بخشی از مقاله
چکیده
حدود سه چهارم مساحت کشور ما در مناطق گرم و خشک قرار دارد و بخش قابل ملاحظه ای از سکونت گاه های ایران در این مناطق واقع است. طراحی و برنامه ریزی نامناسب بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی در بوم های بیابانی منجر به بروز مشکلاتی شده و این تصور به وجود آمده است که زندگی در این مناطق دشوار است . پیامدهای نامطلوب ناشی از این تغییرات نادرست مانند ساختمان ها ی ناهمساز با اقلیم گرم و خشک و صدمه به منابع زیست محیطی موجود در این مناطق، منجر به بروز نگرانی هایی در زمینه ی از دست رفتن میراث موجود در این مناطق شده است. مطالعه ی راهکارهایی برای پاسخگویی به نیازهای ساکنان این مناطق و خلق راهکارهایی در راستای طراحی همساز با این نوع اقلیم و در راستای توسعه پایدار، راهی برای بقای این مناطق می باشد .
در این مقاله با در نظر گرفتن مباحث توسعه ی پایدار و مروری بر مبانی نظری طراحی پایدار ، در ابتدا شاخص های طراحی پایدار برای بوم های بیابانی تعریف می شود ، سپس اصول طراحی آنها بیان می شود و در انتها پیشنهاداتی برای دستیابی به طراحی شهری پایدار در اقلیم گرم و خشک و بوم های بیابانی مطرح می شوند.
مقدمه:
رشد سریع جمعیت و به دنبال آن گسترش ناموزون شهرنشینی موجب بروز ناهماهنگی و مشکلات بسیاری در شهرها و مناطق مختلف و از جمله شهرها ی واقع در مناطق گرم و خشک که بخش قابل ملاحظه ای از مساحت شهرهای ایران هستند،
شده است .کمبود منابع طبیعی و مشکلات زیست محیطی ،مدیریت و برنامه ریزی صحیح و اصولی را ایجاب می کند.دانش برنامه ریزی و طراحی شهری در این رابطه نقش بسزایی را ایفا می کنند.
مطالعه ی وضعیت موجود شهرهای کویری نشان دهنده ی این مطلب است که طی چند دهه ی گذشته این شهرها دچار تحولات کالبدی بسیاری شده اندتحولاتی که ناشی از ورود معماری و طراحی مدرن به شهرها بوده است که با تغییرات کالبدی در مقیاس کلان باعث بروز ناهماهنگی هایی شده است و با محیط طبیعی و اقلیم این مناطق سازگاری ندارند. از اینرو ضرورت بازنگری و جستجوی راهکارهایی برای مقابله با این روند نامطلوب ضروری می باشد.در این نوشتارا بتدا توسعه ی پایدار به اختصار مورد بحث قرار می گیرد و اصول طراحی شهری پایدار معرفی می شوند .و راهکارهایی عملی برای طراحی شهری پایدار در بومهای بیابانی بررسی می شوند.
مفهوم توسعه پایدار
ریشه ی لغوی sustain ،حمایت،زنده نگه داشتن و صفت sustainable در پشتیبانی و حمایت از صفتی خاص به کار می رود .دهخدا در تعریف این لغت پایداری و دوام را آورده است و در حال حاضر پایداری به معنی آنچه است که در آینده دوام داشته باشد .تعریفی از توسعه ی پایدار که عموما مورد قبول صاحب نظران قرار گرفته است ، تعریف مندرج در گزارش برانتلند است که طبق آن:"توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای نسل حاضر را بدون آسیب رساندن به نیازهای نسل آینده برطرف سازد". براساس تعریف توسعه پایدار نقش انسان در طبیعت مانند حافظ وناظری است که وظیفه ی نگهداری و امانت داری از زمین و منابع ان را دارد.در واقع انسان به مثابه ی ولی زمین است.
طراحی شهری پایدار و اصول آن
به دنبال طرح مباحث توسعه پایدار،معماران و برنامه ریزان شهری نیز سعی کردند تا فعالیت های خود را درچارچوب مزبور قرار دهند. در حال حاضر فعالیت های گسترده ای در این زمینه صورت گرفته است و تعاریف و اصول گوناگونی برای شهر پایدار ارائه شده است. و نظریه پردازان مختلفی اصول گوناگونی برای شهر پایدار بیان نموده اند .اما به طور کلی اهداف طراحی شهری در راستای توسعه پایدار،بر حفاظت همزمان از محیط طبیعی و محیط انسان ساخت تاکید دارد.بر اساس آرائ نظریه پردازان سه اصلی که در ذیل ارائه می شوند،اصول سه گانه ی طراحی شهری پایدار هستند.
اصل اول:اولویت بخشیدن به بازیافت ساختمان ها،اماکن،زیرساخت ها و شبکه معابرموجود از طریق منطبق نمودن آنها با شرایط ونیازهای جدید.در حقیقت طراحی شهری پایدار بر حفاظت و بهسازی ابنیه وبافت های شهری تاکید دارد.
اصل دوم:طراحی شهری پایدار به حفاظت از منابع طبیعی،منظر طبیعی زمین و حیات وحش تاکید دارد.پس لازم است که برای تولید مصالح از منابع پایدار استفاده نمود.
اصل سوم:در ساخت نواحی جدید مانند شهرهاو شهرک های جدید ، هدف طراحی شهری پایدار کاستن میزان مصرف انرژی است.برای رسیدن به این هدف ازکاربرد استخوان بندی صحیح شهری،گونه های ساختمانی مناسب،توزیع فضایی مناسب کاربری ها و استفاده از تراکم بهینه استفاده می شود.به عبارت دیگر برای صرفه جویی در مصرف انرژی باید ارتباطات نزدیک ×تری بین کاربری های مختلف شهری ایجاد شود.
یکی از خصوصیات شهر پایدار توجه به محدودیت های اکولوژیکی می باشد .رعایت حریم های اقلیمی در این طراحی اهمیت بسزایی دارد و برای رعایت انها بررسی موارد زیر الزامی است:
· شکل گیری ساختار کالبدی
· جهت گیری اقلیمی
· طراحی فضای فعالیت با در نظر گرفتن شرایط آسایش
· طراحی فضای باز و فعالیت با توجه به اقلیم
· پوشش گیاهی، جنس خاک ، آب
· روش های ایجاد سایه
· طراحی معابر وشریان ها بر اساس موقعیت اقلیمی
ویژگی های جغرافیایی و اقلیمی مناطق گرم و خشک:
کویر مرکزی و کویر لوت بزرگترین حوزه آبریز ایران را تشکیل می دهند.کویر مرکزی توسط سلسله جبال البرز و زاگرس احاطه شده است.این کوه ها مانع ورود بادهای باران اور به این حوزه شده اند.میزان بارندگی در این منطقه بسیار کم - حدود ًْ میلیمتر - برآورده شده است. پوشش گیاهی فقیر،زمین شوره زار و تراکم بسیار کم از ویژگی های این مناطق می باشد.
رطوبت کم،نبودن ابر در آسمان، اختلاف زیاد دما در شب و روز، تابش مستقیم نور خورشیداز ویژگی های اقلیمی بوم های بیابانی می باشند.بیشتر شهرهای حوزه ی مرکزی ایران در حاشیه کویر شکل گرفته اند.مکان های جغرافیایی،اندازه آبادی ها و فاصله ی آنها از هم تحت تاثیر عوامل محیطی و پتانسیل های طبیعی قرار دارد. در مناطق بیابانی قنات عامل ایجاد حیات و زندگی شهر می باشد و یک روش اقتصادی، سالم و پایدار برای ایجاد حیات در این مناطق است. اصلی ترین رکن ساخت شهر در این مناطق شبکه ی آب های زیر زمینی است که از طریق نهرهای اصلی و جوی های فرعی وارد زمین های کشاورزی و شهر شده است و حیات را به شهر تزریق نموده است
