بخشی از مقاله
خلاصه
امروزه مصرف سیگار یکی از چالشهای سلامت جهانی است و بسیاری از دانشجویان نیز به سیگار کشیدن روی آوردهاند و مهمتر اینکه استعمال دخانیات میان دانشجویان، باوجود آگاهی آنان بر زیانهای آن رو به افزایش است. در پژوهش حاضر از راهبرد نظریهی زمینهای که یک روش کیفی است، استفاده شد. در مرحله کدگذاری تعداد 26 مفهوم و 8 مقوله از متن مصاحبهها استخراج شد. بهطورکلی میتوان خوابگاه دانشجویی را از عوامل مهم در شیوع سیگار در بین دانشجویان دانست. "خوابگاه، زمینهی مصرف سیگار" بهعنوان مقوله نهایی انتخاب و در پایان مدل پارادایمی مستخرج از دادهها طرح شد.
مقدمه
این امروزه مصرف سیگار یکی از چالشهای سلامت جهانی و یکی از عوامل خطر مرگ هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای درحالتوسعه به شمار میرود - . - 1 مصرف سیگار درواقع نوعی وابستگی روحی و روانی در فرد ایجاد میکند که بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی عبارت است از - WHO - بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی بروز حالتی روانی و گهگاه جسمانی که درنتیجه اثرهای متقابل دارو و یا مواد مخدر و موجود زنده بر یکدیگر ایجاد میگردد و توسط واکنشهای رفتاری و امثال آن مشخص میرود.
سیگار یکی از مهمترین علل بروز بیماریهای تنفسی، قلبی، عروقی و سرطانها است و شایعترین عامل قابلپیشگیری مرگومیر در جهان میباشد - - 2 سیگار کشیدن در بین جوانان یک مشکل بهداشت عمومی است، بنابراین بهکارگیری روشهای آموزش پیشگیری و ترک سیگار و مداخلات روانی- اجتماعی از ضروریات است .[3] مصرف سیگار در بین جوانان در کشور سیر صعودی نشان میدهد .[4] باوجود تأثیرات مضر شناختهشدهای که سیگار بر روی سلامتی دارد، بسیاری از جوانان دست به این رفتار پرخطر میزنند و مصرف سیگار را ادامه میدهند.
شیوع بالای مصرف سیگار در بین جوانان خطر وابستگی به آن و عواقب منفی بر روی سلامت را در پی خواهد داشت. نکته قابلتأمل آنکه بسیاری از دانشجویان نیز به سیگار کشیدن روی آوردهاند و مهمتر اینکه استعمال دخانیات میان دانشجویان رشتههای مختلف، باوجود آگاهی آنان بر زیانهای آن رو به افزایش است [5] گروهی از پژوهشگران علل این افزایش را مربوط به فشارهای روانی و استرسهای مربوط به رشته تحصیلی میدانند.[6] مطالعات کشورهای توسعهیافته نشان میدهد که مصرف سیگار در قشر دانشجو رو به افزایش است و نتایج این مطالعات حاکی از آن است که دوره دانشجویی یک برهه زمانی خاص برای آغاز سیگاری شدن افراد است.[7]
در مطالعهای در کشور یونان بر روی دانشجویان مشخص شد که مهمترین عوامل مصرف سیگار دوستی با افراد سیگاری و داشتن والدین سیگاری است .[8 ] همچنین در کانادا در دسترس بودن سیگار و تأثیرات دوستان از دلایل غالب سیگاری بودن است .[9] یکی از عوامل تأثیرگذار در مصرف سیگار بهخصوص در افراد نوجوان و جوان، وجود دوستان سیگاری و فشار ناشی از همسالان جهت مصرف سیگار است .[10] در نتایج تحقیق شمسیپور و همکاران مشخص گردید که کنجکاوی، کسب تجربه جدید و امتحان کردن 37/76 - درصد - ، کسب لذت و سرگرمی 17/48 - درصد - ، مشکلات روحی، روانی و آرامبخشی 16/08 - درصد - ، دوستان سیگاری 15/38 - درصد - ، ناآگاهی و بیتجربگی 4/89 - درصد - ، از دلایل مهم شروع مصرف سیگار میباشد .[11]
در این میان نقش خوابگاه در شروع و مصرف سیگار در بین دانشجویان نقش مهم و تأثیرگذاری دارد. چراکه با ایجاد حس آزادی، تأثیر گروه دوستان و عدم نظارت خانواده عاملی مهم در شیوع سیگار در بین دانشجویان میباشد. جوانان قشر پویای هر جامعهای را تشکیل میدهند، با توجه به جوان بودن جمعیت کشورمان و نقشی که دانشجویان بهعنوان الگوهای جامعه خواهند داشت، بر آن شدیم مطالعه حاضر را باهدف بررسی نقش خوابگاه در مصرف سیگار دانشجویان ساکن خوابگاههای دانشگاه یزد انجام دهیم. ازآنجاکه محققین به دنبال کشف معنا و تفسیر خود دانشجویان از مصرف سیگار و پیامدهای آن بودند، رویکرد کیفی و راهبرد نظریه داده بنیاد جهت انجام این تحقیق انتخاب شد. در این رویکرد محققین یافتههای خود را بر اساس فهم و معنای سیگار و زمینهها و پیامدهای آن از نگاه دانشجویان بهعنوان کنشگران فعال اجتماعی ارائه میکنند.
روششناسی
در پژوهش حاضر از راهبرد نظریهی زمینهای که یک روش کیفی است، استفاده شد. این تحقیق مستلزم کاربرد و گردآوری طیفی از مواد تجربی، مطالعهی موردی، تجربهی شخصی، دروننگری، داستان زندگی، مصاحبه، متون، مشاهدههای تاریخی و تصویری است که لحظهها و معانی عادی و چالشبرانگیز در زندگی افراد را تشریح میکند" . - 12 - جامعه تحقیق، کلیه دانشجویان مجتمعهای خوابگاهی پسر دانشگاه یزد است. برای دستیابی به نمونه تحقیق از نمونهگیری غیر تصادفی و روش هدفمند استفاده شد. دادهها نیز با روش مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شد. دانشجویان نمونه از سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری بودند.
انتخاب مصاحبهشوندگان بهصورت در دسترس و تعداد آنها 40 دانشجوی پسر در محدوده سنی 19تا 45 سال بود. متن مصاحبهها بهطور کامل ضبط و در مواردی بهصورت کتبی نوشته شد. مطالب ضبطشده، یادداشت و بر اساس محتوای آن به شیوه تحلیل محتوا طبقهبندی و کدگذاری و بهجای اسامی واقعی شرکتکنندگان، از اسامی مستعار استفاده شد و مدت هر مصاحبه بهصورت تقریبی، 40 تا 90 دقیقه بود. اطلاعات بهدستآمده از طریق مصاحبه، یادداشت و ضبطشده و بعد از بررسی محتوای بیانشده از سوی مصاحبهشوندگان، دستهبندی و در طبقه مشخص قرار گرفت. پس از تجزیهوتحلیل هر مصاحبه، مصاحبه بعدی انجام میگرفت. مصاحبهها بهصورت فردی و نیمهساختارمند بود و نمونهگیری تا زمان اشباع اطلاعات و عدم دستیابی به دادههای جدید ادامه یافت.
یافتهها
وقتی از دانشجویان درزمینه ٔ علت شروع و شیوع مصرف سیگار سؤال پرسیده شد به مجموعهای از عوامل مربوط در زندگی خوابگاهی در مصاحبههای مختلف اشاره کردند که بهصورت مختصر نمونههایی را از آن در ادامه بهتفصیل ارائه میکنیم. جدول شماره - 1 - ، خوابگاه، زمینهای برای مصرف سیگار از 8 مقولهی محوری و 26 مفهوم استخراجشده است. تعداد بالای مفاهیم این مقوله نشان از اهمیت شرایط زمینهساز خوابگاه در شروع مصرف سیگار در بین دانشجویان دارد.
زمانی که از اکثر دانشجویان سیگاری در مورد چگونگی شروع مصرف سیگار سؤال شد به شرایط و بستر مناسب خوابگاه برای شروع سیگار اذعان داشتند. بر اساس برداشت محقق درروند مصاحبه و حضور در میدان تحقیق یکی از عوامل مهم در شروع مصرف سیگار افرادی که قبل از ورود به دانشگاه سیگاری نبوده، دانشجویانی هستند که یا سابقه مصرف سیگار را قبل از ورود به دانشگاه داشته یا مدتزمانی از مدت تحصیل و حضورشان در خوابگاه میگذرد. دانشجویان جدیدالورود در صورت هماتاق شدن با دانشجوی سیگاری بهشدت در معرض آغاز مصرف و تباهی قرار میگیرند. همینکه در معرض مشاهدهشان سیگار مصرف شود و پیشنهاد و فشار دوستان نیز بر آن اضافه شود فشاری بالا را در همراهی بر دانشجوی غیر سیگاری وارد میکند.
"... من قبل اینکه بیام خوابگاه اصلا خیلی چیزا رو بلد نبودم و هیچوقت فکرشم نمیکردم که من یه روز دستم سیگار بگیرم، احساس شرم میکردم ولی من وقتی اومدم هیچی در مورد خوابگاه نمیدونستم منو انداختن اتاقی که چهار نفرشون سیگاری حرفهای بودنند، چیکار میتونستم بکنم هر روز جلوی من سیگار میکشیدن و خوش بودن منم که چون اهل سیگار نبودم هم خودمو ازیت میکردم هم اونا رو ولی من و یکی دیگه از دوستام یه شب باهاشون نشستیم و سیگار کشیدن رو شروع کردیم از اون روز دیگه خیلی باهامون خوب شدن...." آنچه از گزارههای بالا بسیاری از نظرات دانشجویان دیگر میتوان فهمید اکثر دانشجویان سیگاری آغاز مصرف خود را برای خارج شدن از فشار هماتاقیهای خود و همچنین در معرض مستقیم مصرف سیگار قرار داشتن میدانند.
خوابگاه بستری حاضر برای شروع سیگاری شدن
در رابطه با مقوله خوابگاه بستری حاضر برای شروع سیگاری شدن دانشجویان میتوان گفت دانشجویان به دلیل دور بودن از خانواده و عدم نظارت خانواده به سمت مصرف سیگار کشیده میشوند. بهعنوانمثال نیما ازجمله دانشجویانی است که از شرایط خوابگاه و دور بودن از خانواده کاملاً رضایت داشته و میگوید: ..." تو خوابگاه واقعاً خوشم دیگه کسی نیست مثل پدر مادر که بهم گیر بدن، تو خوابگاه واقعا همهچیز برام فراهم بود و دانشجوهایی که سیگار میکشن دیدشون خیلی نسبت به سیگار خوبه و کسی در موردت بد فکر نمیکنه..." .
حامد نیز از جمله دانشجویانی که از استقلال خود در خوابگاه احساس رضایت میکند و در مورد آن میگوید: "... ببین خوابگاه جاییه که هم آزادی هم تنها خیلی راحت میتونی هر کار دلت بخواد بکنی و کسی هم متوجه نمیشه داری چیکار میکنی حتی خیلی از دوستاتم نمیدونن واقعاً سیگار میشکی..." همچنین احمد که در هنگام مصاحبه نیز سیگار میکشید عقیده داشت که نگرش دانشجویان سیگاری نسبت به سیگار مثبت بوده و این موضوع باعث میشود که بتواند راحتتر سیگار مصرف کند: "...تو خوابگاه دانشجوهایی که سیگار میکشن و دیدشون نسبت به سیگار از بقیه خیلی بهتره و اینجوری راحت ترمیشه باهاشون باشی و سیگارتو بکشی..."
