بخشی از مقاله
چکیده
هدف از اجرای بررسی پیش رو پاسخ به سه سوال عوامل موثر در خواندن دانش آموزان کدامند و رتبه بندی عوامل چگونه است و مدل پیشنهادی آن چیست بوده است؛ تعداد حجم جامعه 500 نفر معلمان و کل اساتید رشته علوم تربیتی و روانشناسی بوده که محقق بصورت نمونه دردسترس به 5 استاد و 150 معلم در نمونه اکتفا نموده است در تحلیل شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر در خواندن دانش آموزان جهت شناسایی عوامل از 5 دکتر استادیار رشته روانشناسی استان آذربایجان غربی سوال گردیده و عوامل جمع بندی گردیده و به ترتیب در پرسشنامه دوم جهت جمع آوری نتایج در میان 150 معلم دوره ابتدایی پخش گردیده است و نتایج بدست آمده طبق مدل اکتشافی نرم افزار لیزرل تحلیل گردیده و عوامل بصورت زیر تحلیل گردیده است؛ برای مشخص سازی میزان بیشترین و کمترین به ترتیب از میزان نرم افزار لیزرل و جهت طراحی و نمایان سازی مدل عملیاتی از مدل اکتشافی و میزان لامبدا ها در حالت T مد نظر قرار گرفته است. در نتیجه الگوی مناسب خواندن رسم و عوامل آن شناسایی و اولویت بندی گردیده و همه عوامل شناسایی شده در الگو نیز مورد تایید قرار گرفته اند.
مقدمه
مهارت خواندن یکی از مهم ترین مهارت های اساسی برای دانش آموزان دبستانی به شمار می رود. موفقیت در این مهارت لازمه ی انجام بسیاری از تکالیف درسی است و نقص دران مشکلات فراوانی را برای یادگیری سایر دروس ایجاد مینماید. شواهد حاکی از آن است که بسیاری از دانش آموزان مقطع ابتدایی ازنظر خواندن دچار مشکل هستند. برای نمونه، بروس و رابینسون - 2000 - 1 معتقدند که %10 تا %20 دانش آموزان دبستانی در یادگیری خواندن با مشکلات شدیدی مواجه اند. به اعتقاد این صاحب نظران، ضعف دانشآموزان در روخوانی بیشتر مربوط به زمینههایی نظیر بازشناسی، تشخیص لغت و نیز درک مطالب خواندنی است.
بر اساس تحقیقات موجود فراشناخت 2 نقش مهمی در توانایی خواندن ایفا می کند - کولینز3، 1994؛ ایلرز و پینلکی 4، . - 2006 به همین دلیل در سال های اخیر شکست دانشآموزان در خواندن را به نقص فراشناختی و یا مشکل مربوط به تفکر دربارهی تفکر نسبت دادهاند - تورگسن5، . - 1994 همچنین یافته ها حاکی است افرادی که در روخوانی قوی هستند به فعالیت های فراشناختی مختلفی نظیر برنامه ریزی قبل از خواندن بازبینی درک در طول خواندن و یا چک کردن پیامدها بعد از خواندن می پردازند
باوجود اهمیت مهارت های فراشناختی و نقش آن در توانایی روخوانی دانشآموزان، معلمان مدارس ابتدایی به آموزش این مهارت ها توجه چندانی ندارند. آن ها بیشتر بر روی محتوای کتابها تأکیددارند و کمتر به آموزش راهبردها میپردازند. در برنامه های درسی مدارس نیز به فراشناخت و ارتقای آن توجهی نشده است. اگرچه همهی کودکان دبستانی برای آموزشهای فراشناختی به توجه معلمان نیاز دارند اما فراهم ساختن حمایت برای دانشآموزان ضعیفتر مقطع ابتدایی ضروریتر است جاگر7، جانسن و ریزیگت - 2005 - به اعتقاد صاحب نظران مختلف بسیاری از دانش آموزان نمی توانند خودانگیخته این توانایی های خود تأملی ر ایجاد کنند و برای این نیاز به آموزش مستقیم، مربی گری و یادآوری های مکرر دارند - جوزف8، . - 2066 چون فراشناخت بهطور خودبه خودی در دانش آموزان ایجاد نمی شود معلمان نقش مهمی در رشد فراشناخت دانش آموزان ایفا می کنند. آن ها باید قبل از آن که مسئولیت یادگیری را به دانش آموزان محول کنند آموزش هایی فراهم می کنند مبنی بر اینکه چگونه میتوان فرایندهای ذهنی خود را تنظیم نمود
بر اساس تحقیقات موجود، آموزش مهارت های فراشناختی باید از مقطع ابتدایی آغاز شود - بلاک10، . - 2004 مطالعاتی که بر روی دانش آموزان ابتدایی انجام شده است نشان می دهد که حتی برای کودکان کم سن و سال نیز میتوان فرصتهایی فراهم کرد تا به بازبینی و سنجش میزان درک خود بپردازند - بلاک، . - 2004 دور کین11، - 2004 - به معلمان ابتدایی توصیه میکند که فعالیت فراشناختی بازبینی درک 12 را آموزش دهند و از این فعالیت بهعنوان راهبردی استفاده کنند که به دانشآموزان در تعیین و حل مشکلات روخوانی کمک مینماید.
نظر به اهمیت فراشناخت، در سال های اخیر تأکید برنامه های درسی مدارس در مورد خواندن آن است که یادگیرندگان اندیشمندی تربیت شوند که به طور انتخابی برنامه ریزی کنند، هنگام خواندن به بازبینی درک و فهم خود بپردازند و بعد از خواندن نیز بر روی فرایندها و محتوا تأمل نمایند - پاریس و همکاران، . - 1990 این تأکید کنونی بر تفکر درباره ی خواندن بیانگر تلاش محققانی است که معتقدند فراشناخت جنبه ی مهمی از فعالیت روخوانی است و یادگیرنده را وادار می کند تا در موقع روخوانی به هماهنگی و تنظیم تلاشهای هدفمند خود بپردازد.
با توجه به نوظهور بودن مفهوم فراشناخت سؤالات متعددی در این قلمرو وجود دارد. ازجمله مباحثی که نیازمند بررسی است مربوط به چگونگی آموزش و افزایش مهارتهای فراشناختی در بین دانشآموزان دبستانی است. معلمان چگونه میتوانند از راهبردهای فراشناختی برای کمک به دانش آموزان در دروس مختلف و ازجمله روخوانی استفاده کنند؛ و فراشناخت در برنامه های درسی مدارس ابتدایی چه جایگاهی دارد؟ در مقاله ی حاضر به این مباحث پرداخته خواهد شد. در این مقاله، ابتدا به مفهوم فراشناخت و تاریخچه مطالعات فراشناختی اشاره می شود. پس ازآن دیدگاه های فراشناختی در زمینه خواندن و نیز راهبردهای فراشناختی خواندن ارائه خواهد شد. بحث بعدی درباره ی چگونگی آموزش فراشناختی خواندن به دانش آموزان است و درنهایت، موضوع برنامه درسی و آموزش فراشناختی در خواندن به بحث گذاشته میشود.
دیدگاه روانشناختی درزمینهٔ خواندن:
در زمینه خواندن به سه دیدگاه رایج اشاره کرد که عبارتند از دیدگاه سنتی یا رفتارگرایی، دیدگاه شناختی و دیدگاه فراشناختی.
مطابق دیدگاه سنتی کهعمدتاً شامل رفتارگرایی است، کودکان در طول یادگیری خواندن مجموعهای از چند مهارت ساده را فرامی گیرند و با ترکیب آن ها توانایی درک مطلب پیدا میکنند. مهارت در توانایی خواندن از راه تسلط بر مهارتهای ساده ایجاد می شود. در این نگرش افراد به عنوان دریافت کنندگان منفعل اطلاعات بهحساب میآیند . معنا در متن وجود دارد و خواننده باید این معنا را بازآفرینی کند. مطابق این نگرش، خواندن یعنی رمزگشایی مجموعه ای از علامتهای نوشتاری و تبدیل این علامتها به معادلهای کلامی بهمنظور درک متن.
نگرش سنتی به خواندن را نگرش از پایین به بالا1 می نامند - واعظی، . - 2006 مک کارتی 1999 - ، به نقل از واعظی، - 2006 این دیدگاه را پردازش از بیرون به درون2 می نامند که مطابق آن معنا در صفحه ی نوشتاری موجود است و خواننده باید این معنا را استنباط کند و آن را جذب نماید. امروزه عدمکفایت ویژگیهای صوری زبان کهعمدتاً واژهها و ساختار است تأکید دارد.
در نگرش شناختی، خواندن به عنوان فرایندی در نظر گرفته میشود که دران خواننده مطلبی را انتخاب میکند ، فرضیهسازی می نمایند و بعد از تائید و یا رد آن فرضیه دوباره فرضیه سازی می کند. این فرایند بارها تکرار می شود. در این دیدگاه، خواننده - و نه متن - در قلب فرایند خواندن قرار دارد . مطابق یکی از نظریه های شناختی که نظریه ی طرحواره3 نام دارد، افراد در موقع روخوانی از طرحواره موجود خود برای تفسیر داده های حسی، بازیابی اطلاعات از حافظه، سازماندهی اهداف و خرده اهداف، اختصاص منابع و راهنمایی جریان سیستم پردازش اطلاعات استفاده می کنند. یادگیرنده زمانی در فرایند خواندن دچار مشکل می شود که طرحواره ناسازگاری داشته باشد و این طرحواره ها به درک مطلب کمک نکنند. مطابق این نگرش بر ماهیت تعاملی خواندن تأکید میشود.
در دیدگاه فراشناختی علاوه بر این که یادگیرنده در موقع خواندن اطلاعات زمینه ای و دانش قبلی خود را دخالت می دهد، بر توانایی خود برای درک مطلب و استفاده از راهبردها نیز اعمال کنترل می نماید و فرایند روخوانی خود را مورد بازبینی و ارزیابی قرار می دهد . این کنترل همان چیزی است که فراشناخت می نامند و به معنی تفکر درباره ی چیزهای است که فرد در موقع خواندن انجام میدهد
کلین4 و همکاران - 1991 - معتقدند یادگیرندگانی که ازنظر فراشناختی قوی هستند اقدامات زیر را طی روخوانی انجام میدهند: میدهند:
1. قبل از خواندن هدف از خواندن را تعیین میکنند
2. قبل از خواندن به شکل یا نوع مطلب خواندنی توجه میکنند
3. در مورد ویژگی کلی و ویژگیهای شکلی یا نوعی مطلب فکر میکنند. برای مثال سعی میکنند جمله موضوعی را پیدا کنند و جزئیات حمایت گر را تعقیب کنند تا به نتیجهگیری برسند.
4. ضمن خواندن به استنباط اهداف مؤلف برای نوشتن آن مطلب میپردازند.
5. پیشبینیهای مداومی دربارهی آنچه اتفاق خواهد افتاد انجام میدهند.
این پیش بینیها بر اساس اطلاعاتی است که درگذشته کسب کردهاند. این افراد با توجه به دانش قبلی و یا نتیجهگیریهایی که در مراحل قبل به دست آوردهاند رویدادهای بعدی متن را پیشبینی مینمایند.
