بخشی از مقاله
چکیده:
تحلیل محیط خارجی و داخلی سازمانها و شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک چهارگانه - شامل فرصتها و تهدیدات برونسازمانی و نقاط قوّت و ضعف درونسازمانی - یکی از ارکان اساسی فرایند برنامهریزی استراتژیک و زمینهساز تدوین راهبردها است. مقاله حاضر، گزارش پژوهشی است که به منظور شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک توسعه خدمات الکترونیک در سطح شهرداریهای مناطق اصفهان، انجام پذیرفته است. بدین منظور، نخست به بررسی اجمالی ادبیات و تشریح چهارچوب علمی تحقیق پرداخته و سپس یافتههای مراحل مختلف پژوهش ارائه شده است.
طی مراحل تحقیق، ابتدا زمینهها و مسائل کلیدی برونسازمانی و درونسازمانی که دارای تأثیرات احتمالی و بالقوه بر توسعه خدمات شهرداریهای الکترونیک هستند، تعیین گشته و اهمیت و نحوه تأثیرگذاری آنها نیز تشریح شده است. سپس عوامل استراتژیک چهارگانه را بر اساس مسائل کلیدی و تأثیرگذار، شناسایی نموده و تشریح جامع و مبسوطی از فرصتها و تهدیدات برونسازمانی و همچنین نقاط قوّت و ضعفهای درونسازمانی، به همراه شواهد عینی و مصادیق عملی آنها، ارائه شده است.
در نهایت نیز اثربخشی و اهمیت نسبی هر یک از این عوامل در حیطه صنعت مربوطه - وزن - و نحوه مواجهه یا مدیریت هر عامل توسط شهرداریهای مناطق - امتیاز - ، مطابق الگوی پیادهسازی ماتریسهای ارزیابی عوامل خارجی و داخلی، مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین ترتیب ضمن تحلیل و جمعبندی یافتههای پژوهش، عوامل استراتژیک چهارگانه بر اساس عملکرد آنها رتبهبندی شده و مهمترین عوامل سوقدهنده و بازدارنده شهرداریهای مناطق در راستای توسعه خدمات شهرداریهای الکترونیک در سطح مناطق اصفهان، معرفی شده است.
1 مقدمه
در عصر حاضر، اطلاعات و اطلاعرسانی از مهمترین ابزار استراتژیک مدیریت اثربخش و کارآمد تمامی سازمانهای دولتی و خصوصی محسوب میگردند. به دلیل اهمیت اطلاعات در فرایند تصمیمگیری، فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان با سرعت چشمگیری توسعه یافته و تمامی فعالیتهای روزمره بشر را تحت تأثیر قرار داده است.
از سوی دیگر با توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهکارگیری گسترده آن در جوامع شهری و زندگی روزمره شهروندان، مفهوم، اهمّیت راهبردی و تمرکز جغرافیایی »خدمات«نیز دستخوش تحوّلات گستردهای شده است.
شهرهای امروزی به عنوان نقاط تجلّی شکل نوین زندگی در عصر ارتباطات و موج چهارم - که به نهضت مجازیشدن تعبیر میشود - ، به سبب تمرکز خدمات و حجم بیشینه تعاملات اجتماعی و اقتصادی، در بالاترین سطح نیاز به بهرهگیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی قرار دارند. بهرهگیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه »مدیریت شهری« نیز تأثیرات و تحوّلات ژرفی را در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در پی داشته و خواهد داشت.
در این میان، بهکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در قالب »خدمات الکترونیک شهری- « در تعاملات و تراکنشهای میان شهروندان، نهادهای مدیریتی و سایر سازمانهای ارائهدهنده خدمات شهری - به عنوان راهکاری اثربخش و کارآمد در راستای توسعه، ارتقای کیفیت و نوآوری در حوزههای مختلف ارائه خدمات به شهروندان به شمار میرود
بدین ترتیب شهرداریها نیز به عنوان مراکز عمده مدیریت و ارائه خدمات شهری، میتوانند با استقرار و توسعه خدمات الکترونیکی و تعاملی در قالب خدمات شهرداری الکترونیک، از قابلیتها و مزایای فراوان آن در عرصه خدمترسانی به شهروندان بهره گیرند
با توسعه خدمات الکترونیک تعاملی در شهرداریها، دیگر نیازی به مراجعه حضوری شهروندان به این مراکز نبوده و اطلاعات و خدمات شهری مورد نیاز شهروندان از هر مکان و در تمامی اوقات در دسترس آنها قرار گرفته و میتوانند پیوسته از روند امور خود مطلع گردند.
با توجه به اهداف توسعهای و مصوبات الزامآور شورای اسلامی شهر اصفهان و همچنین عزم و پیگیری مجدانه شهرداری اصفهان، هماکنون »توسعه خدمات شهری مبتنی بر فناوریهای نوین« در کانون توجه نهادهای مدیریت شهری اصفهان جای دارد. همچنین با توجه به اتخاذ سیاست »ناحیهمحوری و محلّهگرایی«از سوی نهادهای متولّی مدیریت شهر اصفهان - در راستای افزایش اختیارات و تقویت شهرداریهای مناطق در اداره امور شهری - ، میتوان به جایگاه و نقش شهرداریهای مناطق و از سوی دیگر به اهمیت و ضرورت برنامهریزی جامع و راهبردی در راستای استقرار و توسعه خدمات شهرداریهای الکترونیک در سطح مناطق اصفهان پی برد.
2 مروری بر مبانی نظری و ادبیات تحقیق
1,2 خدمات شهری الکترونیکی و تعاملی
به طور کلّی »خدماترسانی الکترونیک« به معنای فراهم نمودن شرایطی است که سازمانها بتوانند خدمات متنوع خود را با بهرهگیری از قابلیتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، به شهروندان ارائه کنند.
»خدمات الکترونیک شهری« به معنای خدماترسانی الکترونیکی به شهروندان - که از آن به عنوان نوعی از »خدمات اجتماعی الکترونیکی« نیز یاد میشود [9] -در دو سطح مفهومیِ عام و خاص، قابل مشاهده و بررسی است.
در واقع مفهوم عامِ آن به صورت »خدمات شهری الکترونیک« ، دامنه وسیع خدمات تمامی دستگاهها و سازمانهای دولتی و خصوصی را - در ارتباط با نیازمندیهای گوناگون شهروندان در زمینههای مختلف تجاری، اداری، آموزشی، فرهنگی، تفریحی، گردشگری و سایر موارد - در بر میگیرد. این مفهوم در ارتباط با نظریههایی چون »دولت الکترونیک« و »شهرهای الکترونیک و مجازی « مطرح شده و مورد بررسی قرار میگیرد.امّا هنگامی که ارائه الکترونیکی خدمات شهری از سوی شهرداریها، مدّ نظر قرار گیرد - چنان که پژوهش حاضر نیز بر این جنبه متمرکز است - ، از آن به عنوان »خدمات الکترونیک شهرداری« یاد شده و در قالب مفاهیم ویژهای چون »شهرداری الکترونیک« و دولت» الکترونیک محلّی« مطرح میگردد
تعاملی بودن خدمات الکترونیک شهری بدین معناست که روند جریان اطلاعات بین شهروندان و نهادها و سازمانهای شهری، دوسویه است. بدین ترتیب و بر این اساس، ارگانها شهری پا را از ارائه اطلاعات صرف فراتر نهاده - مراحل نخستین پیدایش و ارتقاء؛ در فرایند شکلگیری و تکامل شهر و شهرداری الکترونیک - و با فراهم نمودن زمینه دریافت اطلاعات و مدارک مورد نیاز جهت انجام امور شهروندان، خدمات گستردهتری را به نحوی مطلوب به آنها عرضه میدارند - مرحله تعامل؛ سوّمین مرحله تکامل شهر و شهرداری الکترونیک - .
بدین ترتیب »خدمات الکترونیک شهری« دارای شرح وسیعی از عملکردها و قابلیتها است که با تأمین مزایایی چون فراهم نمودن زمینه نوآوری و بهبود کیفیت خدمات - افزایش سرعت، دقت و اطمینان و قابلیت دسترسی در هر زمان و مکان - و تسهیل فرایندهای شهری - که کاهش ترافیک و آلودگیهای زیستمحیطی شهرها را در پی دارد - به تحقق شعار شهروندمداری و رضایتمندی شهروندان میانجامد
2,2 شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک
تحلیل محیط خارجی و داخلی سازمانها و شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک چهارگانه - شامل فرصتها و تهدیدات محیط خارجی و نقاط قوّت و ضعف داخلی سازمانها - یکی از ارکان اساسی برنامهریزی استراتژیک و نخستین گام جهت تدوین استراتژیها میباشد
مقصود از »فرصتها و تهدیدات خارجی« ، رویدادها و روندهای موجود در محیط خارجی سازمان است که میتوانند در به میزان زیادی به سازمان منفعت یا زیان برسانند. فرصتها و تهدیدها، خارج از کنترل یک سازمان بوده و از این رو به عوامل خارجی یا برونسازمانی تعبیر میشوند
از سویی دیگر نقاط» قوّت و ضعف داخلی« در زمره فعالیتهای درونسازمانی و قابل کنترل قرار گرفته و ممکن است سازمان آنها را به شکلی ضعیف و یا به نحوی مطلوب و ایدهآل انجام داده و مدیریت نماید
اصل اساسی مدیریت استراتژیک این است که سازمانها باید برای بهره جستن از فرصتهای خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش آنها، در صدد تدوین استراتژیهای مقتضی و مورد نیاز برآیند . همچنین از دیگر فعالیتهای اصلی و ضروری مدیریت استراتژیک نای است که نقاط قوّت و ضعف دوایر و واحدهای سازمان را شناسایی و آنها را ارزیابی نماید. بدین ترتیب شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک خارجی و داخلی، میتواند موفقیت سازمان را تضمین نماید
3 روش تحقیق
1,3 چهارچوب نظری پژوهش
چهارچوب نظری پژوهش بر اساس مبانی نظری برنامهریزی استراتژیک - به صورت عام - و برنامهریزی استراتژیک فناوری اطلاعات و ارتباطات - به صورت خاص - و الگوهای معتبر و استاندارد تحلیل و ارزیابی محیط خارجی و محیط داخلی سازمانها، تدوین شده است.
بدین ترتیب که به منظور »تحلیل محیط و شناسایی عوامل برونسازمانی - فرصتها و تهدیدهای محیطی - «، از الگوی تجزیهوتحلیل پِستل«» - که گونه جامعتری از مدل پِست«» میباشد - استفاده شده است. بر اساس این مدل، محیط خارجی سازمان را به شش حوزه »سیاسی«، »اقتصادی«، »اجتماعی- فرهنگی«، »فناوری«، »قانونی « و »مسائل و شرایط محیطی« تقسیم شده و مورد بررسی قرار میگیرند
همچنین جهت »تحلیل سازمان و شناسایی عوامل درونسازمانی - نقاط قوّت و ضعف - «، با جمعبندی از دو الگوی »بررسی عوامل داخلی[2] « و »تجزیهوتحلیل سازمانی[3] «، حوزههای »مدیریت«، »ساختار سازمانی« ، »منابع انسانی«، »فرهنگ سازمانی«، »مالی و حسابداری«، »بازاریابی«، »تولید و عملیات«، »تحقیق و توسعه« و »فناوری اطلاعات و ارتباطات« مورد مطالعه قرار میگیرند.
سپس در راستای ارزیابی عوامل استراتژیک،میزان اثربخشی و اهمّیت نسبی عوامل در حیطه صنعت مربوطه - وزن عوامل - و همچنین نحوه مواجهه و مدیریت عوامل در محدوده فعالیتهای سازمان - امتیاز عوامل - برای هر یک از عوامل شناساییشده، با استفاده از الگوهای »ماتریس ارزیابی عوامل خارجی / خلاصه تجزیهوتحلیل عوامل خارجی« و »ماتریس ارزیابی عوامل / خلاصه تجزیهوتحلیل عوامل داخلی« مورد سنجش و تحلیل قرار میگیرند
از آنجا که مطابق مدلهای یاد شده، معیار و مبنای شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک، بر پایه خبرگی، قضاوت و تحلیل کارشناسانه مدیران ارشد، کارشناسان و مشاوران خبره سازمان قرار دارد، تمامی مراحل پژوهش در تعاملی مستمر با گروههای نامبرده انجام میپذیرد.
