بخشی از مقاله
چکیده
مجموعه ای از رفتارهایی که یک فرد به منظور تامین نیازها و احتیاجات روزمره خود به کار می گیرد، سبک زندگی نامیده میشود که بیانگر هویتو معرّف شخصیت آن فرد است . رسانهها و به خصوص فضای مجازی در دنیای امروزی به عنوان موثرترین و بهترین ابزارهای انتقال پیام در تاثیرگذاری و شکلدهی سبک زندگی جایگاه ویژهای دارند. گسترش سریع و فراگیر شبکههای اجتماعی بین جوانان، پرسشهایی درباره پیامدهای احتمالی آنها برای کاربران و جامعه پدید آورده است. شبکههای اجتماعی فینفسه ابزاری برای بیهویتی نیستند، ولی اگر جوانان آگاه نباشند و از کارکردهای نادرست این رسانه اجتماعی اطلاع نداشته باشند، این ابزار تبدیل به تهدیدی جدی برای جوانان و جامعه خواهد شد. بنابراین با توجه به این مورد، مطالعه حاضر انجام شده است تا نقش رسانه های نوین به خصوص فضای مجازی را بر سبک زندگی جوانان مورد مطالعه قرار دهد.
واژگان کلیدی: رسانه، سبک زندگی، فضای مجازی
.1 مقدمه
بشر همواره از وسیلهای برای برقراری ارتباط استفاده میکرده است تا بتواند پیام خود را به دیگران برساند. او از دیرباز در تلاش بوده است تا بر عناصر زمان و مکان، به منزله عوامل مانع ارتباط سریع مستقیم میان انسانها، فائق آید. انسان برای ارسال پیامهای خود، زمانی از طبل و دود، دوندگان مقاوم، اسبهای تندرو و کبوتران نامهبر استفاده میکرد و زمانی دیگر، از مطبوعات و روزنامه ها، اما نتوانست نیاز اصلیاش را که تبادل سریع اطلاعات بود، برطرف سازد - نیازی و شفائیمقدم، . - 1391اگرچه پیش از این انسانها در ارتباطی رو در رو با یکدیگر بودهاند و رونق و ترویج روشهای زندگی از طریق همین ارتباطات رو در رو با روندی بسیار کند و ضعیف همراه بوده است؛ ولیکن با توجه به فنآوریهای امروزی، میتوان به جرئت بیان نمود که رسانهها و محصولات رسانهای، از مهمترین عوامل اثرگذار بر شکلگیری سبکهای نوین زندگی یا تغییر سبکهای زندگی است.
به ویژه آنکه رسانه در جهان امروز، مرزها را درنوردیده و به دوردستترین و دست نیافتنیترین نقاط زمین رخنه کرده است. در شرایط کنونی بسیاری از کشورها با ابزار رسانه، هم در پی تثبیت فرهنگ خودی و واکسینه کردن آن در برابر هجوم فرهنگی بیگانه هستند و هم از این ابزار برای معرفی فرهنگ خویش به دیگر جوامع بهره می برند. طبیعی است جوامع برخوردار از ابزارهای رسانهای پیشرفتهتر یا محصولات رسانهای جذابتر، پیشروی فرهنگی سریعتر و موقعیت فرهنگی برتری داشته باشند - فاضل قانع، . - 1392موضوع مطرح شده در این پژوهش، تأثیر رسانهها به خصوص فضای مجازی بر سبک زندگی جوانان است. رهبر معظم انقلاب در سال 1391، این فضا را مانند یک رودخانه پر از آب و خروشان دانستند که میآید و دائما هم بر آب آن افزوده و خروشانتر میشود. اگر ما برای این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم؛ زهکشی کنیم و هدایت کنیم این رودخانه را تا به سد بریزد، میشود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامهای برای آن نداشته باشیم، میشود تهدید.
از آن جهت که سبک زندگی سبب نمایش هویت و شخصیت افراد در جهان کنونی است، از جمله مفاهیمی است که مورد توجه بسیار واقع شده است. از نظر نویسنده کتاب »دین و سبک زندگی«، سبک زندگی عبارت است از الگوی همگرا - کلیت تامی - یا مجموعه منظمی از رفتارهای درونی و بیرونی، وضعهای اجتماعی و دارایی ها که فرد یا گروه بر مبنای پارهای از تمایلات و ترجیحها - سلیقهاش - و در تعامل با شرایط محیطی خود ابداع یا انتخاب میکند. یا به اختصار، سبک زندگی، الگو یا مجموعه نظاممند کنشهای مرجع است - مهدوی کنی، . - 1387
از نظر کیا و مراد آبادی - 1391 - ، گسترش سریع و فراگیر شبکههای اجتماعی بین جوانان پرسشهایی درباره پیامدهای احتمالی آنها برای کاربران و جامعه پدید آورده است. این فناوریها، سبکهای زندگی جوانان را بیش از سبکهای زندگی سایر گروههای سنتی تغییر داده است.
بنابراین یک مسئله جالب توجه این است که جوانان چگونه هویت خود را در جهان فناوری میسازند. از آنجا که حدود 60 درصد جامعه ما را جوانان تشکیل میدهند، شایسته است که رابطه آنان با رسانههای اجتماعی یا همان شبکههای اجتماعی و تأثیرات آن بر زندگی جوانان، با توجه به گسترش آن در جامعه ما، مورد توجه ویژه قرار گیرد.متاسفانه در ایران در عرصه سیاستگذاری فضای مجازی به ویژه رسانههای جدید توجه چندانی به نیازهای ارتباطی مخاطبان ایرانی در پیوستن به شبکههای اجتماعی نشده است. در حقیقت نگاه منفی به تحولات فناوری در عرصه رسانههای جدید و بی توجهی به نیازهای ارتباطی مخاطبان نه تنها ما را از شناخت علمی اینگونه نیازها دور میکند، بلکه زمینه را برای تاثیرگذاری این شبکهها - که بسیاری از مواقع همسو با منافع ملی ما نیست - فراهم می آورد - کیا و مرادآبادی، . - 1391
با نگاهی به بررسیهای انجام شده در این زمینه و با توجه به نکات ذکرشده، درمییابیم از جمله مهمترین عواملی که امروزه میتواند در تغییر و دگرگونی سبک زندگی نقش آفرین باشد، رسانه و به خصوص فضاهای مجازی است. در چند دههی اخیر با توجه به افزایش استفاده از فضای مجازی در کشورمان شاهد تغییر در مجموعهای از رفتار، عادات، عقاید و ارزشهای مردم کشورمان می باشیم. بنابراین هدف این پژوهش آشنایی با تأثیر فضاهای مجازی بر سبک زندگی جوانان و ارائه راهکار مناسب میباشد. سعی بر آن است که در این موضوع ابتدا به بررسی اجمالی مفاهیم رسانه و سبک زندگی پرداخته شود، سپس با استناد به نتایج مطالعات انجام شده، نقش رسانه را در سبک زندگی تبیین نموده و راهکارهایی برای استفاده مناسبتر از فضای مجازی ارائه گردد.
.2 سبک زندگی
معادل واژه »سبک « در زبان عربی تعبیر »اسلوب« و در زبان انگلیسی - style - است. عبارت » سبک زندگی« در شکل نوین آن - life style - اولین بار توسط »آلفرد آدلر« در روانشناسی در سال 1929 میلادی ابداع شد. در کتابهای لغت انگلیسی، این واژه در معانی کم و بیش مشابهی به کار برده شده است: »سبکهای زندگی مجموعهای از طرز تلقیها، ارزشها، شیوههای رفتار، حالتها و سلیقهها در هر چیزی را در بر میگیرد. موسیقی عامه، تلویزیون، آگهیها، همه و همه، تصورها و تصویرهایی بالقوه از سبک زندگی فراهم میکنند.« - مجله معارف -
.1 .2 پیشینه
در میان اندیشمندان، سبک زندگی با رویکردهای مختلفی تعریف شده است:»آلفرد آدلر « از این اصطلاح برای اشاره به حال و هوای زندگی فرد استفاده کرد. سبک زندگی هدف فرد، خودپنداره، احساسهای فرد نسبت به دیگران، و نگرش فرد نسبت به دنیا را شامل میشود - فیست و همکاران، . - 1395»یاسر من 1983 - «م - سبک زندگی را الگویی از مصرف میداند که دربردارنده ترجیحات، ذائقه و ارزشهاست. سبک زندگی به مثابه مجموعه منسجمی از انتخابها، ترجیحات و رفتارهای مصرفگرایانه است - ربانی و رستگار، . - 1387از نظر گیدنز - 1394 - ، مفهوم سبک زندگی بر این اندیشه مبتنی است که هر فردی در زندگی روزمره خود از الگو یا طرح رفتاری مشخص و تکراری پیروی میکند. سبک زندگی تصمیمهایی هستند که هر کسی از روی اختیار درباره نحوه عمل روزمره خود اتخاذ میکند که ملازم با نوعی انتخاب از میان تعداد کثیری از امکانهای موجود است.
به نظر »آرتور آسابرگر« برای تعریف اصطلاح - life style - با واژه فراگیری روبرو هستیم که از سلیقه فرد در زمینه آرایش مو و لباس تا سرگرمی و تفریح و ادبیات و موضوعات مربوط دیگر را شامل می شود. کلمه »سبک«، »مد« را تداعی می-کند؛ پس سبک زندگی در واقع مد یا حالت زندگی یک فرد است - رسولی، . - 1382به عقیده فاچینو و همکارانش - 2003 - سبک زندگی، مجموعه عقاید، طرح ها و نمونه های عادتی رفتار، هوی و هوسها، و شیوههای تبیین شرایط اجتماعی یا شخصی است که نوع خاص واکنش فرد را تعیین میکند.محمد فاضلی - - 1382 در کتاب »مصرف و سبک زندگی «، معنای این واژه را عبارت میداند از: طیف رفتاری ای که اصلی انسجام بخش بر آن حاکم است و عرصهای از زندگی را تحت پوشش دارد و در میان گروهی از افراد جامعه قابل مشاهده می-باشد و الزاماً برای همگان قابل تشخیص نیست؛ اگر چه محقق میان آن و بقیه طیف رفتارهای افراد جامعه، تمایز قائل میشود.
برخی نیز سبک زندگی را با »هویت« پیوند می زنند: »سبک زندگی نظامواره و سیستم خاص زندگی است که به یک فرد، خانواده یا جامعه با هویت خاص اختصاص دارد. این نظامواره، هندسه کلی رفتار بیرونی و جوارحی است و افراد، خانواده ها و جوامع را از هم متمایز می سازد.« این تعریف به گونه ای هویت فرد را در برابر دیگران به نمایش می گذارد. در جای دیگر منظور از سبک زندگی را اینطور بیان کرده است: »مجموعه ای از رفتارها و عملکردهایی که یک فرد به منظور تامین نیازها و احتیاجات روزمره خود به کار می گیرد. شیوه زندگی هر فردی بیانگر هویتو معرّف شخصیت آن فرد است.« - شریفی، - 1393
.3 رسانه
بشر از دیرباز با رسانه - media - مواجه بوده و از آن برای رسیدن به مقاصد خود بهرهمند میشده است. رسانههای اولیه را میتوان رسانههای سنتی - traditional media - نامید؛ که قدمتی به اندازه چندین دهه دارند و ویژگیهایی مانند: بازخوانی سریع و دسترسی نه چندان آسان دارند، که مانند رسانههای امروزی برای توسعه خود از تکنولوژی استفاده نمیکردند، رسانهها ابزارهای سادهای بودند که طبیعت در اختیار انسان گذاشته بود. انسانها همواره از رسانه برای انتقال معانی و مفاهیم خود به دیگران استفاده میکردند. در این معنا حتی زبان هم رسانه است؛ چون ابزاری برای انتقال معانی به دیگران است. در مقابل اینها رسانههای جدید - new media - قرار دارند که در توسعه خود از تکنولوژی استفاده میکنند؛ و از نظر ویژگی، عکس رسانههای سنتیاند - دیباچی و رئیس میرزایی، . - 1390
