بخشی از مقاله
چکیده
مقاومت یکی از جنبه های زندگی موجودات زنده است که از طرف خداوند در میان آنها به ودیعه نهاده شده است و از واقعیت های مهم زندگی بشری و محصول همدلی میهنی یا قومی در برابر تجاوزات می باشد و همواره سلاح توانمندی بوده است که توانسته در چرخه ی هستی و مسیر تکامل جهان و در حوادث گوناگون همچنان مؤثر و کارآمد باقی بماند. لذا بررسی و شناخت آن می تواند در دفاع از میهن و وطن، نقش موثری داشته باشد. از آنجایی که این مفهوم جزء مفاهیم مقدس است و در آیات قرآن و روایات هم به آن اشاره شده است، هدف پژوهش حاضر بررسی سیمای ادبیات پایداری در آیات قرآن و روایات و نقش آن در دفاع از میهن و وطن می باشد. شیوه استفاده شده در این پژوهش؛ روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع روایی و کتابخانه ای است. در نهایت مشخص شد که مقاومت دارای ابعاد گسترده ای همچون مقاومت در برابر امیال نفسانی، طغیانگری ها، خرافه ها، تجاوزها، و اشغالگری ها می شود و از سفارشات قرآن در رابطه با امر مقاومت و ایستادگی، مقاومت در برابر کافران، فتنه ها و دشمنان متجاوزگر می باشد که دفاع را امری مقدس می سازد و با توجه به لوازم و اسباب آن؛ صبر و شکیبایی، جهاد و شهادت، تقوا و پرهیزکاری و ایثار و گذشت، مقاومت و توان دفاع جامعه را بالا می برد.
واژگان کلیدی: پایداری، مقاومت، صبر، قرآن، دفاع، میهن
.1 مقدمه
ادبیات پایداری عنصری منطبق با نیازهای همه جانبه و مادی و معنوی انسان معاصر است و تصویری از موفقیت تاریخی انسان معاصر به آیندگان نشان می دهد - تجلیل و ایرانمنش،. - 1392 پایداری از واقعیت های مهم زندگی بشری و محصول همدلی میهنی یا قومی در برابر گونه ای از تجاوز طبیعت بشری است - آقا خانی بیژنی و همکاران، - 1393، که انسان بدون بهره مندی از آن هرگز قادر به زندگی نخواهد بود - میرقادری و کیانی، بی تا - . با دقت و نظر به پیرامون خویش می توانیم دریابیم که هر چیز برای باقی ماندن، نیاز به مقاومت دارد و عنصری که فاقد مقاومت باشد، خاصیت وجودی و هویت اصلی خود را از دست می دهد و رو به نابودی می رود.
ادب مقاومت بر حسب مقتضای زمان و مکان و همچنین مناسبت های مبارزاتی و شکل تهاجم و یا نتیجه ی اخلاقی و هدف گیری آن می تواند جهت گیری و شکل های متنوعی داشته باشد، مانند دفاع از سرزمین، دفاع از عقاید، مبارزه، تبلیغ و دعوت و ... چنانکه زندگی انبیاء، رسولان و صالحان با امر تبلیغ و رسالت و دعوت، پیوند خورده است. بدیهی است که رسالت و تبلیغ، با استقامت و پایداری ارتباط نزدیکی دارد و اگر جوهره ی پایداری در تبلیغ که نوعی دفاع و نشر عقاید است، وجود نداشته باشد، با موفقیت همراه نخواهد بود. از آنجایی که تحولات درونی انسان ها، آفریننده ی دگرگونی های بیرونی و تحولات بیرونی، رقم زننده ی احساسات، تصمیم ها، تفکّرات و آینده سازی ها در سرنوشت جوامع انسانی است - امیری خراسانی و هدایتی، - 1393،
استقامت و پایداری سلاح توانمندی بوده است که توانسته در چرخه ی هستی و مسیر تکامل جهان و در حوادث گوناگون همچنان مؤثر و کارآمد باقی بماند. چرا که بوسیله ی آن می توان بر ناآرامی ها و تحولات فائق آمد و همچنین بر دشمنان و متجاوزان پیروز گردید. از طرفی سرشت انسان به گونه ای است که در برابر ناخوشی های زندگی عنان اختیار ازکف داده و ناشکیبا می شود. خداوند در قرآن کریم در آیات 18 و 19 سوره مبارکه معارج می فرمایدإِنﱠ:»
الْإِنسَانَ خُلِقَإِذَاهَلُوعًامَسﱠهُ، الشﱠرﱡ جَزُوعًا؛ همانا انسان حریص و بی تاب آفریده شده است، هرگاه بدی به او برسد بی تاب می شود.« از طرفی پرورگار با توجه به این اخلاق و عادت انسان در آیات دیگر سفارش به صبر و استقامت کرده و می فرماید: »استعینوا با الصبر و الصلاه - «بقره، ایه . - 153 قرآن علاوه بر این که انسان را به صبر و شکیبایی فراخوانده، الگوهای صبری چون حضرت یعقوب علیه السلام، ایوب علیه السلام، پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله و ... را معرفی می کند - فغانی و همکاران،. - 468 : 1394
یکی از اهداف جامعه اسلامی حفظ توان و استعداد رزمی و دفاعی در برابر دشمنان است؛ زیرا احتمال تهاجم نظامی دشمنان همیشه وجود دارد. از این رو، پدران و مربیان جامعه وظیفه دارند فرزندان جامعه اسلامی را با مسائل نظامی و دفاعی آشنا سازند و تیراندازی، دفاع شخصی، تاکتیک های جنگی و دفاعی را به آنان آموزش دهند و آنها را با سلاح های روز و شیوه های استفاده از آنها و تاکتیک ها و ترفندهای دشمن آشنا سازند - یوسفیان،. - 119 :1386 شنا و تیراندازی مهارت های دفاعی مهمی هستند که در روایات اسلامی بر آنها تأکید فراوان شده است. چنانکه پیامبر - ص - فرموده است: »فرزندان خود را شنا و تیر اندازی یاد دهید - «حرعاملی،. - 247 : 1403 و یادگیری این امور برای دفاع و مقاومت امری اجتناب ناپذیر می باشد.
در مطالعه تاریخ زندگی موجودات، دفاع و استقامت پدیده ای با اهمیت و ارزشمند است که در مقابل تهدیدات و خطرهای خارجی و داخلی ظهور می یابد تا موجودات بتوانند از مسیر حرکت و کمال خود باز نمانند و بقایای خود را حفظ کنند - رستمی نسب،. - 1389 مبنای دفاع خمیره و ضمیره ی ذاتی هر موجود است - خمینی، - 15 :1373 و هنگامی که در رابطه ی با انسان مطرح می شود، با استقامت و پایداری و عدم تسلیم شدن همراه می باشد. زیرا دفاع بدون استقامت ممکن است نتیجه نداشته باشد و یا اینکه در کوتاه مدت موجب پیروزی شود و در بلند مدت به ناکامی و شکست منجر شود.
.1.1 بیان مسئله و اهمیت تحقیق
با توجه به ارزش و اهمیت صبر، مقاومت و پایداری در زندگی انسان ها و نقش مهم آن در دفاع از میهن و وطن و رسیدن به موفقیت ها و پیروزی ها، این پرسش مطرح است که سیمای پایداری و مقاومت در قرآن و روایات چگونه است؟ چه نقشی در دفاع از میهن و سایر مولفه های زندگی دارد؟ پایداری، مقاومت و صبر در قرآن و روایات و لوازم پایداری و دفاع، عمده مضامینی هستند که این نوشته در صدد تعریف، تصریح و بازشناسی آنها می باشد تا بتواند ارتباطی منطقی را میان مضامین پایداری در چشم انداز قرآن و روایات با مفهوم دفاع پیدا نماید.
از آنجایی که یکی از معیارهای زندگی شایسته و الهی، داشتن صبر و مقاومت در برابر مسائل و مشکلات می باشد و ضرورت دارد که انسان از میهن، اعتقادات و جان و ناموس خویش دفاع نماید و در موارد بسیاری در آیات قرآن و روایات؛ ارزش و اهمیت این موضوع تصریح شده است به طوری که بقاء و پایداری دین و دنیا در گروی مقاومت می باشد و این یک ضرورت دنیوی و اخروی به شمار می رود - میر قادری و کیانی، بی تا: - 81، اهمیت و ضرورت این پژوهش برای آن است تا علاوه بر اینکه ارزشمندی و اهمیت مضامین مقاومت را با توجه به تعالیم دینی و چشم انداز قرآنی در زندگی مشخص کند، به نقش و جایگاه آن در دفاع از میهن و وطن نیز صحه گذارد... به همین دلیل شناخت مضامین ادبیات پایداری و مقاومت در چشم انداز قرآن و روایات و شناخت لوازم دفاع و پایداری اهمیت و ضرورت می یابد.
.2.1 پیشنه ی پژوهش
از آنجا که مقاومت و پایداری از لوازم مهم زندگی و دارای جایگاه والایی در امور مختلف است، پژوهش های متعدد و گوناگونی نیز در این رابطه انجام شده است که به چند مورد از مهمترین آنها در زیر اشاره ی می شود.1 پژوهشی با عنوان» مبانی نظری دفاع مقدس در قرآن کریم« رستمی نصب - - 1389؛ یکی از پژوهش های انجام شده در زمینه ی پایداری و دفاع مقدس است که به رشته ی تحریر در آمده و در آن به بررسی ارزش و اهمیت دفاع در زندگی انسان ها و معنا و مفهوم آن در قران کریم و موضوع هایی که دفاع در مورد آنها مطرح می باشد، پرداخته شده است و دفاع را حکم الهی در راستای حقوق فطری انسان و تحقق کمالات او بر شمرده است و اینکه انسان با دفاع و مقاومت می تواند به پیشرفت دست یابد.
میر حسینی و همکاران - - 1390؛ نیز در پژوهشی با عنوان؛» استقامت و پایداری در قرآن« مشخص کرده اند؛ پایداری در قرآن کریم مرتبط با صبر، حلم، ثبات قدم و استقامت است و هر کدام از این موارد مرتبه ای از پایداری را به خود اختصاص داده است؛ به گونه ای که صبر و حلم، مقدمه ی پایداری، ثبات قدم دومین گام و استقامت سومین و مهمترین گام در راه رسیدن به پایداری در قرآن است. و همچنین عوامل ثبات و پایداری را از منظر قرآن ذکر کرده و مصداق هایی نیز از مقاومت در قرآن را چون حضرت ابراهیم، حضرت ایوب، اصحاب کهف و ... بیان نموده اند.
در پژوهشی دیگر که توسط میر قادری و کیانی - بی تا - با عنوان؛ » بن مایه های ادبیات مقاومت در قرآن« انجام شده است به ارتباط آیات قرآن با ادبیات مقاومت و همچنین مراحل مقاومت از دیدگاه قرآن در کنار ضرورت آن اشاره شده است. و شکل ها و ویژگی های آن را بیان نموده است که امری شرعی، فطری و مقدس است که در تمام زندگی بشر یافت می شود و هدف آن، ایجاد تعادل در هر پدیده برای رسیدن به کمال است. همچنین پژوهشی تحت عنوان؛ »گل واژه های ادبیات پایداری در قرآن و حدیث و متون غیرروایی« توسط تجلیل و ایرانمنش - - 1392 انجام گرفته است که در آن به مهمترین واژه های ادبیات پایداری مانند؛ جهاد و شهادت، عدالت اجتماعی، آزادی، صبر و مقاومت، ایثار و .... اشاره شده است و مهمترین اصل ادبیات پایداری و انقلاب را در رابطه با ظلم و سلطه دانسته اند، که مبارزه با آن وظیفه ی شرعی و پذیرش و تن دادن به آن حرام می باشد.
2. مبانی و مفاهیم پژوهش
2.1. واژه و مفهوم شناسی - صبر، مقاومت و پایداری، دفاع - صبر که همنشین و ملازم استقامت و پایداری و مقاومت است، به معنای استقامت ورزیدن و پایداری در راه هدف است. در آیات قرآن صبر یکی از نشانه های مؤمنان و عامل مهی در سعادت دنیوی و اخروی بیان شده است؛ به یﱡهَاعنونالﱠذِینَمثالمی توانآمَنُوابهایناسْتَعِینُواآیاتاشارهنمود؛بِالصﱠبْرِیَا»أَ وَالصﱠلَاهِ إِنﱠ اللﱠهَ مَعَ الصﱠابِرِینَ البقره: - 1 برای مطالعه ی بشتر پیرامون ادبیات پایداری و پایداری و مقاومت رجوع شود به مجله ی ادبیات پایداری دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهید با هنر کرمان.
