بخشی از مقاله
چکیده
سازمان ها برای بقاء در محیط پویای امروزی باید قدرت تطبیق و انعطاف پذیری را داشته باشند و این امر برای تمامی سازمان ها اعم از پژوهشی حائز اهمیت می باشد. لازمه هرگونه تصمیم گیری و برنامه ریزی استراتژیک ، شناخت وضعیت موجود ، از طریق بررسی عوامل محیطی درونی وبیرونی است. وظیفه تحلیلگران محیطی شناسایی فرصت ها و تهدیدات و همچنین نقاط قوت و ضعف ، چک کردن دقیق اثرات متغیرهای محیطی بر روی تمامی ارکان سازمان اعم از نهاده ها و ستاده های آنهاست.
مقاله حاضر، گزارش پژوهشی است که به منظور بررسی عوامل درونی و بیرونی موثر در برنامه ریزی استراتژیک
موسسات و سازمان های پژوهشی و با مطالعه برنامه ریزی استراتژیک بیش از 40 سازمان در حوزه آموزشی و پژوهشی ، انجام پذیرفته است. در نخستین گام این پژوهش، عوامل کلان و کلیدی تأثیرگذار بر سازمان های پژوهشی بررسی گشته و در گام بعدی چارچوبی در زمینه تهیه شاخص های موثر در حوزه های داخلی و خارجی ارائه گردیده است.
مقدمه
برنامه ریزی استراتژیک فرآیند تحلیل و پیاده سازی تصمیماتی در خصوص جهت گیری های آتی سازمان ها می باشد . این فرآیند برای همه سازمان ها حیاتی است چرا که به وسیله آن سازمان خود را با محیطی با تغییرات مداوم مطابقت می دهد و این فرآیند در تمامی سطوح مدیریت قابل به کارگیری است.
در حال حاضر مدیریت استراتژیک به طور گستردهای در سطح کسب وکار مورد استفاده قرار میگیرد. مدیریت استراتژیک را باید به عنوان مجموعهای از تصمیمات و عملیات که توسط مدیران در ارتباط با تمامی سطوح سازمان اعمال میشود در نظر گرفت. در یک نگاه کلی فرآیند مدیریت استراتژیک شامل سه مرحله، فرموله کردن استراتژیک، پیادهسازی استراتژیک و ارزیابی آن میباشد، که رویکردها و تکنیکهای زیادی جهت تحلیل و ارزیابی استراتژی استفاده میشود. در میان رویکردها، تحلیل قوتها، ضعفها، فرصتها، تهدیدها کاربرد بیشتری دارد.
موسسات پژوهشی و آموزشی در طول دهه گذشته با تغییرات بی شماری در محیط درونی و بیرونی روبرو بوده اند. تجزیه و تحلیل توانایی ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها عواملی را که ممکن است روی پیامدهای آینده سازمان یا موسسه اثر بگذارد شناسایی می کند. الگوی توانایی ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدها برای شناخت شایستگی های منحصر به فرد سازمان از عوامل اساسی موفقیت سازمان است.هدف از تجزیه و تحلیل این عوامل ارائه راهبردهایی است که تعادل محیط بیرونی و وضعیت درونی را تضمین می کند.
سازمان های پژوهشی
یکی از مهمترین اولویت های موضوعی و مفهومی مندرج در سند چشم انداز بیست ساله کشور رسیدن به جایگاه عالی علمی کشور در منطقه است. با عنایت به اهمیت تدوین سیاست های علمو فنّاوری مبتنی بر تحقیقات و پژوهش های علمی،تدوین برنامه استراتژیک سازمان های پژوهشی پیش نیاز ضروری و غیرقابل تردید برای نیل به این هدف ارزشمند می باشد.
شناخت ضرورت ها و نیازهای واقعی و جدید جامعه و جهان و برنامه ریزی برای پاسخگویی به آنها اساس برنامه استراتژیک هر واحد را تشکیل می دهد. مشخص کردن اولویت ها, پرداختن به نقاط قوت و ضعف و مراقبت از فرصت ها و تهدیدها, هماهنگی و همسو نمودن جهت گیری ها و فعالیت ها, پرهیز از روزمرگی و ایستائی و هرزرفتن انرژی ها, فعال شدن بجای منفعل بودن و ... فوائدی است که از برنامه ریزی استراتژیک و تلاش در جهت اجرای برنامه های مشخص شده حاصل می شود.
سازمان های دانش محور سازمان هایی هستند که دارای فرآیندهایی استراتژیک مبتنی بر دانش هستند. به عبارتی ، تصمیمات استراتژیک در این سازمان ها بر اساس دانش صورت می گیرد. در واقع در چنین سازمان هایی اثرات اقتصاد دانش بسیار ملموس بوده و توسعه سازمان بر اساس توسعه دانش صورت می گیرد.
عوامل محیطی در تدوین استراتژی ها
تحلیل SWOT یکی از موثرترین ابزار جهت ارزیابی موقعیت استراتژیک و شناسایی عوامل استراتژیک در سازمان می باشد. - - Lou,2012 تحلیل محیط خارجی و داخلی سازمانها و شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک چهارگانه - شامل فرصتها و تهدیدات محیط خارجی و نقاط قوّت و ضعف داخلی سازمانها - یکی از ارکان اساسی برنامهریزی استراتژیک و نخستین گام جهت تدوین استراتژیها میباشد
مقصود از »فرصتها و تهدیدهای خارجی«، رویدادها و روندهای موجود در محیط خارجی سازمان است که میتوانند در آینده به میزان زیادی به سازمان منفعت یا زیان برسانند. فرصتها و تهدیدها، خارج از کنترل یک سازمان بوده و از این رو به عوامل خارجی یا برونسازمانی تعبیر میشوند .از سویی دیگرنقاط» قوّت و ضعف داخلی«در زمره فعالیتهای درونسازمانی و قابل کنترل قرار گرفته و ممکن است سازمان آنها را به نحوی مطلوب و ایدهآل و یا به شکلی ضعیف انجام داده و مدیریت نماید
اصل اساسی مدیریت استراتژیک این است که سازمانها باید برای بهره جستن از فرصتهای خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش آنها، در صدد تدوین استراتژیهای مقتضی و مورد نیاز برآیند. همچنین از دیگر فعالیتهای اصلی و ضروری مدیریت استراتژیک نای است که نقاط قوّت و ضعف دوایر و واحدهای سازمان را شناسایی و آنها را ارزیابی نماید. بدین ترتیب شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک خارجی و داخلی، میتواند موفقیت سازمان را تضمین نماید
روش تحقیق
چهارچوب نظری پژوهش بر اساس مبانی نظری برنامهریزی استراتژیک ، تنظیم شده است. به منظور تحلیل محیط و شناسایی عوامل برونسازمانی - فرصتها و تهدیدهای محیطی - ، از الگوی تجزیهوتحلیل «PESTEL»استفاده شده است. بر اساس این مدل، محیط خارجی سازمان به شش حوزه »سیاسی، حقوقی ، قانونی«، »اقتصادی«، »اجتماعی، فرهنگی«، »فناوری«، »محیط بین الملل« و »محیط تخصصی« تقسیم شده و بررسی میشود.
همچنین جهت تحلیل سازمان و شناسایی عوامل درونسازمانی - نقاط قوّت و ضعف - ، حوزههای »مدیریت، ساختار و سازماندهی«، »منابع انسانی«، »مالی ،حسابداری و بودجه«، »روابط عمومی و امور بین الملل«، »عملیات و پژوهش«، »تحقیق و توسعه« و »فناوری اطلاعات و ارتباطات« در سازمان های پژوهشی و آموزشی مورد بررسی و مطالعه قرار میگیرند.
معیار و مبنای شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک، بر پایه مصاحبه با خبرگان ، قضاوت و تحلیل کارشناسانه مدیران ارشد و کارشناسان و بررسی برنامه ریزی استراتژیک سازمان های پژوهشی نظیر موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی ، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور ، پژوهشکده محیط زیست، موسسه گیاهپزشکی، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی ، پژوهشکده بوعلی و ... و همچنین دانشگاه هایی نظیر دانشگاه تهران، شهید بهشتی، علم و صنعت، تربیت مدرس، دانشگاه علوم پزشکی تهران، قزوین، ایلام، بوشهر،همدان،کرمان و دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای مختلف و دیگر سازمان های پژوهشی و آموزشی و بر اساس روش دلفی می باشد.
