بخشی از مقاله
چکیده
بررسی پیامد سیاستهای توسعه در کشور ما نشان میدهد که توسعه به سبک غربی، نه تنها نتوانسته مانند کشورهای غربی باعث توسعه شود بلکه در مواردی باعث کمرنگ شدن ارزشهای اسلامی ایرانی نیز شده است. بخش کشاورزی در ایران یکی از بخشهای مهم اقتصادی و اجتماعی است که در توسعه کشور نقش اساسی دارد. بدون شک توجه به توسعه کشاورزی و ارتقا آن بر اساس الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، میتواند نقش بی بدیلی در پیشرفت و توسعه ایران اسلامی داشته باشد.
در این پژوهش تلاش شده است تا شاخصهای توسعه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در بخش کشاورزی شناسایی گردد تا ضمن حرکت در مسیر مبانی ارزشی اسلام براساس شرایط تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی و شرایط اقلیمی کشورمان، در راستای توسعه بخش کشاورزی گام برداریم. این پژوهش به روش کتابخانهای و بررسی منابع پایهای اسلامی و ایرانی انجام شده است.
به همین منظور 6 شاخص در مدل الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت برای توسعه کشاورزی که شامل عدالت، خودکفایی، امنیت غذایی، محیط زیست و منابع طبیعی، مقابله با فقر و ارزشهای اخلاقی شناسایی شد. مطالعات نشان داد که بر اساس نوع نگرش اسلامی و ایرانی مطابق با این شاخصها به بخش کشاورزی میتواند راهبرد بهتری را در جهت دستیابی به اهداف توسعه بخش کشاورزی و در نتیجه پیشرفت کل کشور را فراهم نماید.
-1مقدمه
کاملترین مفهومی که تاکنون از توسعه ارائه شده است، عبارتست از اینکه، توسعه فرآیندی همه جانبه است - نه فقط توسعه اقتصادی - که معطوف به بهبود تمامی ابعاد زندگی مردم یک جامعه - به عنوان لازم و ملزوم - است - ازکیا و غفاری،. - 1383 توسعه پایدار در بخش کشاورزی، یعنی اینکه فعالیتهای آن مخرب نباشد و امکان حفظ منابع - اعم از آب، خاک، هوا، منابع ژنتیکی، جانوری و... - را برای آیندگان فراهم کند - زاهدی،. - 1392 بر پایه بسیاری از نظریههای اقتصادی فرض بر این است که، اگر کشوری دارای سرمایه بیشتر باشد، این سرمایه میتواند زمینه رشد، بالندگی و تولید اقتصادی را مهیا کند.
حال، ایران با دارا بودن منابع عظیم معادن و نفت و گاز نتوانسته است از این منابع برای رشد و توسعه خود بهرهمند شود. یکی از دلایل اصلی این مشکل، اتکای اقتصاد ما به نفت میباشد. در اقتصاد متکی به نفت هرگونه تغییر در درآمدهای نفتی، اقتصاد را دچار نوسان میکند. ایران با داشتن توانمندیهای اقتصادی فراوان، میتواند اقتصاد تک محصولی خود، که وابسته به نفت میباشد، را کاهش دهد.
صنعت، کشاورزی، معادن، خدمات و صنعت گردشگری مهمترین صنایعی هستند که میتوانند سهم قابل توجهای از اقتصاد کشور را به خود اختصاص دهند. در اکثر کشورهای در حال توسعه از نظر زیربنایی، بخش کشاورزی نقش پراهمیتی در اقتصاد ملی دارد که آن نیز بخاطر ایجاد شغل، مهارتهای تاریخی و تولید است. کشاورزی وسیله معیشت میلیونها نفر در این کشورهاست و ریشه تاریخی در سنت، مهارت و اقتصاد مردم این کشورها دارد.
تولید کشاورزی بخش مهمی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل میدهد و محصولات کشاورزی سهم بسزایی در تامین درآمد صادراتی دارد. به طوری که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه یک یا چند محصول کشاورزی ارز خارجی کشور را از طریق صادرات تامین میکند - قره باغیان،. - 1387 بخش کشاورزی در ایران با داشتن سهم 8/3 درصدی، کوچکترین بخش از تولید ناخالص داخلی را طی 20 سال گذشته به خود اختصاص داده است. میانگین رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی در دوره 1384-1395 حدود 2/54 درصد بوده، همچنین روند رشد ارزش افزوده این بخش تقریبا با ثبات بوده به غیر از سال1387 که به علت خشکسالی بیش از 20 درصد کاهش یافت.
در سالهای اخیر سهم شاغلان بخش کشاورزی از کل اشتغال کشور روندی نزولی را طی کرده است. سهم شاغلان این بخش در سال 84 حدود 24/7 درصد بوده که در سال 95 به 18 درصد کاهش یافته است؛ همچنین بیش از 50 درصد از شاغلان روستایی، در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند. بر اساس مطالعات محققین بخش کشاورزی، ایران همواره دارای فراز و فرودهایی بوده است که عمدهترین دلایل آن، وابستگی روز افزون ایران در تامین مواد غذایی به خارج، بحران در منابع پایه - آب و خاک و محیط زیست - ، کاهش رقابتپذیری محصولات کشاورزی ایران، ضعیف بودن جذب سرمایه در بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخشها بوده است.
بر اساس گزارش فائو در سال 2017، مهمترین چالشهای پیش روی توسعه بخش کشاورزی در جهان، عبارتند از، افزایش رقابت بر سر منابع طبیعی، تغییرات آب و هوایی، آفات و بیماریهای فرامرزی، درگیریها، بحرانها و بلایای طبیعی، فقر، نابرابری و ناامنی غذایی، مهاجرت از بخش کشاورزی و روستایی. بر اساس پیشبینیهای فائو، انتظار میرود تا سال 2050، جمعیت جهان به 10 میلیارد نفر برسد که در این مدت اگر رشد اقتصادی کشورهای جهان را در سطح متوسطی در نظر بگیریم، نسبت به سال 2017، تقاضا برای مواد غذایی و کشاورزی 50 درصد افزایش خواهد یافت.
این در حالی است که عواملی همچون تنزل منابع طبیعی، از بین رفتن تنوع زیستی و شیوع آفتها و بیماریهای فرامرزی در گیاهان و حیوانات مانع از شتاب گرفتن رشد بهرهوری خواهد شد. با توجه به اینکه مقالات متعددی تا کنون در خصوص شاخصهای کلان الگو اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه شده است، اما به زیر بخشهای اقتصادی پرداخته نشده است. یکی از مهمترین این زیر بخشها، بخش کشاورزی است.
با توجه به سیاستهای دولت جمهوری اسلامی ایران و بر اساس برنامه پنجم توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی محوریت خودکفایی و تولید محصولات اساسی کشاورزی، تأمین امنیت غذایی، اقتصادی نمودن تولید و توسعه صادرات محصولات کشاورزی، ارتقای رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی حداقل به میزان رشد پیشبینی، شده و در بخش هفتم این قانون انجام اقدامات ذیل به مرحله اجرا در آورده شد که شامل: سرمایهگذاری، تلفیق بودجه عمومی، پوشش حداقل پنجاه درصدی بیمه محصولات کشاورزی، حمایت از گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی، افزایش تولید مواد پروتئینی دام و آبزیان، ایجاد صندوق تثبیت درآمد کشاورزان، صدور سند مالکیت اراضی کشاورزی، نوسازی باغات موجود و توسعه باغات، ایجاد انگیزه برای جذب متخصصین بود.
در برنامه چهارم دولت مکلف شد در برابر کشاورز و محصولات تولیدی و همچنین اراضی فعال در در این بخش کشاورزی خدمات ارائه دهد که سبب رسیدن به خودکفایی و افزایش محصولات تولیدی و همچنین افزایش مشارکت در بخش کشاورزی و صنایع وابسته میشود. یکی از سوالات مهمی که در این خصوص مطرح است، این است که بخش کشاورزی در الگوی توسعه اسلامی ایرانی دارای چه ویژگیهایی است و شاخصهای آن کدامند؟ این مطالعه تلاش میکند تا بر اساس مطالعات و منابع اصیل اسلامی و ایرانی، این شاخصها را احصا و تحلیل و در نهایت دستهبندی نماید.
-2مبانی نظری تحقیق و بیشینه تحقیق
در ابتدا لازم است توضیحی در مورد اجزای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارائه گردد. معنای الگو همان نقشهی جامع است و از نظر لغوی سرمشق، مقتدا و اسوه معنا شده و در اصطلاح عبارت است از بیان یک یا چند واقعیت به هم مرتبط توسط نمادهای مختلف و نوشتاری ترسیمی یا فیریکی - خوش چهره و حبیبی،. - 1391 مفهوم پیشرفت به معنای یک وضعیت نابالغ و ناآگاهی، به سوی وضعیت بلوغ و آگاهی است و یا گذر انسان و جامعهی او از یک وضعیت زیستی به مرحلههای دیگر است که به لحاظ استانداردهای خاص پیشرفتهتر از مرحله قبلی است - رستمی، . - 1393
قید اسلامی بودن، بطور اجمالی چند شاخص اصلی را در توسعه ایجاد میکند و قید ایرانی بودن به بومی شدن الگوی پیشرفت میانجامد. الگویی که واقعیتهای جامعه ایرانی و کشور ایران را در نظر داشته و شاخصهای مربوط به یک کشور جوان، مذهبی، با آداب و رسوم شرقی، مختصات جغرافیایی و جمعیتی خاص، منابع غنی و البته ضعفها و کاستیهای خاص خود را داراست - علاسوند،. - 1393
در زمینه طراحی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت تحقیقات فراوانی شده است که میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مجید مختاریان پور - 1395 - مقالهای با عنوان مدل فرآیندی طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت انجام داد که این الگو در 9 بخش شامل تدوین بنیانهای اسلامی پیشرفت، زمانه شناسی، مساله شناسی، طراحی نظام حکمرانی، نهادهای لازم وقواعد اساسی برای تحقق چشم انداز، طراحی افق جمهوری اسلامی ایران و نظام اجرا و ارزیابی الگو، تعریف، اجرا و ارزیابی برنامههای میان مدت پیشرفت، مدیریت تولید علوم بومی، گفتمان سازی و نهایتا طراحی و اجرای الگوی مدیریت تحول طراحی شده است.
رستمی و همکاران - 1394 - با عنوان مقالهای درباره امنیت هستی شناختی و الگوی پیشرفت در جمهوری اسلامی بیان کردند؛ که جمهوری اسلامی ایران، طرحها و الگوهای پیشرفت را در راستای نگرشهای شرافتمندانه، غرور ملی، عزت و افتخار و پرهیز از شرم قلمداد میکند و استمرار مناقشه ایران و غرب در زمینههایی همچون پرونده هستهای و مسائل منطقهای به دلیل تأثیر این فرایندها بر کنترل و جلوگیری از برنامههای توسعهای ایران مطرح میگردد. اینکه جمهوری اسلامی ایران با آگاهی کامل از پیامد تهدیدها و فشارهای بینالمللی، برنامههای اقتصادی خود را با جدیت پیگیری می کند، بیانگر این موضوع است که امنیت هویتیاش بر امنیت فیزیکی ارجحیت دارد.
