بخشی از مقاله
چکیده
سازمانها در ساختار پروژه ای، توجه ویژه ای به مقوله مدیریت بهینه پروژه دارند و در این راستا می کوشند از تأخیر در پروژهها بکاهند .شرکت برق منطقه ای اصفهان ازجمله سازمانهایی است که بخش عمده ای از فعالیت آنها در ساختار پروژهای رقم می خورد . لذا اهمیت توجه به مقوله مدیریت پروژه و آسیب شناسی پیشامد تأخیر که هزینه های هنگفتی به سازمان تحمیل می کند، در این سازمانها دوچندان می شود .
در نوشتار پیش رو، پیشامد تأخیر پروژه های شرکت برق منطقه ای اصفهان مورد بررسی قرار گرفته است . در این راستا، از مصاحبه با تعدادی از مدیران و کارشناسان و متخصصان صف و ستاد سازمان جهت شناسایی عوامل و علل تاخیر در پروژه ها استفاده شده است .برای رتبه بندی علل تأخیر پروژه ها، میزان فراوانی هر یک از علل تاخیر در دوره های مختلف بررسی شده در پروژه ها، با توجه به نظر خبرگان انجام شده است.
1 مقدمه
در هزاره سوم، سازمانها برای بقا و سودآوری با یکدیگر در رقابت تنگاتنگ هستند . از سوی دیگر با وجود منابع محدود، خواسته ها و نیازهای سازمانها همراه با روند توسعه جهانی، روز به روز بیشتر می شود .محدود بودن منابع از یکسو و شدت افزایش نیازمندی های سازمان ها از سوی دیگر، موجب شده است که استفاده بهینه از منابع اهمیت ویژه ای یابد .بنابراین نقش مدیریت بر منابع سازمانی از اهمیت بسیاری برخوردار است .استفاده بهینه از منابع سازمان در گرو مدیریت صحیح این منابع - انسانی، انرژی، مالی، مواد، تجهیزات و ... - است .در سازمانهایی که بخشی از فعالیت آنها در ساختار پروژهای تعریف می شود، مدیریت صحیح بر پروژهها، سازمان را در استفاده مناسب و بهینه از منابع خود یاری میرساند.
در شرایط متحول و تغییرات سریع تکنولوژیک، فعالیتهای اجرایی سازمانها باید از سرعت بیشتری برخوردار باشد تا امکان پیشروی در مقابل رقیبان فراهم شود . از این رو فعالیت های پروژهای که سرعت عمل بیشتری دارند، اهمیت زیادی یافته و در نتیجه ، مدیریت مؤثر این پروژهها بسیار حیاتی و کلیدی شده است .بنابراین بررسی چالشهای ساختاری و محیط اجرایی موجود در مدیریت پروژههای سازمانهای مختلف ، موضوعی بسیار مهم و نیازمند تحلیل و بررسی موشکافانه است .برای بررسی و تحلیل این مشکلات بایستی عوامل ساختاری و عوامل محیطی مؤثر در پروژهها شناسایی شوند.
منابعی که سازمان ها در پروژه ها مصرف می کنند - منابع انسانی، مالی، مواد، انرژی و ... - از مهم ترین و با ارزش ترین منابع سازمانی هستند و استفاده بهینه از این منابع ارزشمند و جلوگیری از اتلاف آنها در راستای رسیدن به اهداف تعیین شده، بقای سازمان ها را در صحنه رقابت جهانی رهنمون می شود.[2] برای ا ستفاده بهینه از این منابع با ارزش و جلوگیری از اتلاف آنها، سازمان ها می کو شند تا با بهره گیری از علم مدیریت پروژه، عملکرد خود را در این زمینه بهبود بخشند
پروژه ای را می توان پروژه موفق شناخت که در چارچوب بودجه و زمان تعیین شده و کارکرد مورد نظر تکمیل شود .طی بررسیهای انجام شده، اغلب پروژهها با تأخیر مواجه می شوند و در زمان پیش بینی شده و هزینه تخصیص یافته به اتمام نمی رسند
2 مفاهیم اصلی و شرح مدل پژوهش
3 تعریف تاخیر
تأخیر عبارت است از اختلاف بین زمان پیش بینی شده تکمیل پروژه و زمان واقعی تکمیل آن.[5] پدیده تأخیر یکی از بارزترین پیشامد ها و موضوعات در مدیریت پروژه است؛ به طوری که بسیاری از ادعاهای مطرح شده در
پروژه مربوط به تعیین میزان تأخیر، خسارت های ناشی از آن و مسئولیتهای هر یک از ذینفعان پروژه در قبال تأخیرات است . با توجه به تعدد مراحل اجرایی پروژه و همچنین تنوع نهاده های درگیر در پروژه ها، ریشه یابی دلایل تأخیرات کاری پیچیده به نظر می رسد.
4 دیدگاهها در خصوص تاخیر
تأخیرات پروژه ها را می توان از دیدگاههای مختلف دسته بندی کرد . یکی از مهم ترین دسته بندیهای انجام شده از دیدگاه مسئولیت، بروز تأخیر است .از این دید تأخیرات می توانند جبران پذیر/ جبران ناپذیر یا بخشودنی/ نابخشودنی باشند. تأخیرات جبران پذیر ، اتفاق ها یا شرایطی است که به واسطه کارفرما یا با مسئولیت وی رخ می دهد ؛ در حالی که تأخیرات جبران ناپذیر تأخیرهایی هستند که کارفرما در آنها نقش و مسئولیتی ندارد.
تأخیرات بخشودنی تأخیراتی هستند که پیمانکار در رخداد آنها نقش یا مسئولیتی نداشته است؛ در حالی که تأخیرات نابخشودنی آنهایی هستند که پیمانکار در وقوع آنها نقش داشته یا مسئول بروز آنها باشد .برخی مراجع تأخیرات بخشودنی پیمانکار را به دو گروه بخشودنی جبران پذیر و بخشودنی جبران ناپذیر تقسیم میکنند
تأخیراتبخشودنیِ جبران ناپذیر را می توان تأخیراتی دانست که پیمانکار فقط سزاوار گرفتن زمان اضافی برای اجرا و اتمام پروژه است، ولی در تأخیراتبخشودنیِ جبران پذیر، پیمانکار هم سزاوار زمان و هم سزاوار خسارات ناشی از تأخیر است . این در حالی است که تأخیرات نابخشودنی تأخیراتی است که پیمانکار مسئول تمامی عواقب آن است.
1,4 عوامل موثر بر تاخیرها
رایت، اقتصاددان بزرگ، در کتاب خود با عنوان نگاهی به مشکلات اقتصادی آمریکا، بیان می کند که عوامل اصلی مؤثر بر تأخیر پروژه ها را بایستی در قمارکردن و ریسک در مناقصات، تغییرات پیش بینی نشده حین کار که اغلب از طرف کارفرما اعمال می شود، اطلاعات نادرست و نامناسب و همچنین ضعف ها و کاستی های موجود در عقد قراردادها جستجو کرد
کالیبا، مویا و مومبا در مقاله خود تأخیر های پروژه های راه سازی را در زامبیا مورد ارزیابی قرار دادند .ایشان در مطالعات شان عوامل اصلی مؤثر بر تأخیر پروژههای راهسازی را شناسایی کردند. طبق یافته های این گروه از محققان، مهم ترین عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای یادشده زامبیا عبارتند از :تأخیر در پرداخت های کارفرما، مشکلات مربوط به فرایندهای مالی پیمانکار و کارفرما، تغییرات اعمال شده نسبت به اصل قرارداد، مشکلات و معضلات اقتصادی، تأمین مواد، تغییرات نقشه ها، مشکلات نیروی انسانی، مشکلات مربوط به تأمین و تدارک تجهیزات لازم، نظارت ضعیف، اشتباه های اجرایی، هماهنگی ضعیف در سایت و مشاجرات نیروی کار و اعتصاب ها.[11] سامباسیوان و سون عوامل را در هشت دسته اصلی طبقه بندی کردند و از طریق ، صنایع ساختمانی مالزی پرسش نامه، سه گروه کارشناسان کارفرما، مشاور و پیمانکار را در مقاله دخالت دادند .
آنها درنهایت در ده عامل اثرگذار بر تأخیر پروژ هها را شناسایی کردند که عبارتند از : برنامه ریزی نامناسب پیمانکار، مدیریت ضعیف پیمانکار در سایت، سابقه کم و ناکافی پیمانکار، پرداخت های ناکافی و نامناسب کارفرما برای کارهای خاتمه یافته، مشکلات پیمانکاران جزء، کمبود مواد، نیروی کار، مشکلات مربوط به تجهیزات، نبود ارتباطات مناسب بین قسمت های مختلف و اشتباهات در مرحله اجرای پروژه.[12] یانگ و وی در مطالعه خود بر تأخیر در فاز طراحی پروژه ها تمرکز کردند .یافته های آنها مبنی بر عوامل مؤثر بر تأخیر در فاز برنامه ریزی و طراحی، عامل تغییر نیازهای کارفرما را مهم ترین عامل در این فازها معرفی کرد
اده و باتانیه تأخیر پروژه ها را از دیدگاه دو گروه پیمانکاران و مشاوران مدنظر قرار دادند .نتایج پژوهش ایشان نشان داد که پیمانکاران و مشاوران به اتفاق آرا، عوامل مداخلات کارفرما، تجربه ناکافی پیمانکار، پرداخت ها و مسائل مالی، بازدهی نیروی کار، کندی فرایند تصمیم گیری، برنامه ریزی نامناسب و پیمانکاران جزء را دارای بیشترین نقش در تأخیر پروژ هها می دانستند.[14] درمجموع با مروری بر پژوهش های انجام گرفته پیشین، از دید پژوهشگران ابعاد هشت گانه مؤثر بر تأخیر پروژه ها عبارتند از:
عدم اجرای تعهدات کارفرما شامل عوامل : مسائل مالی و پرداخت های کارهای خاتمه یافته، دخالت های کارفرما، تصمیم گیری هایکُند، تغییرات خارج از قرارداد
عدم اجرای تعهدهای مشاور شامل عوامل :مدیریت ضعیف قرارداد، اشکال در نقشه ها،تضمین کیفیت و زمان انتظار برای تست و بازرسی،
عدم اجرای تعهدهای پیمانکار شامل عوامل :تأخیرهای ناشی از عملکرد پیمانکاران جزء، مدیریت ضعیف سایت، روش های نامناسب اجرا، برنامه ریزی نامناسب، خطاهای حین اجرا، تجربه ناکافی پیمانکار ،عدم تأمین مناسب مواد شامل عوامل :کیفیت مواد، کمبود مواد آسیب شناسی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژه ها عدم تأمین مناسب نیروی کار و تجهیزات شامل عوامل :تأمین نیروی کار، بهره وری نیروی کار، میزان در دسترس بودن تجهیزات، خرابی تجهیزات نقص در قراردادها شامل عوامل :تغییر دستورکارها، ابهام ها و تناقض های موجود در مدارک و قرارداد نقص در ارتباطات شامل عوامل :مشاجرات و منازعات بزرگ، ار تباطات نامتعارف سازمان با پروژه عدم ارتباط بین قسمت های مختلف عوامل محیطی شامل :شرایط جوی، تغییرات قوانین و مقررات، مشکلات با همسایه ها، شرایط پیش بینی نشده در سایت.
