بخشی از مقاله
بررسی تأثیر رنگ در معماري داخلی فضاي آموزشی (مطالعه موردي: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر)
چکیده
رنگها به عنوان یکی از عناصر وابسته معماي داخلی میتواند در بهبود عملکرد فیزیکی و روانی فضا به سبب ویژگیها شیمیایی و روانشناسانه تأثیر بسزایی براي یک زندگی راحت داشته باشند. انتخاب رنگ میتواند فضاي کسالتآور و یکنواخت محیط داخل را به مکانی دلنشین و روحبخش تبدیل نماید. از آنجایی که هدف فضاي آموزشی ایجاد شرایط مطلوب براي ترغیب دانشجویان به علم آموزي است، در این تحقیق، محقق بر آن است که با استفاده از روش پیمایشی - تحلیلی و از طریق چک لیست ساخته شده و بر اساس مشاهده مستقیم، رنگهاي به کار رفته در فضاهاي داخلی 4 دانشکده دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر و تأثیر آنها را بر دانشجویان، بر اساس روانشناسی رنگها بررسی کند. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر این است که بیشترین رنگ به کار رفته در فضاهاي آموزشی رنگ کرم میباشد که جزء رنگهاي خنثی میباشد که با توجه به تحلیل روانشناسان، استفاده از رنگهاي خنثی براي رنگآمیزي فضاهاي داخلی فضاهاي آموزشی که به تمرکز بیشتر نیاز دارند، بهترین انتخاب است.
کلید واژه: معماري داخلی، فضاي آموزشی، رنگ، روان شناسی رنگ.
مقدمه
امروزه توجه به تاثیر حیاتی فضاهاي اطراف بیشتر گشته است. براي مثال، نیاز به آرامش به شدت احساس میشود. همچنین، ایجاد رابطه فرهنگی، تخفیف ترس، ایجاد صمیمت و شادي بخش بودن محیط، ضروري به نظر میرسد. رنگ در محیط آموزشی باید یک محیط بدون ترس فراهم کند که فرایندهاي بصري را بهبود بخشد، استرس را کاهش دهد و فرایند رشد ذهنی را از طریق تحریک بینایی درگیر کند.
معماري داخلی1 به عنوان مجموعه دانش، فن و هنري، که با عناصر وابسته و مرتبط از قبیل فرم، رنگ، بافت و ... سعی در بهینهسازي فضاها و دستیابی به کارایی و کارکرد مناسب در کنار زیبایی معانی و معناها دارد. معماري داخلی، طیف گوناگونی از عناصر و مولفهها از قبیل فرم، نور، رنگ، بافت، کف، سقف، دیوار، عناصر کارکردي و تزئینی و مبلمان را در بر میگیرد.
١
عوامل مختلفی بر معماري تاثیر میگذارد. یکی از این عوامل رنگ است. تاثیر روانی رنگها در محیط، به خصوص در فضاهاي آموزشی، که گاه محیطی کسالتآور به نظر میآیند، انکارناپذیر است. در معماري رنگ، تعریفهاي ویژه و جدیدي براي فشا ارائه میشود. آگاهی نداشتن از این مسئله تاثیرهاي جبران ناپذیري در پی دارد، به همین دلیل است که رنگهاي به کاربرده شده در یک کتابخانه با یک زندان و یک مهد کودك تفاوت دارد، زیرا تعریفها از فضا در این فضاها متفاوت است (مجلسی،.(1387
فضاهاي آموزشی باید محیطی مناسب، روح بخش، شاد و جذاب باشد. فضاي مناسب یعنی فضایی روح بخش که فرد در آن بتواند فارغ از فشارهاي ناخواسته ي روانی رشد کند و شکوفا شود. کیفیت فضاي داخلی یکی از مواردي است که تأثیر مستقیمی بر نحوه انجام فعالیتهاي دانشجویان دارد و همچنین نگرش، احوال و شخصیت آنها را تحت تاثیر قرار میدهد. معماري داخلی میتواند در ایجاد چنین فضایی در دانشگاه نقش مؤثر داشته باشد. هدف معماري داخلی فضاهاي آموزشی، بهبود عملکرد فیزیکی و روانی فضا براي راحت سازي مناسب در آن است.
پیامدها و واکنشهاي ناشی از مشاهده و تجربه رنگ ممکن است به درونی ترین مراکز بدن منتقل شده از آغاز بر مراکز اصلی روانی و عاطفی تأثیر میگذارد. کشف روابط بین عوامل رنگ و اثرات آن در انسان، که رابط آنها چشم و مغز است از مسائل بسیار مهم مورد توجه هنرمند میباشد. بنا براین انتخاب رنگ میبایست بر اساس مقصودي باشد که براي بیان آن در فضاي مورد علاقه خود در نظر داریم (سیدصدر، .(1384
اثرات مختلف نور و رنگ را به وسیله دستگاههاي مجهز، روي مغز و اندیشه و چشم و حتی کالبدشناسی آزمایش میکنند. اثر تاریکی و روشنی روي چشم و دیدن رنگهاي کروماتیک، واکنش بینایی و پدیده پس دید (آثار باقیمانده در چشم)، مباحثی است که در زمینه کار فیزیولوژیستها قرار دارد (سیدصدر، .(1384
بنابراین رنگ در طراحی ساختمان فضاهاي آموزشی از اهمیت ویژهاي برخوردار است و میتواند به شیوههاي مختلف، ازجمله احساسات تاثیرهایی بنیادین بر جاي میگذارند. در این تحیق در نظر است رنگهاي به کار رفته، در فضاهاي داخلی (دیوار، کف، سقف و ...) 4 دانشکده علوم انسانی، فنی مهندسی، علوم اجتماعی و علوم آب در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر و تاثیر آن را بر دانشجویان بر اساس روان شناسی رنگها مورد بررسی قرار گیرد. یکی از مشکلاتی که در انجام این تحقیق، محقق با آن مواجه بود، تشابه رنگهاي به کار رفته در متغیرهاي این پژوهش به دو طیف رنگی نزدیک به هم و رنگهاي ترکیبی به کار رفته در محیط- مثل رنگ به کار رفته در موزائیک- که از نظر روان شناسی قابل تفسیر نیست. نتایج حاصل از اجراي این تحقیق میتواند در جهت گزینش رنگ مناسب براي استفاده در فضاهاي داخلی آموزشی راهگشا باشد.
هدف پژوهش
هدف اصلی این مقاله تحلیل رنگهاي به کار رفته در معماري داخل فضاهاي آموزشی دانشگاه آزاد شوشتر و تأثیر آن بر استفادهکنندگان است. با توجه به اینکه رنگها در بستر پوششهاي اصلی فضا شامل دیوارها، کفها، سقفها و لوازم آموزشی مثل صندلی، میز در محیط حضور مییابند، در این تحقیق رنگهاي به کار رفته در پوشش اصلی فضاهاي آموزشی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر بررسی میگردد.
پرسشهاي اساسی پژوهش
-1 از چه رنگهایی براي رنگآمیزي دیوارهاي فضاهاي آموزشی استفاده شده و میزان تکرار استفاده از هر رنگ خاص، چگونه است؟
-2 از چه رنگهایی براي رنگآمیزي کفپوشهاي فضاي آموزشی دانشگاه استفاده شده و میزان تکرار استفاده از هر رنگ خاص، چگونه است؟
٢
-3 از چه رنگهایی براي رنگآمیزي سقف فضاي آموزشی دانشگاه استفاده شده و میزان تکرار استفاده از هر رنگ خاص، چگونه است؟
-4 از چه رنگهایی براي رنگآمیزي تجهیزات آموزشی فضاي آموزشی دانشگاه استفاده شده و میزان تکرار استفاده از هر رنگ خاص، چگونه است؟
روششناسی تحقیق
روش پژوهش، پیمایشی- تحلیلی است، دادههاي این پژوهش از طریق چک لیست محقق ساخته و بر اساس مشاهده مستقیم گردآوري شده است. جامعه این پژوهش، شامل رنگ دیوارها، سقفها، کفپوشها، 4 دانشکده دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر است. با توجه به محدود بودن جامعه نمونهگیري به عمل نیامده. و هر چهار دانشکده، بررسی گردید. در این پژوهش براي تجزیه و تحلیل رنگهاي به کار رفته در فضاهاي داخلی آموزشی از روانشناسی رنگها استفاده شده است.
محدودیتهاي پژوهش
تشابه رنگهاي به کار رفته در متغیرهاي این پژوهش به دو طیف رنگی نزدیک به هم و رنگهاي ترکیبی به کار رفته در محیط مثل رنگ به کار رفته در موزائیک که از نظر روانشناسی قابل تفسیر نیست، از محدویتهاي آن است.
پیشینه پژوهش
»اسکارگال(1999) « در مقایسهاي با عنوان دو رنگ تاثیرگذار بودن تردید براي کتابخانههاي مدارس، رنگهایی را پیشنهاد میکند که به این شرح است، مدارس ابتدایی پایههایی از آبی، قرمز، زرد.
مدارس راهنمایی: براي کتابخانههاي این مدارس که ارتباط دیداري و ذهنی بیشتري برقرار میشود، آبی، سبز، خاکستري، بهترین انتخاب است 1999)و.(scargall
یکی از اولین منابعی را که به کاربرد رنگ در معماري توجه کرده »ویتروویوس« نوشته است. وي در اثر خود به بررسی رنگهاي طبیعی و مکانهایی که میتوان این رنگها را بدست آورد، میپردازد. به طور مثال، دو فصل از کتاب وي به بررسی رنگ ارغوانی به دست آمده از صدفهاي دریایی و جایگزینهاي احتمالی آن میپردازد .(caivano , 2005)
»سیم و ویلنورت« با مطالعه روي دانشآموزان 7 تا 10 سال دریافتند که نور و رنگهاي موجود در کلاس درس روي دانش آموزان تأثیر دارد و باعث تغییرات فیزیولوژیکی شدید بر روي آنان میشود. هنگامی که لامپ فلورسنت را با لامپهایی، طیف کامل تعویض کردند و رنگ دیوارهاي مدرسه را از قرمز و سفید مایل به خاکستري به رنگ آبی مایل به ارغوانی و روشن و رنگ کفپوش را از نارنجی به خاکستري تغییر دادند. میانگین فشار خون دانشآموزان از 120 به 100 کاهش پیدا کرد. بر اساس گزارش معلمان، پس از آن تغییرها دانشآموزان رفتار بهتري داشتند، دقتشان بیشتر شد و رفتار تهاجمی کمتري نشان دادند. هنگامی که وضعیت کلاسها به حالت اول برگردانی شد، یافتهها دوباره به سطح اولیه بازگشت (قربانی، .(1383
»هزاتل« تأثیر رنگ محیطی مدرسه داد را در مونیخ را مطالعه نمود. رنگهاي اصلی، با تأثیر مثبتتر ذهنی همراه بود. در این مطالعه رنگهاي زرد، سبز، پرتقالی و آبی روشن بیشتر مورد علاقه دانشآموزان بوده وقتی این رنگها در رنگآمیزي کلاسها مورد استفاده قرار گرفت، نمره بهره هوشی دانش آموزان تا 12 نمره افزایش یافت، در حالی که در محیطهاي سفید، قهوهاي، سیاه، نمرههاي دانش آموزان کاهش پیدا کرد (قربانی،.(1383
چشم سهرابی و همکارانش، در تحقیق با عنوان تأثیر رنگ در معماري داخلی فضاي کتابخانههاي دانشگاهی به بررسی رنگهاي به کار رفته در فضاي داخلی 20 کتابخانه دانشگاهی و تأثیر آنها را بر استفاده کنندگان کتابخانهها، بر اساس روانشناسی رنگها بپردازد. نتایج نشان میدهد اگر رنگ تجهیزات از رنگهاي به کار رفته در فضا جدا در نظر بگیریم،
٣
»سفید« بیشترین رنگ به کار رفته در کتابخانههاست و پس از آن »کرم« بیشترین تکرار را داشته است. که این دو رنگ جزو رنگهاي خنثی میباشد. با توجه به تحلیل روانشناسان استفاده از رنگهاي خنثی براي رنگآمیزي فضاي داخلی کتابخانهها که به تمرکز بیشتر نیاز دارند، بهترین انتخاب است.
نتایج پژوهش صدیقپور (1378) مشخص کرد رنگآمیزي کلاسها با توجه به ترجیح دانشآموزان، در پیشرفت تحصیلی آنها موثر بوده است. میزان این پیشرفت نسبت به گروه کنترل، حدود 80 درصد بود که رقم قابل توجهاي است. میزان سازگاري دانشآموزان این کلاسها در مقایسه با همتایان (گروه کنترل) آنان در همان پایه و جنس بیشتر بوده است. این یافته نشان داد رنگآمیزي کلاسهایی با توجه به ترجیح دانشآموزان، میزان برانگیختگی دانشآموزان در کلاس درس را افزایش داده و میزان بازدهی هوشی و افزایش دقت آنها نیز موثر است.
یافتههاي پژوهش
در این تحقیق، اطلاعات هر یک از مولفههاي رنگ دیوارها، سقفها، کفپوشها، دیوارهاي راهروها، صندلی، تیریبون استاد و تابلوي کلاس در 4 دانشکده در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر بر اساس چک لیست تهیه و از طریق مشاهده مستقیم، گردآوري شده است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از روش آمار توصیفی و با کمک نرم افزار Excel انجام شده است.
تجزیه و تحلیل یافتهها با توجه به سوالهاي پژوهش به شرح زیر است:
جدول .1 فراوانی فضاهاي مورد مطالعه
فضاها فراوانی
کلاس 140
راهرو 10
کفپوش راهروها و کلاس ها 150
طبق دادههاي جدول شماره یک فضاهاي مورد مطالعه در 4 دانشکده به قرار زیر میباشد: 140 کلاس درس، 10 راهرو و 150 کفپوش کلاسها و راهروها.
از این پس آمارهاي داده شده براساس فضاهاي معرفی شده در جدول یک میباشد.
سوال اول: از چه رنگهایی براي رنگآمیزي دیوارهاي فضاهاي آموزشی (راهرو و کلاسها) استفاده شده و میزان تکرار استفاده از هر رنگ خاص، چگونه است؟
