بخشی از مقاله
چکیده:
دوره قاجار دوره تقابل فرهنگ ایران و اروپاست و در این بازه است ایران دچار دوگانگی در انتخاب بهترین از بین این ها می شود و مهمترین بخش این انتخاب در معماری مسکونی اتفاق می افتد چرا که خانه محل سکونت و آرامش انسان است اما با تقابل این مقوله با فرهنگ و شیوه جدید به طور کلی دگرگون می شود و نمونه بارز و در معرض دید این تغییر ورودی خانه هاست که بیشترین تاثیر را از تقلید معماری فرنگ به خود دیده اند و سلسله مراتب ورود را که مهمترین اصل معماری سنتی این مرز و بوم است را از دست داده است. ورودی اولین بخش از خانه است که انسان هنگام ورود با آن روبرو می شود و مستقیما تاثیر می پذیرد و همچنین مراتب ورود به خانه باعث حفظ محرمیت اعضای داخل می شود.
این تاثیر گذاری بر معماری در گروه های مختلف جامعه و از شهری به شهر دیگر متفاوت بوده اما در کلیت تغییرات وجه اشتراک دارند. بیشترین تغییرات در شهرهای تهران به عنوان پایتخت و تبریز به عنوان ولیعهد نشین قاجار و از شهرهای مهم ایران می باشد و تغییرات خانه های این دو شهر ملموس تر است. هرچند امروزه نیز ما به نوعی در جامعه ایران با مقوله تقابل سنت و مدرنیته روبرو هستیم که باعث سردرگمی جامعه شده است. حال ما در این تحقیق سعی داریم با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ورودی ها از قاجار تا معاصر بپردازیم و روند تغییرات را در آنها مورد ارزیابی قرار دهیم.
مقدمه:
خانه در افتب های شهری پیوسته متراکم و درونگرا فضایی خصوصی برای زندگی خانوادگی بود که معمولاً اصل محرمیت در طراحی و احداث آن رعایت می شد تا افراد خانواده از دید اشخاص نامحرم محفوظ باشند . بیشتر خانه های یک شهر تک هسته ای بود ند و تنها تعداد اندکی از خانه ها یعنی خانه های متعلق به اعیان و اشراف و رجال شهر دو هسته ای یعنیمتشکل از دو واحد تقریباً متمایز اما پیوسته بودند. فضای ورودی این نوع خانه ها به تبعیت از اهداف مذهبی و اجتماعی به صورتی طراحی می شود که افراد به صورت ناگهانی و یک مرتبه وارد فضای خانه نشوند و همچنین از فضای ورودی - از درگاه یا هشتی ورودی - به فضای خانه دید مستقیم وجود نداشته باشد.
اما معماری ایران از دوره قاجار با روند جدیدی آشنا می شود. در این زمان بود که تفکرات غرب راه به جامعه باز کردند و زندگی مردم را در همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و ... تحت تاثیر قرار دادند، معماری هم در درجه اول این تحولات و تاثیرات قرار داشت به خصوص ورودی های بنا که اولین بخش مورد ارتباط با بیننده می باشد. معماری ایران از ازل دارای اصولی بوده که همیشه رعایت می شده است، یکی از این اصول سلسله مراتب ورود به یک بناست که مهم ترین بخش این اصل در اولین بخش ساختمان یعنی ورودی اتفاق می افتد و این امر با فضاهایی مانند هشتی، دالان های پر پیچ و خم و دیگر فضاها اتفاق می افتد.
حال می بینیم که پس از ورود تفکرات فرنگی به معماری ایران سلسله مراتب ورود به بناها خصوصا خانه دچار تغییرات بسیار و دگرگونی اساسی می شود و هشتی و سایر بخش ها از کالبد بنا حذف می شوند و ورودی ها سبکی کاملا غربی به خود می گیرند. در این تحقیق سعی شده سیر تحولات ورودی ها و تاثیر اندیشه غرب بر معماری ورودی ها مورد کاوش قرار گیرد و با تقسیم تحول خانه ها از دوره قاجار تا پهلوی دوم به 3 دوره و تحلیل هر دوره بر آن بودیم تا این مسئله را ساده تر کرده و سیر دگرگونی ها و تغییرات اعمال شده را بهتر بررسی کنیم.
زمینه تاریخی بحث:
معماری قاجار از شروع خود از نظر کالبدی و نظری دارای ساختار سنتی و تابع معماری اصیل ایرانی بود. در زمان قاجار روابط اجتماعی، فرم لباس، نوع وسایل حمل و نقل، بافت شهر، ساخت و سازها و غیره کاملا حال و هوایی سنتی داشت وبا دوره های پیش از خود چندان فرقی نمی کرد - قبادیان، - 1383 اما در پی تغیرات چشمگیری که در نتیجه عواملی چون وقوع انقلاب صنعتی و بروز تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی اروپا - حبیبی، - 1378، شکست های نظامی ایران، استعمار، تجارت وابسته، اعزام دانشجو به فرنگ، استخدام مهندسان و متخصصان اروپایی و غیره باعث شد تا سنت های حاکم بر جامعه تا حدودی رنگ ببازد.
عدم درک درست دولت قاجار از این شرایط تاریخی جدید موجب شد تا تحول به وجود آمده، همراه با تقابل های بسیار صورت گیرد که مهمترین آنها، تقابل سنت و مدرنیته در جامعه بود - حبیبی،. - 1387 در دوره حکومت ناصرالدین شاه، تحولات و جریان نوگرایی که در جامعه آغاز شده بود، جلوه بارزتر و دامنه گسترده تری پیدا کرد - قبادیان، - 1383، این تحولات بیش از همه در معماری نمایان شد و با گذشت زمان از قاجار به معاصر شاهد تغییرات گسترده در معماری خانه ها و در ابتدای امر شاهد تحول ورودی ها و تقلید از معماری غرب در این زمینه هستیم. ما می توانیم خانه های دوره قاجار تا پهلوی دوم به سه سبک تقسیم کرده و تحولات ورودی را در این موارد بررسی کنیم:
-1سبک سنتی:
در واقع در ادامه معماری خانه ایرانی می باشد که تا دوره میانی حکومت قاجاریه به طور قطعی ادامه داشته . در ابنیه این دوره الگوهای ایرانی به روشنترین شکلی با یکدیگر ترکیب شده و مورد استفاده قرار می گرفته. در این دوره کلیه فضاهای زیستی در اطراف حیاط قرار می گیرد و فرم منظم و هندسی آن را شکل می دهند. از آن جاییکه این نوع معماری در بافتهای ارگانیک استفاده می شده قناصیهای زمین توسط حجم ساختمان پر می شده است.
