بخشی از مقاله
چکیده
شعر دورهی صفویه سرشار از عناصر شیعی است. دورهی مذکور، عصر پرباری برای مذهب تشیع بود. دیوان شاعران این دوره از نظر فکری نسبت به دورههای قبل دچار تغییراتی شده است که از جمله آنها میتوان تغییرات فکری آن را مد نظر داشت که شاعران با توجه به رسمی شدن مذهب تشیع از عناصر شیعی در شعر خود استفاده کردهاند و از آن به عنوان وسیلهای در خدمت رواج مذهب تشیع استفاده کردهاند تا با سرودن شعر در این زمینه به مذهب تازه رسمی شدهی شیعه کمک کنند تا جایگاه خود را در سراسر ایران تثبیت کند. از جمله شعرایی که این وظیفه را به خوبی انجام داده زلالی خوانساری است که در قصاید و ترکیببندها و مثنویهای خود به معرفی مذهب تشیع و مدح و مرثیه ائمه اطهار پرداخته است. این تحقیق در صدد است که وضعیت به کارگیری مضامین تشیع در شعر زلالی را بررسی نماید..
1-1مقدمه
دوران صفویه یکی از دورههای خاص در تاریخ ایران است. این دوره به عنوان نقطه عطفی در تاریخ ایران مانند سمبلی خودنمایی میکند و از دورههای دیگر متمایز میشود. پادشان صفوی در جاده پرپیچ و خم تاریخ ایران زمین موفق به تشکیل سلسلهای شدند که به نام صفویه نامگذاری شده است. اغلب محققان، پادشاهان صفویه را رهبران حکومتی سراسر ایران می-شمارند که توانستند با درایت خاصی ایران را از حالت فروپاشیدگی درآورند.
شاه اسماعیل صفوی، مؤسس سلسله صفویه، در ابتدای قرن دهم هجری، تشیع را در ایران رسمی کرد. خاندان صفویه به گذشته خود بسیار مباهات میکردند، آنان با شیوههای متعدد، از جمله شجرهنامههایی به احتمال قوی جعلی، سعی میکردند نسبت خود را به یکی از امامان معصوم برسانند. از جمله شاعران این دوره زلالی خوانساری است. که این شاعر شیعه مذهب بوده و به شکل گستردهای به مدح ائمه پرداخته است.
این شاعر در بین مردم شاعر شناخته شدهای نیست. دیوان این شاعر که در سال 1385 توسط دکتر شفیعیون تصحیح شده مقدمه را برای معرفی او فراهم کرد بر دانش آموختگان ادبیات لازم است که به معرفی چهرههای ادبی شعر فارسی بپردازند. در ارتباط با موضوع » بررسی سیمای تشیع« در کتب گوناگون کارهای تحقیقاتی به صورت کتاب و مقاله منتشر شده است اما موضوع موردنظر را در دیوان زلالی خوانساری تاکنون کسی بررسی نکرده است. این مقاله درصدد است تا گوشهای از کمبودهای تحقیق در زمینه ادبیات آیینی را برطرف سازد.
1-2 شیعه
"شیعه در لغت به معنی پیروان و یاران و تابعان شخص معینی است و چون شیعیان به ولایت حضرت علی بن ابیطالب - ع - و به پیروی از مکتب روحانی آن حضرت اعتقاد داشتند، از این جهت ایشان را شیعهی علی - ع - یعنی پیروان علی - ع - گفته، که بعدها در اثر کثرت استعمال مصافالیه، علی - ع - را از آخر آن حذف کردند و معروف به شیعه شدند. " - مشکور، به نقل از طهماسبی، - 141 : 1389
2-2شیعه در زمان صفویه
شیعه علوی در طول هشت قرن تاریخ - تا زمان صفویه - ، نه تنها یک نهضت انقلابی است و در برابر همه رژیمهای استبدادی و طبقاتی خلافت اموی و عباسی و سلطنت غزنوی و تیموری و ایلخانی، که مذهب تسنن را مذهب رسمی خود ساخته بودند، جهادی مستمر در فکر و عمل بوده است، بلکه همچون یک حزب انقلابی مجهز، آگاه و دارای ایدئولوژی بسیار عمیق و روشن و شعارهای قاطع و صریح، و تشکیلات و انضباط دقیق و منظم، رهبری اکثر حرکتهای آزادیخواه و عدالت-طلب تودههای محروم و ستمدیده را به دست داشته و کانون خواستها و دردها و سرکشیهای روشنفکران حقطلب و مردم عدالت دوست به شمار آمده است. - شریعتی، - 8:1359
این سازمان متشکل حقجو که خود را با تمام نظامهای آن روزگاران در تضاد و تعارض میدید، »اقلیتی بود محکوم و بی-قدرت که نمیتوانست با آزادی به کربلا برود، نمیتوانست نام حسین - ع - را بر زبان بیاورد و حتی نمیتوانست اعمال مذهبی خودش را در معرض چشمها انجام دهد، همیشه تحت تعقیب بود، همواره در شکنجه و زندان و پنهان در تقیه، و حالا - زمان صفویه - همان شیعه تبدیل شده به یک قدرت بزرگ حاکم بر کشور که بزرگترین نیروهای رسمی از او حمایت میکنند.
