بخشی از مقاله
چکیده
مشکلات و مسائل زیست محیطی یکی از اساسی ترین مسائل شهرها و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی است. افزایش شهر نشینی و بروز معضلات زیست محیطی در دهه های اخیر در شهرها، توسعه پایدار شهرها را پیش روی متخصصان و صاحب نظران مسائل شهری و معماری قرار داده است. در نتیجه توسعه روز افزون و شهری شدن زندگی بشر مفاهیم مربوط به توسعه پایدار به این حیطه وارد شده و توسعه پایدار شهر محصول نگاههای جدید به مفاهیم زیست محیطی نسبت به شهرها می باشد.
همگام با توجه و گرایش فزاینده جهانی نسبت به موضوع توسعه پایدار، شناخت از این مقوله و توجه بیش تر به آن در سطح ملی نیز به شتاب روز افزون توسعه شهر نشینی در کشور فزونی یافته و اقداماتی در تحقق توسعه پایدار شهری نیز به عمل آمده است. این مقاله با مروری بر مطالعات سابق به صورت عام، به شناسایی شاخص های زیست محیطی و توصیف ارزیابی توسعه پایدار محیط های شهری و طرح کلی از شاخص های زیست محیطی در شهرهای پایدار و نظام مدیریت آنها را پیشنهاد می دهد.
مقدمه
مشکلات زیست محیطی یکی از اساسی ترین مسائل شهر امروزی و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی است. چرا که توسعه شهری ضرورتاً با تسلط ساختمان ها، صنایع حمل و نقل و فعالیت های اقتصادی بر فضاهای طبیعی همراه است و این تسلط به مرور زمان به شکل چیرگی بر طبیعت تغییر یافته است و زمینه ساز آلودگی های گسترده شهری می شود. این روند عدم تعادل و ناسازگاری میان انسان و طبیعت و به هم خوردن روابط اکوسیستم خواهد بود
هم چنین روند فزاینده شهر نشینی و مهاجرت به شهرها متعاقباً باعث افت کیفیت محیط زیست شهرها و افت شدید بنیان های اکولوژیکی شده است. کیفیت منابع طبیعی در اثر همین افزایش جمعیت به همراه رشد سریع شهرک ها، توسعه شبکه های حمل و نقل و فعالیت های صنعتی به صورت قابل ملاحظه ای در معرض تخریب قرار گرفته است. بنابراین مفهوم پایداری می بایست در راس سیاست گذاری ها و سیاست های اعمالی بدلیل تغییرات اقلیمی که در اثر شهر نشینی سریع و تغییر شیوه زندگی به شیوه مدرن شهری قرار بگیرد
مقابله با تغییرات جهانی اقلیم و تغییر سیاست های مبتنی بر مصرف انرژی ها ی فسیلی، به عنوان بزرگترین چالش زیست محیطی پیش روی سیاره زمین مطرح شده است. با این حال تنها تهدیدات مذکور محدود به تاثیرات تغییرات جهانی اقلیم و سیستم های نامناسب مصرف انرژی نمی باشد. به عنوان مثال می توان به اثرات شهر نشینی سریع، بحران های اقتصادی - اجتماعی، جنگ های مخرب اشاره کرد که فقط مختصری از تغییرات را مسبب می گردند
علاوه بر چالش های مذکور مقابله با تحولات عظیمی که شهرها و جوامع بر روی محیط زیست دارند نیاز به توسعه برنامه ریزی موثر و انعطاف پذیر می باشد
صاحب نظران و پژوهشگران در سراسر جهان " توسعه پایدار شهری" را به عنوان یک راهکار اساسی برای مقابله با این چالش ها و فرصتی برای شکل گیری نظام جدیدی برای ایجاد یک آینده مطلوب شهری درک می کنند
مقوله توسعه شهری پایدار در سال های اخیر به عنوان یک موضوع مهم علمی در کلیه جوامع مطرح بوده و بخش وسیعی از ادبیات توسعه شهری را به خود اختصاص داده است
هم چنین توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای عصر حاضر را تامین می کند بی آنکه تامین نیازهای آینده را تحت تاثیر منفی قرار دهد که محور اصلی آن سعادت و رشد انسان می باشد - فلنت، 2012، ص. - 36 این مقاله با رویکردهای زیست محیطی برای تحقق اهداف توسعه پایدار شهری تمرکز داشته تا روندی مناسب را برای تصمیم گیران فراهم سازد. و با روش مرور جامع تحقیقات و یافته ها در سراسر جهان تاکید بر شاخص های زیست محیطی جهت رسیدن به اهداف توسعه پایدار شهری می باشد.
پیشینه توسعه پایدار شهری
از اواخر قرن بیستم جهانی شدن به همراه رشد جمعیت انسان، و تغییر در ساختار و عملکرد به عنوان تهدیدی برای منابع پایدار می باشد، که به همراه مصرف بیشتر منابع طبیعی، آسیب رساندن به آب و هوا، تولید پسماند بیشتر و محدودیت در ظرفیت برد کره زمین و تغییر الگوی انتظار افراد در زندگی منجر به وخامت بسیار شدید محیط طبیعی گردیده است
علاوه بر اینها در پی جهانی شدن و مهاجرت افراد از مناطق روستایی به شهرها، توسعه صنایع و سیستم های حمل و نقل مدرن، مصرف گرایی و تولید بیش از حد نیاز، محیط های طبیعی و منابع را از چندین راه تحت تاثیر قرار می دهد. همانطور که ویتوسکی بیان می کند " کنترل جهان و شیوه مدیریت و فعالیت های ما بر سایر فرآیندهای طبیعی اثر می گذارد. و به معنای واقعی، جهانی که در دست ما است نسبت به چگونگی مدیریت، سرنوشت ما را تعیین خواهد نمود"
فعالیت های انسانی اثرات مخرب و اساسی بر کیفیت و بهره برداری خاک دارد. افزایش جمعیت، تقاضای استفاده از زمین و جنگل زدایی را افزایش داده و از بین رفتن پوشش گیاهی از طریق شهر سازی و فعالیت های کشاورزی منجر به از دست رفتن باروری خاک و کاهش چشم گیر قدرت خاک ها گردیده و به دنبال آن تغییر ساختار خاک موجب آبیاری ضعیف و تغییر سیستم های زهکشی می گردد. فرسایش خاک نیز یکی دیگر از مسائل مهم محیطی ناشی از تراکم خاک ها می باشد. علاوه بر این ها استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی و زباله های خطرناک ناشی از فعالیت های صنعتی، سلامت انسان و محیط را با تهدید روبرو می سازد
ورود فاضلاب خانگی، صنعتی و تجاری از مناطق شهری پر جمعیت به آبهای طبیعی از عوامل اصلی آلودگی می باشد و توسعه شهری منجر به کاهش کیفیت آب و سیستم های آبیاری مرتبط می گردد.
افزایش سطوح غیر قابل نفوذ و کاهش منافذ نفوذ آب باران که در نتیجه منجر به افزایش روان آب های سطحی می گردد از اثرات شهرنشینی می باشد. این کاهش منافذ حتی منجر به رویدادهایی نظیر سیل گردیده و علاوه بر آن در اثر افزایش سطوح غیرقابل نفوذ منجر به اثر بخشی گرمایی شهری و نهایتاً افزایش دما در شهرها می گردد
یکی دیگر از مشکلات جدی محیط زیست آلودگی هوا ناشی از تولید و مصرف بالای انرژی، ترافیک خودرو و فعالیت های صنعتی می باشد. اکسید نیتروژن، اکسید گوگرد، اکسید کربن، ترکیبات آلی فرار ذرات معلق در هوا از آلاینده ای اصلی هوا به شمار می روند که باعث ایجاد بیماری های ریوی، سرطان ریه، سردرد، خستگی، افزایش مرگ و میر و مشکلات عصبی می شوند. که علاوه بر این ها آلرژی، آسم، عفونت های تنفسی، آسیب های پوستی، بینی و ریه با آلودگی هوا در محیط های غیر مسکونی و غیر صنعتی ارتباط مستقیمی با آلودگی هوا دارد
تاثیرات محیطی که در بالا ذکر گردید، به دو موضوع مهم زیست محیطی با اهمیت جهانی مربوط می گردد که : یکی تغییرات اقلیمی و دیگری از دست رفتن تنوع زیستی می باشد.
اثرات اصلی زیست محیطی تغییرات آب و هوایی عبارتند از:
-1 گرم شدن سطوح کره زمین که منجر به افزایش دمای آب، خشکسالی و کمبود مواد غذایی می گردد.
-2 افزایش نرخ رشد بارندگی که منجر به بلایای طبیعی مانند سیل، فرسایش خاک و رانش زمین می گردد.
-3 افزایش سطح آب دریا ها که به علت ذوب یخ ها و یخچال های طبیعی می باشد.
-4 قرار گرفتن انسان در معرض دمای شدید و حوادث ناگورا مانند طوفان
هم چنین تغییرات اقلیمی تاثیرات بسیاری بر تنوع زیستی دارد. اغلب شهرها در کنار رودخانه ها، تپه ها و در امتداد خطوط ساحلی قرار گرفته اند از این رو در صد زیادی از تنوع زیستی زمین در مناطق شهری واقع شده است.
متاسفانه مساحت شهرک سازی های شهری بالاتر از میزان افرادی است که در این مناطق زندگی می کنند. چنین رشد سریع شهرها با تغییرات آب و هوایی در ارتباط است و هر دو به طور قابل ملاحظه ای ویژگی های تنوع زیستی را تغییر می دهد
