بخشی از مقاله
چکیده
نظریه توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم، از سوی سازمان ملل مطرح و به عنوان دستور کار قرن بیست و یکم در سطوح بینالمللی، منطقهای و محلی تعیین گردید که با اهدافی در جهت حفظ منابع طبیعی، احترام به محیطزیست، تأمین توان نسلهای آینده در برآوردن نیازهایشان، بهبود و ارتقاء سطح زندگی برای همه و حفظ و اداره بهتر اکوسیستمها شکل گرفته و در بیشتر علوم کاربردی از جمله معماری ریشه دوانده است. پژوهش حاضر با هدف بهره-گیری از انرژیهای تجدیدپذیر در بناهای شهر ایلام و همراهی با اصول معماری پایدار و با استفاده از مطالعات کتابخانهای و دادههای آماری به روش توصیفی انجام گرفته است.
نتایج تحقیق نشان میدهد که برای بهرهگیری از آفتاب زمستان بیشترین استفاده از آن در جهت جنوبی بنا صورت پذیرد از طرفی با ایجاد سایهبان و ایوان کوچک و کاشت درختان برگ-ریز میتوان تابش آفتاب در فصل تابستان را به بنا کاهش داد. با ایجاد سکو در زیر بنا و شکستگی در فرم و پیشآمدگی در بام، از برخورد باران با جداره بنا جلوگیری کرد و برای محافظت از بادهای مزاحم موانعی را در سایت ایجاد کرد و از قرار دادن بازشوها در مقابل این بادها حتیالمقدور خودداری کرد.
ایجاد فضای هشتی مانند در ورود ساختمان برای جلوگیری از ورود باد مزاحم به داخل بنا، هدایت نسیم خنک - از جانب شمالغربی میوزرد - به داخل ساختمان و استفاده بهینه از آن در فصل تابستان، ایجاد فرمهای شکسته و منحنیدار در دیوارهای مقابل باد مزاحم، ایجاد ایوان و سایهبان برای جلوگیری از تابش خورشید به بنا در فصل تابستان و مانع برخورد کج بارانها با دیوارههای بنا و همچنین شکلگیری فرم ساختمان به گونهای که بتواند در تابستان ایجاد سایه نماید، از جمله پیشنهاداتی است که در راستای طراحی معماری پایدار در شهر ایلام مطرح گردیده است.
-1 مقدمه
از آغاز یکجانشینی بشر همواره تلاش نموده تا بیشترین سازگاری را در خلق بنا با محیط فراهم سازد و بتواند از عوامل و عناصر آب و هوایی در جهت تامین آسایش استفاده کند - مدیری و همکاران، . - 142 :1391 امروزه هم خلق شرایط محیطی راحت و مطلوب در زندگی و تأمین امنیت ساکنان بنا از گزند شرایط نامساعد محیطی و جوی از اصول لاینفک معماری و ساختمان به شمار میرود - مرادی، . - 29 :1384 در کشورمان نیز با توجه به کاهش ذخایر نفت، آلودگی شهرها و صدمات جبرانناپذیر سوختهای فسیلی به طبیعت، توجه به محیطزیست و طراحیهای صورت گرفته در این راستا از نیمه دوم 1350هجری شمسی مجداً مورد توجه قرار گرفته است.
شهر ایلام از شهرهایی در کشور محسوب میشود که روند توسعه شهری در آن عمر کوتاهی دارد. طبیعت بکر شامل مراتع، جنگلهای بلوط و سایر منابع زیستمحیطی دستنخورده پیرامون این شهر بهترین موقعیت را برای برنامه-ریزی شهری و طراحی معماری مهیا ساخته است - تقوایی و همکاران، . - 156 :1388 از طرفی با گذشت قریب به هشت دهه از آغاز شهر شدن ایلام، میتوان گفت که در هفت دههی آن شهر دارای رشد و توسعهی آرام و در یک دههی اخیر دارای رشد جهشی فزآیندهای بوده است. - ملکی و شوهانی، . - 113 :1392
رشد و توسعهی کالبدی بیقواره و نامتعادل شهر، زشتی سیمای و منظر شهری، تقدم شهرنشینی بر شهرگرایی، افزایش جمعیت بدون توجه به زیرساختهای شهری، محیطزیست شهر را به خطر انداخته و استفاده بیرویه از منابع و امکانات را موجب گردیده است که زندگی نسل حاضر و نسلهای آینده را نیز دستخوش کمبود و نارسایی مینماید - ملکی،. - 118 :1390 از سوی دیگر با توجه به کاستیها و معضلاتی که در زمینه حفظ و استفاده بهینه از انرژی وجود دارد و همچنین توجه به بهینهسازی فضاهای معماری و تغییر نیازهای عملکردی ما از معماری باید به سوی تعریف نوینی از خلق بناها با عنوان »معماری پایدار« باشیم، و برای کاربردیتر کردن آن باید اصول کلی این نوع معماری شناخته شود.
از آنجاییکه هیچ بنایی را نمیتوان بصورت مطلق و صد در صد پایدار دانست، باید فضاهایی خلق شوند که به صورت نسبی به این اصول نزدیک باشند و یک محیط پاک و سالم بر اساس بهرهبرداری موثر از منابع طبیعی و اصول اکولوژیکی خلق شوند.از طرفی نیز احترام به محیط زیست و بهرهگیری از عناصر مفید اقلیمی در معماری گذشته سرزمین ایران و این خطه از کشور به چشم میخورد اما به دلیل مدرنیته شدن جوامع و ساخت بناها با سبکهایی به اصطلاح اروپایی، معماری شهر ایلام در تضاد با توسعه پایدار بوده و ضرورت دارد به جهت کاهش هزینههای اقتصادی ساخت بنا، فرهنگ جوامع و هم-چنین احترام به محیط زیست با استفاده از عوامل مفید اقلیمی شرایط آسایش در بناها را خلق نمود و با اهداف معماری پایدار و توسعه پایدار همراه شد. در این تحقیق کوشش خواهیم کرد تا به این سوالات پاسخ دهیم.
-1 راههای کاهش اتلاف حرارت در بناهای مسکونی شهر ایلام به چه صورتی میباشد؟
-2 بهترین شیوه برای طراحی یک ساختمانی با اصول معماری پایدار در شهر ایلام چگونه است؟
-2 ادبیات موضوع
زندگی بشر همواره طی تمامی دوران به منابع موجود در طبیعت وابسته بوده است. این وابستگی پس از انقلاب صنعتی به اوج خود رسید و منجر به مصرف بیرویه منابع طبیعی، انرژیهای تجدیدناپذیر و سوختهای فسیلی از جانب انسان شد. خطر اتمام منابع تجدیدناپذیر و معظلات زیست محیطی فراوان از جمله گرمای زمین، سوراخ شدن لایه اوزون، آلودگی هوا و غیره باعث شکلگیری جنبشهایی در جهت پایداری زیستمحیطی شد. همزمان با ناپایداری زیستمحیطی، ناپایداریهای اجتماعی و اقتصادی در آخرین دهههای قرن بیستم، شکل گرفت که »توسعه پایدار« باعث شکلگیری جنبش جهانی و فراگیر به دنبال توسعه در حوزههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و طبیعی بود - رضایی و وثیق، :1393 . - 15
افراد با دیدگاههای مختلف و تفکرات متفاوت به تعریف مفهوم »توسعه پایدار « پرداختهاند. گروهی آن را عرصه پیوند اندیشه حفاظت زیستمحیطی و توسعه دانستهاند و گروهی، توسعهای را پایدار دانستهاند که در آن رشد و توسعه اقتصادی، محیط و جامعه انسانی رابطهای مکمل و نه رقابتآمیز با یکدیگر داشته باشند - بارو، . - 44 :1376 ویژگی تمامی تعاریف، حفظ محیط زیست انسان به عنوان بستر توسعه است که این امر در قبال ارتباط متقابل چهار رکن اساسی توسعه پایدار یعنی توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی جامه عمل خواهد پوشید - دی کاستری، . - 5
در زمینه پژوهش صورت گرفته به دلیل بحث روز بودن و با توجه به کنفرانس سران در سال 1992 مقالات و کتب فراوانی نگاشته شده است. از این میان به صورت اختصار نمونههایی انتخاب که از این میان میتوان به مقاله آقایان برزگری و طالب با عنوان »بررسی مفهوم توسعه پایدار در معماری و سکونتگاههای انسانی در قالب بررسی اسناد جهانی«، مقاله »نقش مساکن سنتی روستاهای کوهپایهای و کوهستانی در توسعه پایدار روستاهای غرب مازندران« نوشته آقای دکتر مولاییهشجین و سرکار خانم حسیننژاد، مقاله »بررسی پایداری منابع بومشناختی با استفاده از شاخص جای پای بوم-شناسی« نوشته آقایان سرایی و زارعیفرشاد یا مقاله »مبانی فرهنگی معماری پایدار ایرانی« نوشته آقای دکتر محمد نقی-زاده اشاره کرد که هر یک به گونهای سعی در تعریف اصلاح توسعه پایدار، اهداف و در ادامه ضمن بررسی موضوع بوم-شناسی به بیان ویژگیها و نوع معماری ایرانی در راستای توسعه پایدار و معماری پایدار پرداختهاند.
-3 روش تحقیق
پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات کتابخانهای، مبانی نظری و تعاریف مفاهیم را مطرح نموده و ضمن بررسی دادههای هواشناسی شهر ایلام در طی یک دوره آماری 20 ساله و به همراه برداشتهای میدانی به تحلیلی و توصیف طراحی معماری در راستای معماری پایدار در شهر ایلام پرداخته است.
-4 محدوده مورد مطالعه
شهرستان ایلام به مرکزیت شهر ایلام و در سال 1308 شمسی در خاور و شمال خاوری ده بالا و در منطقهای که حسین آباد - منسوب به حسین قلی خان والی - نامیده میشد و در جوار ساختمانهای به جا مانده از والی، بنا گردید و با به توجه به سابقهی تاریخی منطقه و تصویب فرهنگستان ایران، ایلام نامیده شد. دیوارههای سنگی و دامنههای جنگلی کوههای مانشت، سیوان، شلم و سیاه کوه، به شکل دژی وسیع شهر و دشتهای اطراف آن را برگرفته است.
شهر ایلام با قرار گرفتن در منطقه زاگرس میانی، یکی از عمدهترین سکونتگاههای این سلسله جبال محسوب می-شود - تقوایی و همکاران، . - 155 : 1388 از نظر موقعیت جغرافیایی در 46 درجه و 26 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 38 دقیقه عرض شمالی واقع شده است و با ارتفاعی برابر 1363 متر از سطح دریا قرار دارد - حسینزادهدلیر و ملکی، :1386 . - 74 دارای ویژگیهایی مانند وجود ارتفاعات در شرق، غرب و شمال، اختلاف درجه حرارت و بارندگی در بخشهای شمالی، آب و هوای نسبتاً سرد و زمستان طولانی میباشد . - shahab, 2004: 71 -
