بخشی از مقاله
چکیده
مقاله روش و گرایش تفسیر آیتالله معرفت در التفسیر الأثری الجامع با تکیه بر بیانات مفسر در تفسیر یادشده به عناصری میپردازد که روش وی را شکل داده است. عناصری مانند، مبادی تصوریه - مفاهیم - و تصدیقیه - مفروضات - و سازوکارها و فرایندها که روش تفسیر را شکل میدهند. مقاله صرفا عناصر یادشده را تبیین میکند و به نقد آنها نمیپردازد. در فصل اول پیشفرضهای تفسیری آیتالله معرفت در دو مبحث مبادی تصوریه - مفاهیم - و مبادی تصدیقیه - مفروضات - بیان میشود.
مبادی تصوریه در قالب 7 مفهوم و مبادی تصدیقیه در قالب 14مفروض تبیین شده است. فصل دوم به روشهای آسیبزدایی از تفسیر اثری میپردازد. آیتالله معرفت 5 روش برای آسیبزدایی از تفسیر اثری نام میبرد و دو روش را توضیح میدهد. سپس در فرایندی سهگانه روش دستیابی به معنای آیات در التفسیر الأثری الجامع بیان میشود. در فصل سوم گرایش تفسیر از طریق بررسی و تحلیل آماریِ عنوانهای مطالب تبیین میشود. بر اساس تحلیل 738 عنوان، گرایش تفسیری آیتالله معرفت به ترتیب اخلاقی، فقهی و سپس کلامی و علوم قرآنی است. در پایان خلاصه مباحث ارائه شده است.
مقدمه
روش تفسیر، مجموعهای از عناصر نظری و کاربردی است که لحاظ و کاربرد آنها دستیابی به معنی متن و بیان آن را رقم میزند. مفاهیم - مبادی تصوریه - ، پیشفرضها - مبادی تصدیقیه - ، سازوکارها، و فرایندها بخشهای اصلی روش شکل میدهند. رویکرد مقاله تبیینی است. بدین معنی که بر تبیین مفاهیم، پیشفرضها، سازوکارها و فرایندهایی که آیتالله معرفت برای تفسیر قرآن کریم بیان میکند متمرکز است. از این رو، به هیچوجه به نقد روش ایشان پرداخته نمیشود.
بسا نکاتی در مطالب و دادهها به چشم میخورد که شایسته نقد است؛ چنانکه آیتالله معرفت 5 روش برای آسیبزدایی تفسیر اثری نام میبرد؛ ولی تنها در باره دو روش »عرضه روایات به قرآن« و »عرضه روایات به سنت« توضیح میدهد. همچنین به طور مکرر بر »عرضه روایات به عقل« تأکید کرده - معرفت1383، ج1، 30، 48، 123، 167، 171، 177، 219، 220، 225، 228، 229، 230، 237، 240، 241، ... - میکند؛ ولی چیستی عقل، چگونگی و سازوکار آن را توضیح نمیدهد. عقل در بیان ایشان به اوصافی مانند »الرشید«، »السلیم«، »اللائح«، »الحکیم« توصیف شده است.
برای دستیابی به گرایشهای آیتالله معرفت در التفسیر الأثری الجامع یعنی شاخههایی از علوم که فراوانی بیشتری در تفسیر دارند، آمار عنوانهای مطالب مطرح شده بررسی و تحلیل شده است. آیتالله معرفت کوشش خود در التفسیر الجامع الأثری را امتداد مسیری میداند که بزرگانی چون طَبرسی - 460 - 548 و طوسی - 385 - 460 پیمودهاند. - ر.ک: معرفت1429ق، ج1، - 27 هر دو تفسیر یادشده در زمره تفاسیر روایی اجتهادی دستهبندی میشوند. وی مباحث پیشاتفسیری در 248 صفحه سامان داده است. پس از مباحث یادشده تفسیر دو سوره حمد و بقره در 5 جلد شکل گرفته است. آیتالله معرفت مطالب مورد نظر خود در این تفسیر را در ذیل 738 عنوان بیان کرده است.
فصل اول: پیشفرضها
بررسی پیشفرضهای آیت الله معرفت سبب راهیابی به جهان معنایی وی در تفسیر قرآن کریم است. جهان معنایی مفسر مجموعهای از مبادی تصوری و تصدیقی است که تعامل معرفتی وی با متن به تصویر میکشد. پیشفرضها خواه مبادی تصوریه یا تصدیقیه در زمره شاکلههای اساسی فهم و تفسیر هر مفسر است. به بیانی دیگر در مجموعه عناصر روشی، پیشفرضها بنیادیترین عناصراند.
مبادی تصوری - مفاهیم -
-1 تفسیر
تفسیر فَسَراز«» به معنی روشن و آشکارشد و در اصطلاح عبارت است از: اقدام برای یافتن معنی و کوشش برای برطرف ساختن خفا از وجه مشکل در آیات. با این بیان روش مشخص میشود که تفسیر در جایی است که اشکال - ابهام - ی لفظی یا معنوی در وجه آیه وجود داشته باشد. اشکالی که رفع آن نیازمند کوشش و توجه بیشتر مفسر با همه توانایی است. - ر.ک: معرفت1429، ج1، 29؛
-2 ظهر
مفهوم »ظهر« در برخی اخبار در مقابل مفهوم »بطن« قرار گرفته است. - ر.ک: الصفار1404ق، - 33 در دیدگاه آیت الله معرفت ظهر همان است که وضع و استعمال به حسب ظاهر کلام، بر آن دلالت دارد. - ر.ک: معرفت1388، ج9، - 23
