بخشی از مقاله
چکیده
امروزه پدیده خانوارهای »زن سرپرست« در تمام دنیا رو به افزایش است. با توجه به اهمیت و نقش سرپرست خانوار در تأمین نیاز های اصلی اعضای آن از یک سو و وجود تبعیض های جنسیتی از سو دیگر محدودیت حقوقی زنان در مقایسه با مردان ضرورت می یابد. مطالعه این گونه از اقشار آسیب پذیر جامعه می تواند در نظام اسلامی در ساماندهی این گروه حائز اهمیت باشد.
.1 مقدمه
در خانواده های ایرانیمعمولاً، مرد پدر سرپرست خانواده محسوب می شود. اما تحت شرایطی، چنین مسئولیتی بر عهده زنان مادر قرار می گیرد. طبق تعریف، زنان سرپرست خانوار، شامل زنان بیوه، زنان مطلقه اعم از زنانی که پس از طلاق به تنهایی زندگی می کنند و یا به خانه پدری بازگ شته، ولی خود امرار معاش می کنند، هم سران مردان معتاد، هم سران مردان زندانی، همسران مردان بیکار، همسران مردان مهاجر، همسران مردانی که در نظام وظیفه مشغول خدمت هستند، زنان خود سرپرست - زنان سالمند تنها - ، دختران خود سرپرست - دختران بی سرپرستی که هرگز ازدواج نکرده اند - , همسران مردان از کار افتاده و سالمند، می شوند. در اینجا این پرسش مطرح می گردد این قشر آسیب پذیر، با چه مشکلاتی در جامعه روبرو خواهد شد و چه پاسخی به این مشکلات می تواند بدهد؟ بنابراین، مقاله پیش رو به زوایای تاریک زندگی این افراد پرداخته و به دنبال راه حلی برای رفع مشکلات آن هاست.
.2تعریف مفاهیم کلیدی
2-1 تعریف خانواده و خانوار
در نظر مردم خانواده به منزله واحد اجتماعی ا ست که شامل یک زوج متاهل و فرزندان شان ا ست و در خانه ای در کنار یکدیگر زندگی می کنند. در تعریفی دیگر از - راجرز - :خانواده نظامی نیمه ب سته ا ست که نقش ارتباطات داخلی ایفا می کند و دارای اع ضایی ا ست که وضعیت ها و مقامها ی مختلفی را در خانواده و اجتماع احراز کرده و با توجه به محتوای وضعیت ها و افکار و ارتباطات خویشاوندی که مورد تایید جامعه های است که خانواده جز لاینفک آن است ایفای نقش می کند .
مفهوم خانوار در واقع مبتنی بر یک تعریف کلی و عملیاتی از گرد هم آمدن اشخاص با نسبتها و روابط متفاوت در زیر یک سقف واحد است و از اینرو، به ویژه در تعریف آماری، اغلب از اصطلاح خانوار به جای خانواده استفاده می شود. در یک جمله، خانوار از چند نفر تشکیل میشود که با هم در یک اقامتگاه زندگی میکنند، با یکدیگر هم خرج هستند و معمولاً با هم غذا میخورند. به این ترتیب، فردی هم که به تنهایی زندگی میکند، خانوار محسوب میشود - بهنام،:1350 ص . - 13
.2-2 تعریف زنان سرپرست خانوار
زنان سرپرست خانوار از جمله گروه های آسیب پذیراجتماع هستندکه گاه عواملی چون طلاق، فوت ویا اعتیاد همسر، ازکارافتادگی او، رهاشدن توسط مردان مهاجر و یا بی مبالات، موجب آسیب پذیرترشدن این طیف وسیع از جامعه می شود. این گروه اززنان که تحت عنوان »زنان سرپرست خانوار« یا »خود سرپرست« درجامعه نامیده می شوند با مصائب، مشکلات وموانع زیادی در زندگی مواجهندکه درکنار مشکلات و مسائل شهرهای بزرگ، آسیب های جبران ناپذیری را بر آنها و جامعه وارد می سازد.
توجه به م سائل و مشکلات این ق شر و بررسی همه جانبه و دقیق این مشکلات و ارائه راهکارهای درست و اصولی به منظورحمایت از این قشر، از جمله وظایف نهادها و سازمان های خدمات اجتماعی در هر کشور می باشد. متأسفانه در جامعه ما زندگی زنان پس از ترک شوهر - به دلیل فوت، طلاق و... - غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست، از جمله سرپرستی فرزندان به تنهایی و گاه به سختی، مشکلات اقتصادی، زندگی در تنهایی و همراه با افسردگی و ناامیدی، همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در نبود همسرانشان، آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات عدیده ای روبرو می کند. زنان سالمند از این گروه نیز مشکلات خاص خود را دارند.
.3 عوامل مؤثر بر بروز مشکلات زنان سرپرست خانوار
- فقر: از جمله حادترین مشکلات زنان سرپرست خانوار است و دلایل بسیاری در تایید محرومیت آنان به دلیل جنسیت و در پی آن محرومیت از منابع جود دارد. معمولاً خانوارهای با سرپر ست زن از خانوارهای با دو سرپر ست - زن و مرد - از نظر اقتصادی ضعیف ترهستند. این گونه خانواده ها با از دست دادن مرد خانواده نان آور خود را از دست می دهند و گاه مجبور می شوند از دیگر وا بستگان نیزسرپرستی کنند.
در این گونه خانوارها زنان باید به تنهایی علاوه بر سرپرستی خانواده و کسب درآمد و مدیریت اقتصادی ، مواظبت از بچه ها ، کارهای خانه و بهبود شرایط زندگی اعضای خانوار را نیز بر عهده بگیرند. در چنین شرایطی ، از سویی وقت و انرژی کمتری برای انجام اموری چون تهیه کالاها و مواد غذایی ارزان تر یا تهیه برخی اقلام مورد نیاز خانواده در منزل دارند و از سوی دیگر نقش بازتولیدی زنان، آنان را مجبور به کار پاره وقت، انعطاف پذیر یا ا شتغال خانگی می کند.
این شرایط زنان را از آموزش و ک سب مهارت باز دا شته، موجب دریافت د ستمزد کمتر نیز می شود. دشواری ترکیب شغل زن با مراقبت ازخانواده موجب تمرکز فعالیت این زنان در بخش غیررسمی بازارکارنیز می شود.این عوامل و دیگر عوامل اجتماعی شرایط را برای فقر بیشتر زندگی خانوارهای با سرپرست زن فراهم می کند. از دیگر دلایل فقیر بودن زنان سرپرست خانوارکم توجهی دولت ها و نبود سیاست های تاْمین اجتماعی جامع و م ستمری ا ست که این خانواده ها را مورد حمایت قرارمی دهد. نبود سی ستم جبران کننده ک سری درآمدها از طرف نهاد های دولتی یا ناچیزبودن آثار خدمات این سیستم های جبرانی بر وضعیت خانواده و به طور خلاصه محدودیت حمایت دولت و اجتماع ، این زنان را به خط فقر کشانده است.
-منزوی شدن زنان سرپرست خانوار : پیامدهای فرهنگی نا شی از طلاق و در مواردی شرم ساری از نوع شغل سبب می شود این زنان از روابط اجتماعی و ارتباط با دیگران پرهیز کنند. البته با توجه به مسئولیت چندگانه آنان در زندگی ، وقتی برای برقراری ارتباط با دیگران برایشان باقی نمی ماند. بیش از نیمی از زنان سرپرست خانوار احساس ضعف و ناتوانی می کنند . این مشکل در جامعه ی شهری به 59/8 درصد می رسد.
-ترس و نگرانی ازآینده مبهم و نامعلوم : نبود تضمین برای تأمین نیازهای زندگی آتی از مهم ترین دغدغه های زنان سرپرست خانوار می باشد. در 60/2 درصد از زنان سرپرست خانوار احساس اضطراب و نگرانی از آینده وجود دارد .
-محدودیت شرایط اجتماعی و فقر در زنان سالمند
-نداشتن شغل: مهم ترین دغدغه زنان سرپرست خانوارنداشتن شغل مناسب و نبودتأمین اجتماعی لازم است . به طوری که 68/8 درصد زنان سرپرست خانوار تحت پوشش نهادهای حمایتی ،با هیچ حرفه ای که امکان دستیابی به شغلی با حداقل در آمد را برای آنان فراهم کند آشنا نیستند.
. 4 آسیبهای فرهنگی و اجتماعی فراروی زنان سرپرست خانوار
1 -در سطح خرد و فردی: در سطح خرد مهمترین آسیبهای فراروی زنان سرپرست شامل احساس نبود پشتوانههای اقتصادی و اجتماعی برای زنان است که منجر به تضعیف روحیه مشارکت در برخی از امور اجتماعی میشود. نابسامانی روحی از دیگر م شکلات این د سته از زنان ا ست. بنا به اعلام مدیران و کار شنا سان ذیربط، زنان سرپر ست خانوار از نظر سلامت روانی در وضعیت بهمراتب بدتری نسبت به دیگر زنان قرار دارند و عمدتا یکی از علائم بیماریهای روانی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و پرخاشگری در آنها بهوضوح دیده میشود. گرایش به سمت برخی از مشاغل غیرقانونی در ارتباط با تأمین هزینه زندگی خانوار، از مهمترین آسیبهای این دسته از زنان است .
