بخشی از مقاله
چکیده:موضوع اولویتبندی پروژههای شرکت گاز، به دلیل محدودیت منابع که مهمترین آن منابع مالی، نیروی انسانی و تجهیزات است، ضروری میباشد. به همین منظور دفتر آموزش، تحقیقات و فناوری شرکت گاز با انجام این طرح یک گام مهم در سازماندهی اجرای پروژههای تحقیقاتی در این سازمان برداشته است. در این نوشتار سعی شده است شاخصهای ارزیابی مناسب برای پروژههای این شرکت مشخص شود و به بررسی 10 پروژه پرداخته شده است. بعد از تعیین شاخصهای تصمیمگیری با روش AHP گروهی این پروزهها رتبهبندی شدهاند. هدف نهایی اولویتبندی پروژههای این شرکت میباشد تا با استفاده از نتایج بدست آمده دفتر آموزش، تحقیقات و فناوری شرکت گاز بتواند پروژههای بخشهای دیگر شرکت گاز یا پروژههایی که در آینده شرکت با آنها روبرو خواهد شد را ارزیابی و رتبهبندی نماید.
.1مقدمه
شرکت ملی گاز ایران در زمرهی ده شرکت بزرگ خاورمیانه و یکی از چهار شرکت اصلی وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران است که شروع فعالیت آن به 45 سال قبل بر میگردد. در حال حاضر، این شرکت بیش از 61 درصد از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین و توزیع نموده و نقش برجستهای در اقتصاد انرژی دارد.[1] طی دهههای آتی حجم عظیمی از پروژههای شرکت گازدر کشور ما در سطح جهانی اجرا خواهد شد. این پروژهها از پیچیدگی و ابعاد گستردهای برخوردار هستند و اجرای آن ها توانایی مدیریتی بالایی را میطلبد. برخی از ویژگیهای این پروژهها - خصوصاً در کشور ما - عبارتند از:
❖ حجم عظیم سرمایه گذاری که در صورت به تأخیر افتادن بهره برداری از پروژه ها هزینه های زیادی را ایجاد میکند.
❖ دارای اهمیت سیاسی هستند، لذا عوامل سیاسی و اقتصادی بر آنها تأثیر میگذارد.
❖ پیچیدگی بسیار زیادی دارند و دارای تعداد ذینفعان زیادیهستند که لزوماً همه آن ها داخلی نیستند و این
پروژهها زنجیره تأمین بسیار پیچیدهای دارند. با توجه به اینکه سرمایهگذاری در بخش اولویتبندی پروژهها به عنوان پشتوانه مهم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها اهمیت فراوانی دارد، کشورهای در حال توسعه به لحاظ محدودیت منابع قادر به سرمایهگذاری گسترده در زمینه اولویتبندی پروژهها نیستند.[2] با توجه به مطالب فوق اولویتبندی پروژهها ضرورت مییابد. بنابراین شرکت گاز منطقه ای درصدد است که به اولویتبندی پروژهها بپردازد.
.2 بیان مساله و ضرورت آن
لزوم اولویتبندی طرحها و پروژههای ملی و منطقهای به دلیل محدودیت منابع مالی و میزان بازگشت سرمایهگذاری بسیار مهم میباشد .وجود پروژههای ناتمام در کشور وعدم توانائی دولت در تأمین بودجه لازم برای اتمام این پروژهها، سبب شده است تا موضوع اولویتبندی اجرای طرحها اهمیتی بیش از پیش پیدا کند، در این راستا استفاده از یک روش علمی تصمیمگیری در سطح استانها و حتیکشورکاملاً ضروری به نظر میرسد. اولویتبندی طرحها، به عوامل کمی وکیفی زیادی که شاخص ها نامیده میشوند، بستگی دارد .[2]
آنچه بیش از هر چیزاهمیت دارد متناسب بودن شاخصها با اهداف سازمانی است و براساس مطالعات صورت گرفته نتیجه میشود که غیر از شاخصهای اقتصادی جنبههای دیگری نیز باید در پروژههای تحقیقاتی مورد ارزیابی قرار گیرد.[3] امروزه یکی از چالشهایی که سازمانها با آن مواجه هستند، توانایی آن ها جهت انتخاب صحیح و مداوم گزینههای است که با استراتژیهای سازمان هم راستا باشد.[3] در شرکت گاز پروژه های زیادی وجود دارد و تصمیم گیری در مورد انتخاب، اولویت بندی و تخصیص منابع مالی به موقع به پروژههای جاری سازمان می تواند در رشد تولید و درآمد و در نتیجه توسعه سازمان تأثیر بسزایی داشته باشد.
مدیریت نامناسب پروژههای سازمان موجب کاهش رقابت پذیری، کاهش سهم آنها از بازار و در نهایت حذف آنها از چرخه کسب وکار خواهدشد [4]. اولویتبندی و انتخاب صحیح پروژههای شرکت گاز عامل مهمی برای ارائه خدمات و رسیدن به اهداف سازمان است. در بسیاری از سازمانها مدیران در تصمیمگیریهایشان به جای یک معیار خواستار بهینه کردن مقدار چندین معیار اعم از کمی و کیفی مانند: حداکثر کردن سود، حداقل کردن اضافه کاری، رضایت شغلی و... هستند و معمولاً به دنبال گزینهای هستند که بیشترین مزیت را ارائه دهد. امروزه انتخاب یک پروژه مناسب از اهمیت ویژه ای برخوردار است که میتوان با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - که یکی از مدل های تصمیمگیری چندشاخصه میباشد، اهمیت فعالیتها را در تصمیمگیری چندمعیاره مشخص نمود.
شرایط مناسب استفاده از روش AHPزمانی است که تعداد معیارها در حد معقول باشد، مسئله تخصصی و نیازمند به نظر خبرگان باشد و میخواهد وزن و رتبه گزینهها را به دست آورد. هر چند نقدهایی بر مدل AHP وارد شده است اما مزیت های این مدل خیلی بیشتر از نقاط ضعف آن بوده و نتایج بدست آمده از کاربران مدل AHPنسبتاً راضیکننده است زیرا فرآیند تحلیل سلسله مراتبی از زمان ابداع تا کنون، بیش از مدل های دیگر و برای تصمیمگیری در حوزههای وسیع و متنوعی از جمله سیاست، تولید، بازاریابی، تبلیغات، حمل و نقل و... بکار رفته و نتایج قابل قبولی به دنبال داشتهاست .[5] به دلیل اهمیت موضوع اولویتبندی پروژهها که پیشتر ذکر شد، در این پژوهش سعی میشود تا به اولویتبندی پروژههای شرکت گاز استان اصفهان به روش AHPپرداخته شود.
.3 مروری بر ادبیات مساله
.1.3 تجربیات خارج از کشور
مارشال و برانز - 1991 - 1 در مقاله چگونه پروژه ها را انتخاب و اولویت بندی کنیم، یک مشاور بانکی یا یک سیستم ارزیابی صنعتی چند معیاره که ارزیابی اقلام جداگانه مانند شرکت ها، صنایع و مشتریان را فراهم میکند، ارائه دادند. با پیادهسازی این روش، پروژه ها را میتوان انتخاب و اولویتبند ی کرد و نقاط ضعف و قوت پروژه ها را آشکار ساخت و به کاربر اجازه مدیریت اطلاعات مشتریان، تحلیل سوابق اقتصادی آن ها داده شده است [6] ریک کوکاین2 و همکارانش - 2005 - به دلیل اهمیت استراتژیها و نحوهی اجرا در سازمانهای پروژه محور، امور خود را به صورت پروژه تعریف نموده و ضمن اجرای آنها، نیازهای مشتریانشان را تأمین میکنند. در این سازمانها، پروژهها به عنوان عناصر اصلی و سازنده تعبیر میشوند که با اولویت بندی پروژهها میزان موفقیت در اجرا را تعیین میکنند.[7]
.2.3 تجربیات داخل کشور
تحقیقات صورت گرفته در این زمینه را میتوان به پژوهشهایی که در زمینه مسائل چند هدفه، چند معیاره و سایر تحقیقاتی که با روشهای دیگری به حل این مسائل پرداختهاند، تقسیمبندی نمود. احمد رضا ربانی مورخ برای ارزیابی و اولویتبندی مناطق آزاد تجاری جنوب جهت سرمایهگذاری برای ساخت مخازن نفتی از روش تصمیمگیری چند معیاره استفاده کرده و به این نتیجه رسید که بهترین رتبه متعلق به منطقه آزاد چابهار است.[8]
فتحی وارجگاهی در سال 1385 پروژههای پژوهشی را ارزیابی و اولویتبندی کرد و به این نتیجه دست یافت که به عنوان مثال پروژهای که سوددهی بالایی دارد ولی احتمال موفقیت فنی آن کم است ارزشی ندارد و یا پروژه هر چقدر خوب تعری ف شده باشد و سود اقتصادی بالایی برای آن پیش بینی شود اما سازمان مجری آمادگی به کارگیری نتایج پروژه را نداشته باشد نمیتواند ارزشمند باشد .[3]
در حال حاضر پروژه های شرکت نفت ایران نیاز به یک مدل ریاضی تصمیمگیری جهت انتخاب و گزینش مفید و بهینه دارد تا در نهایت بتوان بهترین بهرهبرداری در مفیدترین زمان ممکن انجام داد که مهدا زندیه در سال 1390 به اولویتبندی پروژههای شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران با استفاده از تصمیمگیری چندمعیاره پرداخت و به این نتیجه دست یافت که توسعه مراکز انتقال نفت، پایانهها و مخازن با بالاترین اولویت در صدر جدول اولویتبندی قرار دارند .[9]
ایرانزاده و همکارانش در سال 1390 به مطالعه موردی شرکت گاز استان آذربایجان شرقی پرداختند و با استفاده از روش تصمیمگیری چند معیاره توانستند عوامل مؤثر در توانمند سازی این شرکت را اولویتبندی کنند .[10] امروزه یکی از ابزارهای جدید مدیریت پروژه، مدیریت سبد پروژه است و برای اجرای استراتژی در سازمانهای پروژه محور استفاده میشود و این تکنیک شامل ارزیابی، اولویتبندی و انتخاب پروژهها میباشد که علیرضا قجری و همکارانش در سال 1390 به اولویتبندی پروژهها برای انتخاب سبد پروژه پرداختند و هدف از انجام این پژوهش افزایش کارآیی و کاهش ریسک سبد پروژهها میباشد.[11]
