مقاله سیمای ادبیات پایداری در قرآن و نقش آن در دفاع از میهن

بخشی از مقاله

چکیده

مقاومت یکی از جنبه های زندگی موجودات زنده است که از طرف خداوند در میان آنها به ودیعه نهاده شده است و از واقعیت های مهم زندگی بشری و محصول همدلی میهنی یا قومی در برابر تجاوزات می باشد و همواره سلاح توانمندی بوده است که توانسته در چرخه ی هستی و مسیر تکامل جهان و در حوادث گوناگون همچنان مؤثر و کارآمد باقی بماند. لذا بررسی و شناخت آن می تواند در دفاع از میهن و وطن، نقش موثری داشته باشد. از آنجایی که این مفهوم جزء مفاهیم مقدس است و در آیات قرآن و روایات هم به آن اشاره شده است، هدف پژوهش حاضر بررسی سیمای ادبیات پایداری در آیات قرآن و روایات و نقش آن در دفاع از میهن و وطن می باشد. شیوه استفاده شده در این پژوهش؛ روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع روایی و کتابخانه ای است. در نهایت مشخص شد که مقاومت دارای ابعاد گسترده ای همچون مقاومت در برابر امیال نفسانی، طغیانگری ها، خرافه ها، تجاوزها، و اشغالگری ها می شود و از سفارشات قرآن در رابطه با امر مقاومت و ایستادگی، مقاومت در برابر کافران، فتنه ها و دشمنان متجاوزگر می باشد که دفاع را امری مقدس می سازد و با توجه به لوازم و اسباب آن؛ صبر و شکیبایی، جهاد و شهادت، تقوا و پرهیزکاری و ایثار و گذشت، مقاومت و توان دفاع جامعه را بالا می برد.

واژگان کلیدی: پایداری، مقاومت، صبر، قرآن، دفاع، میهن

.1 مقدمه

ادبیات پایداری عنصری منطبق با نیازهای همه جانبه و مادی و معنوی انسان معاصر است و تصویری از موفقیت تاریخی انسان معاصر به آیندگان نشان می دهد - تجلیل و ایرانمنش،. - 1392 پایداری از واقعیت های مهم زندگی بشری و محصول همدلی میهنی یا قومی در برابر گونه ای از تجاوز طبیعت بشری است - آقا خانی بیژنی و همکاران، - 1393، که انسان بدون بهره مندی از آن هرگز قادر به زندگی نخواهد بود - میرقادری و کیانی، بی تا - . با دقت و نظر به پیرامون خویش می توانیم دریابیم که هر چیز برای باقی ماندن، نیاز به مقاومت دارد و عنصری که فاقد مقاومت باشد، خاصیت وجودی و هویت اصلی خود را از دست می دهد و رو به نابودی می رود.

ادب مقاومت بر حسب مقتضای زمان و مکان و همچنین مناسبت های مبارزاتی و شکل تهاجم و یا نتیجه ی اخلاقی و هدف گیری آن می تواند جهت گیری و شکل های متنوعی داشته باشد، مانند دفاع از سرزمین، دفاع از عقاید، مبارزه، تبلیغ و دعوت و ... چنانکه زندگی انبیاء، رسولان و صالحان با امر تبلیغ و رسالت و دعوت، پیوند خورده است. بدیهی است که رسالت و تبلیغ، با استقامت و پایداری ارتباط نزدیکی دارد و اگر جوهره ی پایداری در تبلیغ که نوعی دفاع و نشر عقاید است، وجود نداشته باشد، با موفقیت همراه نخواهد بود. از آنجایی که تحولات درونی انسان ها، آفریننده ی دگرگونی های بیرونی و تحولات بیرونی، رقم زننده ی احساسات، تصمیم ها، تفکّرات و آینده سازی ها در سرنوشت جوامع انسانی است - امیری خراسانی و هدایتی، - 1393،

استقامت و پایداری سلاح توانمندی بوده است که توانسته در چرخه ی هستی و مسیر تکامل جهان و در حوادث گوناگون همچنان مؤثر و کارآمد باقی بماند. چرا که بوسیله ی آن می توان بر ناآرامی ها و تحولات فائق آمد و همچنین بر دشمنان و متجاوزان پیروز گردید. از طرفی سرشت انسان به گونه ای است که در برابر ناخوشی های زندگی عنان اختیار ازکف داده و ناشکیبا می شود. خداوند در قرآن کریم در آیات 18 و 19 سوره مبارکه معارج می فرمایدإِنﱠ:»

الْإِنسَانَ خُلِقَإِذَاهَلُوعًامَسﱠهُ، الشﱠرﱡ جَزُوعًا؛ همانا انسان حریص و بی تاب آفریده شده است، هرگاه بدی به او برسد بی تاب می شود.« از طرفی پرورگار با توجه به این اخلاق و عادت انسان در آیات دیگر سفارش به صبر و استقامت کرده و می فرماید: »استعینوا با الصبر و الصلاه - «بقره، ایه . - 153 قرآن علاوه بر این که انسان را به صبر و شکیبایی فراخوانده، الگوهای صبری چون حضرت یعقوب علیه السلام، ایوب علیه السلام، پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله و ... را معرفی می کند - فغانی و همکاران،. - 468 : 1394

یکی از اهداف جامعه اسلامی حفظ توان و استعداد رزمی و دفاعی در برابر دشمنان است؛ زیرا احتمال تهاجم نظامی دشمنان همیشه وجود دارد. از این رو، پدران و مربیان جامعه وظیفه دارند فرزندان جامعه اسلامی را با مسائل نظامی و دفاعی آشنا سازند و تیراندازی، دفاع شخصی، تاکتیک های جنگی و دفاعی را به آنان آموزش دهند و آنها را با سلاح های روز و شیوه های استفاده از آنها و تاکتیک ها و ترفندهای دشمن آشنا سازند - یوسفیان،. - 119 :1386 شنا و تیراندازی مهارت های دفاعی مهمی هستند که در روایات اسلامی بر آنها تأکید فراوان شده است. چنانکه پیامبر - ص - فرموده است: »فرزندان خود را شنا و تیر اندازی یاد دهید - «حرعاملی،. - 247 : 1403 و یادگیری این امور برای دفاع و مقاومت امری اجتناب ناپذیر می باشد.

در مطالعه تاریخ زندگی موجودات، دفاع و استقامت پدیده ای با اهمیت و ارزشمند است که در مقابل تهدیدات و خطرهای خارجی و داخلی ظهور می یابد تا موجودات بتوانند از مسیر حرکت و کمال خود باز نمانند و بقایای خود را حفظ کنند - رستمی نسب،. - 1389 مبنای دفاع خمیره و ضمیره ی ذاتی هر موجود است - خمینی، - 15 :1373 و هنگامی که در رابطه ی با انسان مطرح می شود، با استقامت و پایداری و عدم تسلیم شدن همراه می باشد. زیرا دفاع بدون استقامت ممکن است نتیجه نداشته باشد و یا اینکه در کوتاه مدت موجب پیروزی شود و در بلند مدت به ناکامی و شکست منجر شود.

.1.1 بیان مسئله و اهمیت تحقیق

با توجه به ارزش و اهمیت صبر، مقاومت و پایداری در زندگی انسان ها و نقش مهم آن در دفاع از میهن و وطن و رسیدن به موفقیت ها و پیروزی ها، این پرسش مطرح است که سیمای پایداری و مقاومت در قرآن و روایات چگونه است؟ چه نقشی در دفاع از میهن و سایر مولفه های زندگی دارد؟ پایداری، مقاومت و صبر در قرآن و روایات و لوازم پایداری و دفاع، عمده مضامینی هستند که این نوشته در صدد تعریف، تصریح و بازشناسی آنها می باشد تا بتواند ارتباطی منطقی را میان مضامین پایداری در چشم انداز قرآن و روایات با مفهوم دفاع پیدا نماید.

از آنجایی که یکی از معیارهای زندگی شایسته و الهی، داشتن صبر و مقاومت در برابر مسائل و مشکلات می باشد و ضرورت دارد که انسان از میهن، اعتقادات و جان و ناموس خویش دفاع نماید و در موارد بسیاری در آیات قرآن و روایات؛ ارزش و اهمیت این موضوع تصریح شده است به طوری که بقاء و پایداری دین و دنیا در گروی مقاومت می باشد و این یک ضرورت دنیوی و اخروی به شمار می رود - میر قادری و کیانی، بی تا: - 81، اهمیت و ضرورت این پژوهش برای آن است تا علاوه بر اینکه ارزشمندی و اهمیت مضامین مقاومت را با توجه به تعالیم دینی و چشم انداز قرآنی در زندگی مشخص کند، به نقش و جایگاه آن در دفاع از میهن و وطن نیز صحه گذارد... به همین دلیل شناخت مضامین ادبیات پایداری و مقاومت در چشم انداز قرآن و روایات و شناخت لوازم دفاع و پایداری اهمیت و ضرورت می یابد.

.2.1 پیشنه ی پژوهش

از آنجا که مقاومت و پایداری از لوازم مهم زندگی و دارای جایگاه والایی در امور مختلف است، پژوهش های متعدد و گوناگونی نیز در این رابطه انجام شده است که به چند مورد از مهمترین آنها در زیر اشاره ی می شود.1 پژوهشی با عنوان» مبانی نظری دفاع مقدس در قرآن کریم« رستمی نصب - - 1389؛ یکی از پژوهش های انجام شده در زمینه ی پایداری و دفاع مقدس است که به رشته ی تحریر در آمده و در آن به بررسی ارزش و اهمیت دفاع در زندگی انسان ها و معنا و مفهوم آن در قران کریم و موضوع هایی که دفاع در مورد آنها مطرح می باشد، پرداخته شده است و دفاع را حکم الهی در راستای حقوق فطری انسان و تحقق کمالات او بر شمرده است و اینکه انسان با دفاع و مقاومت می تواند به پیشرفت دست یابد.

میر حسینی و همکاران - - 1390؛ نیز در پژوهشی با عنوان؛» استقامت و پایداری در قرآن« مشخص کرده اند؛ پایداری در قرآن کریم مرتبط با صبر، حلم، ثبات قدم و استقامت است و هر کدام از این موارد مرتبه ای از پایداری را به خود اختصاص داده است؛ به گونه ای که صبر و حلم، مقدمه ی پایداری، ثبات قدم دومین گام و استقامت سومین و مهمترین گام در راه رسیدن به پایداری در قرآن است. و همچنین عوامل ثبات و پایداری را از منظر قرآن ذکر کرده و مصداق هایی نیز از مقاومت در قرآن را چون حضرت ابراهیم، حضرت ایوب، اصحاب کهف و ... بیان نموده اند.

در پژوهشی دیگر که توسط میر قادری و کیانی - بی تا - با عنوان؛ » بن مایه های ادبیات مقاومت در قرآن« انجام شده است به ارتباط آیات قرآن با ادبیات مقاومت و همچنین مراحل مقاومت از دیدگاه قرآن در کنار ضرورت آن اشاره شده است. و شکل ها و ویژگی های آن را بیان نموده است که امری شرعی، فطری و مقدس است که در تمام زندگی بشر یافت می شود و هدف آن، ایجاد تعادل در هر پدیده برای رسیدن به کمال است. همچنین پژوهشی تحت عنوان؛ »گل واژه های ادبیات پایداری در قرآن و حدیث و متون غیرروایی« توسط تجلیل و ایرانمنش - - 1392 انجام گرفته است که در آن به مهمترین واژه های ادبیات پایداری مانند؛ جهاد و شهادت، عدالت اجتماعی، آزادی، صبر و مقاومت، ایثار و .... اشاره شده است و مهمترین اصل ادبیات پایداری و انقلاب را در رابطه با ظلم و سلطه دانسته اند، که مبارزه با آن وظیفه ی شرعی و پذیرش و تن دادن به آن حرام می باشد.

2.    مبانی و مفاهیم پژوهش

2.1.    واژه و مفهوم شناسی - صبر، مقاومت و پایداری، دفاع - صبر که همنشین و ملازم استقامت و پایداری و مقاومت است، به معنای استقامت ورزیدن و پایداری در راه هدف است. در آیات قرآن صبر یکی از نشانه های مؤمنان و عامل مهی در سعادت دنیوی و اخروی بیان شده است؛ به یﱡهَاعنونالﱠذِینَمثالمی توانآمَنُوابهایناسْتَعِینُواآیاتاشارهنمود؛بِالصﱠبْرِیَا»أَ وَالصﱠلَاهِ إِنﱠ اللﱠهَ مَعَ الصﱠابِرِینَ البقره: - 1 برای مطالعه ی بشتر پیرامون ادبیات پایداری و پایداری و مقاومت رجوع شود به مجله ی ادبیات پایداری دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهید با هنر کرمان.