بخشی از مقاله
چکیده:
محیط معماري بعنوان بستر فعالیتهاي انسان تأثیرات عمیقی را برسلامت روان او میگذارد. استرس درانسان بعنوان یکی از شاخصههاي سلامتروان میتواند باطراحی درست این بسترکاهش یابد.ازجمله محیطهاي معماري که به اقتضاي فعالیتهاي جاري درخود، بسیار پراسترس میباشد بیمارستان است. این استرس با اثرات منفی بر سلامتبیمار، روند درمان بیماري را به تأخیر میاندازد. ازطرف دیگر،یکی از قشرهاي آسیبپذیر جامعه که با دچارشدن به بیماري آسیبپذیرتر شده و تأثیرات منفی محیط برآنها بیشتر میباشدکودکان هستند. هدف ازاین بحث یافتن عوامل استرسزا در بیمارستان، با شناخت ویژگیهاي محیطی تأثیرگذار بر ادراك کودك بیمار از محیطمعماري و درنتیجه کمک به طراحی بیمار محورِ مراکزدرمانی آینده میباشد.گفتار پیشرو نتیجه پژوهشی با رویکرد توصیفی-تحلیلی میباشد واطلاعات از طریق مطالعات کتابخانهاي و میدانی جمعآوري شدهاست. نمونه موردبررسی بیمارستان کودکان امامحسین اصفهان بوده و جامعه آماري شامل20 کودك بیمار5 تا10ساله بستري و20 تن از والدین آنها میباشد.
جهت جمعآوري داده از همراهان از چک لیست مصاحبهاي استفاده شد وهمچنین با بکارگیري تکنیکZMET، به کنکاش در احساسات درونی کودك بیمار نسبت به محیط بیمارستان و خواسته او از اتاق بستري پرداخته شد. یافتهها نشانداد که درکنار استرسهاي ناشی از بیماري، عوامل محیطی نیز سهم عمدهاي را دراسترس بیمار برعهده دارد. با یافتن منشأ استرسهاي محیطی بیمار و ویژگیهاي استرسزاي محیط معماري، راهکارهایی جهت کاهش این استرسها ارائهشد. همچنین راهکارهایی جهت کاهش استرسهاي ناشی از بیماري توسط محیط پیشنهادگردید. بهاین امیدکه پیشنهادات ارائهشده بتواند بعنوان احکام طراحی، مورد استفاده طراحان مراکزدرمانی قرارگرفته وبدین طریق محیطمعماري درحدامکان، بعنوان عامل کمکدرمان درکنار مراحل پزشکی ایفاي نقش نماید.
واژههاي کلیدي: بیمار،بیمارستان،کودك،استرس،درمان،محیط معماري
1دانشجوي کارشناسی ارشد معماري، دانشگاه یزد - دانشکده هنر و معماري - 2اسادیار گروه معماري، دانشگاه یزد - دانشکده هنر و معماري -
مقدمه:
از ویژگیهاي جوهري محیط، احاطهکنندگی آن است. لباسی که انسان بر تن دارد بسته به رنگ، میزان پوشانندگی، جنس، تنگی و گشادي و غیره، رفتار و احساسات وي را تحت تأثیر قرار میدهد. محیطی که انسان را دربرگرفته نیز همچون لباس و بسیار گستردهتر ازآنبر روان انسان و احساسات و رفتارش، و درنتیجه سلامت وي تأثیرگذارست.»انسان جهت برقراري ارتباط با محیط نیازمند کسب اطلاعات از محیط اطراف خود است« - براتی،1390،ص. - 20 در فرایند ارتباط، گام نخست احساس است، در این مرحله ما اطلاعات محیط را به وسیله حواس پنجگانه دریافت کرده و به شکلی درمیآوریم که قابل انتقال به مغز باشد - پاکزاد،. - 1391این مرحله را فرایند احساس محیط و مرحله دوم که اطلاعات دریافت شده توسط مغز شناسایی، تفسیر و دسته بندي میشوند را مرحله ادراك محیط مینامند.
طبق تعریف کاپلند »استرس راهیست که ازآن طریق، بدن ما به نیازهایی که با قرارگیري در محیط، روابطمان با افراد و ادراك و تفسیرمان از آن نیازها بوجود آمده است واکنش نشان میدهد.Copeland, - « . - 2012 هنگامیکه محیط و روابط اطراف قادر به تأمین نیازهاي انسان نباشد انسان دچار استرس خواهدشد .بنابراین اگر محیط با آگاهی به تمام مسایل انسانی طراحی نشده باشد میتواندباعث آسیب درانسان شود.این موضوع هنگامیکه صحبت از بیماران به میان میآید اهمیتی دوچندان میابد. ازآنجاکه بیماران با مبتلا شدن به بیماري حساستر میشوند، این تأثیرات محیطی برآنها باید کنترل شدهتر باشد تابا کاهش استرس به بهبود آنها کمک شود. دراین مقالهمنظور بیمارروانی،عقب مانده و روانپریشان مختلف نیست. بلکه منظورکودك بیماریست کهدچار نوعی بیماري جسمی شدهاست.
استرس و تأثیر آن بر وضعیت فیزیکی بیماران :
استرس بعنوان یک عامل مزاحم در روند درمانی بیماران در رشته هاي مختلف علوم پزشکی و یک عامل بازدارنده در مقاومت بیماران براي انجام اعمال جراحی کاملأ شناخته شده است - طلائی، 1383،ص. - 1 استرس رویدادي در زندگی است که باعث برهم زدن تعادل زندگی افراد میشود و غالبأ ناشی از اتفاقاتیست که خارج از کنترل انسان اند، بنابراین میزان کنترل افراد بر سطوح مختلف استرس آنها تأثیر دارد .وقتی که فرد دچار استرس می شود، ضربان قلبش بالا میرود، با سرعت بیشتري نفس میکشد وماهیچه هایش منقبض میشود - . - Debord, 2005
استرس و ترس در کودك:
استرس در کودکان خود را با شکایت از معده درد، دستپاچه شدن، مشکلات خوابیدن، از کوره در رفتن و عفونتها نشان میدهد. - .. - Debord,2005فشار روانی در طولانی مدت می تواند به بیماري و شکایات جسمی از فشار خون بالا گرفته تا مشکلات روانشناختی مانند سوء مصرف مواد، افسردگی و اختلالات شخصیتی بینجامد - مک اندرو، . - 1387 چنانکه فروید نیز در تحلیلهاي خود در مورد ارتباط تن و روان در بیماریها مدعی بود که عواطف و احساسات سرکوب شده در قالب بیماري جسمانی نمایان میگردند و عوامل روانشناختی تنها پیامد بیماري نیستند، بلکه این عوامل میتوانند در پدیدآیی بیماري نیز سهیم باشند.همانگونه که راجر اولریخ نیز استرس را مانعی بزرگ بر سر راه شفاي بیماران میداند.بنابراین میتوان چنین نتیجه گرفت که یکی از راههاي کمک به درمان بیماران در فضاهاي درمانی، کاهش تنشهاي روانی که بیمار با قرارگیري در شرایط مختلف به آنها دچار شده است میباشد. لازمه چنین اقدامی شناخت آن استرسها و یافتن عوامل بوجود آورندة آنها در بیماران می باشد.
استرس هاي ناشی از بیماري:
بیمار فردیست که بدلیل عدم کارکرد درست سیستمی از بدن یا روح و روان خود دچار رنجش و دردمندي شده است . این عدم کارکرد که ما آنرا بیماري می نامیم، امري ناخواسته بوده و با خود استرس به همراه می آورد.در کودکان، علاوه بر جدایی از والدین در هنگام بستري شدن، عوامل دیگري نیز در اثر بیماري بر زندگی کودك تأثیر گذاشته و باعث پیدایش استرس در او میشوند، از جمله: پریشانیهاي ناشی از بستري شدن به علت بیماري، اضطراب والدین – جدایی از تقریبأ تمام امور و اشخاص آشنا و مأنوس مثل برادر و خواهر، خانه، دوستان، مدرسه، اعمال روزمره – برخورد با بسیاري از تجربه هاي عجیب مثل اعمال دردناك و ناراحت کننده. این استرسهاي ناشی از بیماري علاوه بر ناراحتیهایی که درهنگام بستري بهمراه دارد، باعث اختلالاتی در هنگام برگشت به خانه و عوارض دراز مدت دیگر نیز میشود - احمدي،. - 1379
استرس هاي محیطی :
علاوه بر استرس ناشی از بیماري، فرد بیمار با حضور در بیمارستان و بستري شدن، در تعامل با محیط قرارگرفته و درصورت وجود محرکهاي تنشزاي محیطی براسترس وي افزوده میشود. از نظر روانپزشکی تداوم اضطراب به اختلال افسردگی منجر میشود که سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار میدهد.این مرحله منجر به تداوم بیماري و کماثر شدن داروهاي تجویزي شده و درمان را پیچیدهتر میکند - خلوت، . - 1386 بنابراین وجود استرس باعث ایجاد تأخیر در روند بهبود بیماري خواهدشد.دراین مقاله به شناخت محرکهاي استرسزاي محیطی و تأثیرات آن
