بخشی از مقاله
چکیده:
مقدمه: از دیدگاه قرآن کریم انسان مرکب از روح و جسم است. وقتی که انسان جنین است،روح در او دمیده می شود،و از ترکیب و آمیختگی اش با جسم، نفس به وجود می آید.
روش: تحلیلی اسنادي بودکه با جمع آوري آیات وبا استناد به کتب وترجمه تفاسیر معتبر،با رویکرد استنتاجی به تجزیه و تحلیل آیات پرداخته شد.
یافته ها ونتایج: یافته ها و تجزیه و تحلیل تفاسیرمتعدد و معتبرآیات قرآن نشان میدهد وقتی که انسان جنین است،روح در او دمیده می شود،و از ترکیب و آمیختگی اش با جسم، نفس به وجود می آید. نفس به این معنا شامل: دو دایره ي مستقل و همجوار است. یکی دایره ي صدر است که در داخل آن دایره ي قلب قرار دارد. و در داخل دایره ي قلب،دایره ي فؤاد است.دایره ي دیگر، دایره ي فکر است که در ضمن دایره ي بزرگ نفس قرار دارد، در داخل دایره ي فکر،دایره ي عقل قرار دارد،ودر داخل دایره ي عقل، دایره ي لُبّ جاي دارد.
اجزاي این دو دایره: صدر و فکر، در یک ارتباط متقابلی با هم قرار دارند و با همدیگر در تعامل بوده و به صورت اخذ و عطا، تأثیر و تأثر و مشارکت در ارتباط هستند. به گونه اي که نه تنها هیچ کدام از این اجزاء، از بقیه ي اجزاء منفک و جدا نیست. بلکه، همه ي این اجزاء، در هم ممزج و آمیخته شده اند؛ و وحدتی را به وجود آورده اند که ذات انسان نامیده می شود. نفس ، به این معنا ، به هیچ شکلی از اشکال، و به هیچ حالتی از حالات، قابل تعدد و تقسیم نیست؛ بلکه نفس در همه ي این احوال و اشکال، همان ذاتِ انسان است.
مقدمه
روح نیز جنبه ي معنوي انسان می باشد که تنها خداوند از کنه و ماهیت حقیقی آن آگاه است. روح بیانگر آن بخش از فعالیتهاي آگاهانه و متفکرانه ي انسان است که در توجیه و هدایت اراده و اختیار انسان و اداي امانت - که همان اداي مسئولیت خلافت و بندگی خداي تعالی است - تأثیر اساسی دارد. این دو جنبه هرکدام داراي ویژگی و خاصیت منحصر به خود هستند . از ارتباط روح با جسم، نفس زاییده می شود.
بنابراین،نفس به معناي عام که جسم و روح را شامل می شود، به معنی ذات انسان است و شامل مفاهیمی چون صدر، قلب ، فؤاد، فکر ، عقل و لُبّ است که در قرآن کریم در مواضع مختلفی به کار رفته است. نفس از جانب صدر با تمایلات نفسانی و انگیزه هاي مادي ارتباط دارد و از جانب قلب ، فؤاد و لُبّ با جنبه ي روحی و فعالیت هاي عقلانی که مختص انسان است، در ارتباط است،این اجزاء جداي از هم نیستند، بلکه در وجود انسان در هم آمیخته و جزئی از وحدت و یکپارچگی نفس هستند.
هدف و روش تحقیق:
این تحقیق با روش،تحلیلی- اسنادي بودکه با جمع آوري آیات وبا استناد به کتب وترجمه تفاسیر معتبر،با رویکرد استنتاجی به تجزیه و تحلیل آیات در مورد ساختار روان انسان از دیدگاه قرآن پرداخته شد.
یافته هاي قرآن در مور ساختار روان انسان:
ساختار انسان
از دیدگاه قرآن کریم » وقتی روح در جسم دمیده می شود،نفس - روان - به وجود می آید - « ابن کثیر ،1999، الجزء5 ص. - 116 عبدالرحمن حبنکه المیدانی در مورد ارتباط و آمیختگی اجزاي نفس - ذات انسان - وتعامل آنها با هم می گوید : مطالعات و تحقیقات قرآنی در مورد نفس ، صدر، قلب و فؤاد بیانگر آنست که این چهار عنصر همانند چهار دایره ي متداخل می باشند که بزرگترین آنها نفس است و دایره ي دوم که در درون آن قرار دارد و از آن کوچکتر است، دایره ي صدر است.
دایره ي سوم نیز که از آن کوچکتر و در داخل آن است، بیانگر قلب است،ودر آن عقل - ارادي - قرار دارد، و دایره چهارم که از همه کوچکتر است، و در داخل دایره ي قلب قرار دارد، دایره ي فؤاد است. اما فکر داراي دایره اي جداگانه می باشد که در ضمن دایره ي بزرگ نفس می باشد. دایره ي فکر تعاملش با هرکدام از اجزاي دیگر به صورت اخذ و عطا و تأثیر و تأثر است. دایره ي فکر با دایره ي نفس تعامل دارد به اعتبار اینکه جزئی از آن است،و با صدر و قلب و فؤاد در ارتباط است به اعتبار اینکه اجزائی هستند در ضمن وحدت دایره ي بزرگ نفس، وارتباط آن با هرکدام از اجزاء آن به صورت اخذ و عطا و مشارکت می باشد. در داخل دایره ي فکر، دایره ي عقل - علمی - قرار دارد، و در داخل دایره ي عقل، دایره ي لُبّ قرار دارد. بنابر این، فکر عام تر از عقل و عقل عام تر از لُبّ است.
بر این اساس، هرگاه لفظ نفس به صورت مطلق یا به همراه صفت یا اسنادي به کار رود، ممکن است منظور نفس عام باشد که همه دایره ي ها در آن قرار دارند. و ممکن است منظور از آن،دایره ي صدر یا قلب یا فؤاد یا فکر و یا لُبّ باشد. صدر نیز اگر به صورت مطلق یا مقیّد به کار رود، ممکن است منظور از آن، همه ي محتویات صدر از جمله دایره ي قلب و فؤاد باشد . قلب نیز به همین صورت است - المیدانی ،الجزء الأول . - 2002 - ص . - 225 – 227 او عقل را دو نوع می داند: یکی عقل ارادي که در داخل دایره ي قلب است و دیگر عقل علمی که در داخل دایره ي فکر قراردارد.
