مقاله شرکتهای تعاونی ازمنظر حقوق شهروندی

بخشی از مقاله

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر شرکتهاي تعاونی از منظر حقوق شهروندي، در ایران است. جامعه ایرانی از دیرباز بر همکاري و تعاون بنیان_گذاري شده است. مطالعات تاریخی نشان میدهد که ایرانیان نخستین ملتی بودند که به نظام تعاونی توجه کردهاند. تعاون یعنی با هم کارکردن گروهی از افراد براي انجام یک هدف مشترك. با این تعریف میتوان پی برد که تعاون یکی از جنبههاي زندگی اجتماعی است.

یکی از اقدامات اساسی براي جلوگیري از فردگرایی و انحصار در تعاونیها، آگاهی اعضاء است، در این رابطه لازم است افرادي که به عضویت تعاونیها درمی آیند، اطلاعات اساسی اقتصادي حقوقی و فنی مربوطه را تا حدودي داشته باشند تا امکان دخالت و اظهارنظر در مسائل تعاونی را پیدا کنند و ناگزیر نشوند که کورکورانه متکی به اقدامات هیأت مدیر و مدیرعاملان و بازرسان تعاونی گردند.

با توجه به آنچه مورد بررسی قرار گرفت، مبانی فقهی-حقوقی قانون تعاون عبارتنداز:قاعده تعاون،اصل عدالت و انصاف،احکام شرکت و قانون تجارت. ارتباط سیستماتیک و مؤثر بین بخشهاي مهم تعاونی کشور از قبیل؛ وزارت تعاون، اتاقهاي تعاون، بانک توسعه تعاون، فراکسیون تعاون مجلس و اتحادیههاي کشوري، امکان مشارکت جمعی مسئولان تصمیم ساز در حوزه تعاون در سیاستهاي کلان را فراهم آورده و سبب میشود بسیاري از چالشها و مشکلات درونسازمانی این بخش حل و فصل گردد.

مقدمه

در تاریخ جوامع بشري همواره مواردي وجود داشته که افراد بشر براي تحصیل و تحقق اهدافی به همکاري با یکدیگر پرداختهاند. در حقیقت شروع تعاون و همکاري در بین انسانها را میتوان در اول خلقت بشر دانست، اولین پدیده تعاونی در بین انسانها تشکیل خانواده است و سپس ایجاد قبیلهها و بالاخره اجتماعات شهرنشین .مطالعه قبایل و بررسی ادیان نشان دهنده است واقعیت این که تعاون پدیده تمدن جدید نیست.

در ایران تعاون به مفهوم واقعی کلمه از سابقه اي طولانی برخوردار است. برخی از محققان غربی عقیده دارند که اوضاع خاص جغرافیائی و شرایط کلی حاکم بر محیط در شرق بویژه در ایران موجب شده است که مردم براي مقابله با مشکلات و غلبه بر طبیعت با یکدیگر متحد شوند.

راجع به زمینههاي مشارکت اقتصادي و اجتماعی در تاریخ تمدن ویل دورانت در کتاب اوستا کشاورزي را ستوده و آن را مهمترین و والاترین کار بشر ایران چنین مینویسد از آن بیش از کارهاي دیگر خشنود میشود .قسمتی از اهورا مزدا دانسته که خداي بزرگ اراضی ملک مردم بود و خود را به زراعت آن میپرداختهاند و گاهی خرده مالکان جمعیتهاي تعاونی کشاورزي چندخانوار تشکیل میدادند و بصورت جمعی به کاشتن زمینهاي وسیع میپرداختهاند.

از نظر تاریخی، مشارکت در ایران با انقراض سلسله ساسانیان و ظهور اسلام در ایران شکل جدیدي به خود گرفت و پس از گرویدن مردم ایران به اسلام و آشنائی ایرانیان با تعالیم عالیه و عدالت گستر این دین مبین، روح تعاون و همکاري بیش از پیش در مردم نضج گرفت. عده اي از مردم ثروتمند و متمکن و خیر اندیش به ساختن حمام، مساجد، راه، پل و ... اقدام کردند و بسیاري از مردم اگر سرمایه اي نداشتند با نیروي کار خود مشارکت و همکاري میکردند که انواع بارز این مشارکت را میتوان در تعاونیهاي سنتی مشاهده نمود. از انواع تعاونیهاي سنتی در زمینه مشارکت کشاورزان در رابطه با امور زمین و کشاورزي میتوان بنه، حراثه، واره، دون و ...را نام برد. از آنجا که کمبود آب یکی از مسائل مهم کشاورزي است، بمنظور استفاده بهینه از منابع آب موجود در مناطق کم آب، تعاونیهاي سنتی در زمینه توزیع آب و تولید کشاورزي پدید آمدند.

تعاون با سنتهاي غنی مردمان این سرزمین آمیخته شده و بمنظور آسان نمودن معضلات زندگی همواره رایج بوده است، ولی آغاز تعاون رسمی در ایران را میتوان به تصویب قانون تجارت در سال 1303 شمسی دانست که موادي از این قانون به بحث در مورد تعاونیهاي تولید و مصرف پرداخته بود. اما از لحاظ تشکیل و ثبت فعالیت تعاونیهاي رسمی میتوان سال 1314 را آغاز فعالیت تعاونیها در ایران دانست. زیرا در این سال توسط دولت اقدام به تشکیل نخستین شرکت تعاونی روستائی در منطقه داور آباد گرمسار گردید.

مبناي شرکت فوق قانون تجارت سال 1311 بود که در چند ماده بحثی از شرکتهاي تعاونی آورده بود. این ماده در زمان جنگ جهانی دوم حکومت وقت، وزیر کشور را مأمور میکند در رأس هیاتی براي تعلیم مأموران و آشنا ساختن مردم به مفهوم قوانین تعاونی به شهرها و روستاهاي دور و نزدیک سفر کرده و حس مسئولیت جمعی مردم به ویژه طبقات تولید کننده را برانگیزند. در آن سالها تعدادي در نقاط شهري به منظور توزیع ارزاق عمومی تأسیس گردید. سپس در سال 1332 اولین قانون تعاو نی ایران که با الهام گرفتن از قوانین خاص دیکر کشورها تهیه شده بود، به صورت لایحه قانونی به تصویب رسید.

در سال 1334 لایحه مزبور با اصلاحاتی از تصویب مجلس وقت گذشت و اولین قانون تعاون ایران تصویب شد که پایه و اساس تعاونیهاي زیادي بخصوص بعد از سال 1341 قرار گرفت در سال 1341 بر اساس تبصره 2 ماده 165 قانون مربوط به اصلاحات ارضی رژیم گذشته، کشاورزانی که زمین دریافت میداشتند ناچار بودند،قبلاً عضویت شرکت تعاونی روستائی را بپذیرند به این ترتیب در مدت کوتاهی بیش از 8 هزار شرکت تعاونی روستائی تشکیل گردیدکه بعدا در هم ادغام شده و حدود سه هزار شرکت را بوجود آوردند.

در سال 1342 براي حمایت از تعاونیها سازمان مرکزي تعاون روستائی ایران به تصویب رسید که هدف اصلی این سازمان کمک به پیشرفت نهضت تعاون در مناطق روستائی و کمک اعتباري به اجراي برنامه هائی بود که اتحادیه و شرك تهاي تعاونی روستائیمستقیما با کمک سازمان عمران منطقه اي مربوطه به منظور بهره برداري کامل از عوامل کشاورزي داشتند.

در بیست و سوم اردیبهشت ماه سال 1346 سازمان مرکزي تعاون کشور به منظور تفهیم اصول تعاون و تعمیم آن در سراسر کشور و نیز تهیه قوانین لازم و ا اد امکانات مناسب براي تعاونیها بوجود آمده وزیر نظر نخست وزیري قرار گرفت .اولین اقدام این سازمان مطالعه و تحقیق تطبیقی در قوانین تعاونی سایر کشورهاي جهان و تنظیم قانون جامعی براي شرکتهاي تعاونی بود.

در بیست سوم اسفند ماه 1349 بمنظور توسعه امور تعاونی کشور وبسط مفاهیم آن آشنایی مردم با اصول و قواعد و تعلیمات تعاونی فراهم نمودن تدریجی موجبات همکاري افراد و تجمع و تمرکز سرمایههاي کوچک و توسعه منابع اعتباري و بسط سازمانهاي تعاونی کشور، قوه مقننه وزارت تعاون و امور روستاها را تأسیس نمود .پس از مطالعه و تحقیق تطبیقی در قوانین تعاونی سایر کشورهاي جهان، سرانجام در شانزدهم خرداد ماه 1350 قانون شرکتهاي تعاونی در 25 فصل و 149 ماده به تصویب رسید. ومقرر شد که این قانون به مدت پنج سال به صورت آزمایشی اجرا شود.

پس از پیروزي انقلاب اسلامی نیز موضوع مشارکت مردم در فعالی تهاي اقتصادي وتحقق عدالت اجتماعی مورد توجه قرار گرفت ودر اصل چهل وچهارم قانون اساسی بخش تعاونی به عنوان دومین بخش رسمی اقتصاد کشور هم ردیف با بخشهاي دولتی وخصوصی مورد تصویب قرارگرفت. که ابعاد فعالیت هر یک از این بخش ها دولتی، تعاونی وخصوصی به شرح زیر میباشد:

-1 بخش دولتی-2 بخش تعاونی، -3 بخش خصوصی. هرچند اقتصاد تعاونی در مبانی دینی و قانوناساسی کشورما جایگاه رفیعی دارد و به لحاظ تأثیر بالاي آن در تحقّق عدالت اجتماعی و تسریع روند رشد، داراي اهمیت فوقالعادهاي است اما متأسفانه به دلیل عدم همکاري جدي بخش دولتی با بخش تعاونی و تکیه مسؤولان بر شعارهاي آرمانی بدون فراهم ساختن ابزارها و زمینههاي عملیاتی و همچنین عدم حمایت دستگاههاي اجرایی در تداوم فعالیت تعاونیها همواره بین آنها چالشهایی وجود دارد .

تعریف لغوي تعاون

تعاون ]تَو[ - ع مص - در لغت از »عون« گرفته شده به معنی هم پشت شدن - زوزنی - ، یکدیگر را یاري کردن - دهار - - ترجمان جرجانی ترتیب عادل بن علی - - منتهی الارب - - ناظم الاطباء - ، یاري کردن بعض قوم بعضی دیگر را - از اقرب الموارد - ، با هم مددکاري یکدیگر کردن - غیاث اللغات - - آنندراج - : از خار و خاشاك و شاخ و بال بیشهاي که در آن حوالی بود دستهاي فراوان به تعاون دستها فراهم آوردند و غور آن خندق بینباشتند - ترجمه◌ٔ تاریخ یمینی چ اول تهران ص 250 - فتنی است که درباره◌ٔ تعریف اصطلاحی تعاون یا همکاري همچون اصطلاحات دیگر علوم اجتماعی هم رأیی و هماندیشی بسیاري وجود ندارد.

در فارسی کلمه تعاون را معادل cooperation به کار گرفتهاند. تعاون یعنی با هم کارکردن گروهی از افراد براي انجام یک هدف مشترك. با این تعریف میتوان پی برد که تعاون یکی از جنبههاي زندگی اجتماعی است. براساس آیه تعاونتعاونوا علی البرّ... ولاتعاونوا علی الاثم والعدوان« یک اصل کلی اسلامی است که سراسر مسائل اجتماعی و حقوقی و اخلاقی و سیاسی را در بر می گیرد، طبق این اصل مسلمانان موظفند در کارهاى نیک تعاون و همکارى کنند ولی همکارى در اهداف باطل و اعمال نادرست و ظلم و ستم ، مطلقا ممنوع است ، هر چند مرتکب آن دوست نزدیک یا برادر انسان باشد.

این قانون اسلامی درست بر ضد قانونی است که در جاهلیت عرب - و حتی در جاهلیت امروز - نیز حکومت می کند که انصر اخاك ظالما او مظلوما: برادر - یا دوست و هم پیمانت - را حمایت کن خواه ظالم باشد یا مظلوم .!

اگر این اصل در اجتماعات اسلامی زنده شود و مردم بدون در نظر گرفتن مناسبات شخصی و نژادى و خویشاوندى با کسانی که در کارهاى مثبت و سازنده گام بر می دارند همکارى کنند، و از همکارى کردن با افراد ستمگر و متعدى در هر گروه و طبقه اى که باشند، خوددارى نمایند، بسیارى از نابسامانیهاى اجتماعی سامان می یابد

قانون شرکتهاي تعاونی ماده - 1 اصطلاحاتی که در این قانون به کار برده شده است از نظر اجراي این قانون به شرح زیر تعریف میشود:

- 1 عضو: در شرکتها و اتحادیههاي تعاونی هر صاحب سهم اعم از اینکه شخص حقیقی یا حقوقی باشد عضو شرکت یا اتحادیه نامیده میشود.

- 2 سهم: سهم واحدي از سرمایه یک شرکت یا اتحادیه تعاونی است که میزان آن در اساسنامه ذکر میشود.

- 3 درآمد ویژه: مبلغی است که از عملیات و معاملات یک شرکت یا اتحادیه تعاونی در یک دوره مالی پس از وضع هزینهها و استهلاکات حاصلمیشود.

- 4 سود سهم: مبلغی از درآمد ویژه سالانه شرکت یا اتحادیه تعاونی است که در هر سال به هر سهم اختصاص داده میشود.

- 5 مازاد برگشتی: مبلغی از درآمد ویژه شرکت یا اتحادیه تعاونی است که براي تقسیم بین اعضاء به تناسب میزان معاملات آنها با شرکت یا اتحادیه تعاونی در حدود مقررات این قانون اختصاص داده میشود.

- 6 کشاورز: کسی که حرفه اصلی او تولید محصول به وسیله عملیات زراعی و یا باغداري باشد.

- 7 دامدار: کسی که حرفه اصلی او تولید یا پرورش دام و یا طیور باشد.

- 8 صاحب حرفه: کسی که با کمک نیروي کار شخصی و سرمایه و وسایل خود اقدام به تولید کالا به منظور فروش یا عرضه خدمت معین برايکسب درآمد میکند.

- 9 صاحب شغل آزاد: کسی که بدون وسائل و یا با وسائل لازم، خدمت یا خدماتی را عرضه و بدین وسیله کسب درآمد میکند.

- 10 صنایع کوچک صنایعی است که به وسیله وزارت اقتصاد مشخص و اعلام میشود