بخشی از مقاله
چکیده
کشورهای جهان اعم از توسعه یافته و یا در حال توسعه، در برهه ای از زمان با پدیده افزایش جمعیت شهر نشین مواجه بوده و یا خواهند بود. کشورهای در حال توسعه که غالبا در دهه های اخیر با این پدیده روبرو شده اند، با مشکلات بیشتری در این عرصه مواجه هستند، چرا که از یک سو نرخ شهرنشینی در آنها بیشتر از نرخ شهرنشینی کشورهای توسعه یافته - در دوران اوج شهرنشینی - است و از سویی دیگر اکثر قریب به اتفاق چنین کشورهایی با کمبود شدید منابع مالی مواجه اند. این امر با توجه به هزینه بر بودن طرح های معمول توسعه شهری، این کشورها را با معضل اساسی مواجه کرده است.
از مهمترین پیامدهای چنین روند شهرنشینی درکنار عدم تامین زیرساختهای مناسب شهری برای ساکنین و مهاجرین شهرها، بوجود آمدن بافتهای نامنظم و فرسوده پیرامون شهری و درون شهری است که معضلات متعدد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. این مسئله در کنار تبدیل شدن زمین به یک منبع کمیاب اجتماعی، در دهههای اخیر باعث شده است که استفاده بهینه از بافتهای فرسوده که یکی از منابع اصلی تامین زمین درون شهری است، اهمیت ویژهای بیابد.
پس از 30 سال که از آغاز فعالیتهای علمی و آکادمیک برای شناخت چند و چون مرمت شهرهای تاریخی در ایران میگذرد، پیش روی متخصصان ما که به این مقوله میپردازند، دو راه اصلی و متنافر و از بن بیگانه با یکدیگر قرار دارند و پیموده میشوند. یک راه موضوع مداخله در شهرهای تاریخی را به مثابه مکانی که دچار عارضهای گشته است که باید از میان برداشته شود میبیند و درپی آن است که نارساییها را در موضعشان ببیند و از سر راه بردارد و دومی، که جویای شناخت ریشههای اسباب نارسایی است، پی جوی راهی برای آن است که از یک سو گذشتهها را نادیده نگیرد و سوی دیگر ماندگاری زندگی شهر را در آینده تضمین کند.
طرح مساله
تا قبل از جریانات جهانی ناشی از انقلاب صنعتی، تغییرات جوامع شهری بسیار بطئی و نامحسوس بوده و به طبع آن، کالبد شهرها نیز با دگرگونی قابل توجهی مواجه نبود. همگام با تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بافتهای شهری نیز مواجه با تغییر شکل و شالوده گردیدند. چرا که شهر نیز همچون سایر پدیدههای مصنوع انسان ساخت در طول زمان دچار تغییر، تحول و رشد و توسعه میگردد. این توسعه فرآیندی پویا و مداوم است که در طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمی وکیفی افزایش مییابد و اگر این روند سریع و بیبرنامه باشد به ترکیب فیزیکی مناسبی از فضاهای شهری نخواهد انجامید، در نتیجه سیستمهای شهری را با مشکلات عدیدهای مواجه خواهد ساخت.
شهر ارومیه دارای قدمت و پیشینه تاریخی فراوان میباشد که نمایانگر روند جاری و تاریخی حیات اجتماعی در آن است و هر یک از عناصر و فضاهای قدیمی آن گویای بخشی از ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی شهر میباشد. بافت کنونی شهر ارومیه از بافت تاریخی - هسته اولیه - ، بافت قدیمی - بدور هسته اولیه - ، بافت میانی - به دور بافت قدیمی - و بافت جدید - گسترش ساخت خانه های کم دوام در حاشیه شهر - تشکیل شده است. با توجه به روند تغییر و تحولات هر یک از بافتهای شهری، شهر ارومیه دارای نارساییهایی میباشد از اینرو مداخله جهت ساماندهی و معاصرسازی بافت فرسوده، برای بازگردانیدن تعادل جریان زندگی درمحدوده این بافت فرسوده، امری ضروری میباشد.
به همین جهت برای ساماندهی بافت فرسوده این شهر، باید با دیدگاهی اجرایی و هماهنگ با امکانات و محدودیتهای اجرایی شهر ارومیه اقدام به تهیه طرح، راهبرد و سیاست نمود. این مقاله بر آن است بافت فرسوده عرب باغی ارومیه را به لحاظ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده، سپس نقاط ضعف وقوت، فرصتها و تهدیدها را شناسایی نموده و نهایتا راهبردهایی را جهت ساماندهی بافت فرسوده شهر که میتواند از یک تهدید شهرسازی به فرصتها بدل گردد، ارایه نماید.
روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله توصیفی، تحلیلی اسنادی و مطالعات میدانی است. مطالعات میدانی در این مقاله شامل شامل بازدید محلی از قطعه مورد نظر و جمع آوری اطلاعات اولیه حاصل از بازدید محلی از محدوده، همچون برداشت اولیه از قطعه مورد بررسی مانند همجواری، کاربری عمده، تراکم، شبکه ارتباطی و انعکاس ویژگیهای موقعیت و شرایط خاص قطعه مورد نظر میباشد.
شناخت وضع موجود
آرامگاه مرحوم عرب باغی با مساحت تقریبی 22 هکتار به عنوان بخشی از هسته اولیه شهر ارومیه در شرق این شهر و در مجاورت میدان دفاع مقدس - دروازه مهاباد - و امتددا بلوار وحدت، خیابان آرامگاه و خیابان گلستان واقع شده است. براساس مطالعات صورت گرفته و طرح های فرادست، این محدوده جزء بافت فرسوده میانی شهر ارومیه به حساب می آید که مطابق آن، قدمت این بافت که به صورت حلقهای به دور بافت قدیم شهر ارومیه کشیده شده است، مربوط به دوران آغازین شهرسازی نوین - پهلوی اول - می باشد که بدنبال تحولات اقتصادی و اجتماعی در اطراف بافت قدیم شکل میگیرد.
