بخشی از مقاله
چکیده
طرح های ساختاری ، راهبردی از جمله طرح های جدیدی هستند که در کشور ما مطرح گردیده اند ولی سابقه تهیه آنها در کشورهای دیگر به سالیان خیلی قبل باز می گردد .از حدود شروع دهه هشتاد شمسی ، این طرح در وزارت مسکن و شهرسازی مدنظر قرار گرفته و مطالعاتی دراین خصوص آغاز گردید. در این راستا ابتدا ضمن مطالعات برای رفع نقض شرح خدمات تیپ 12 مربوط به تهیه طرح های جامع و تفصیلی ، اقدام به تهیه یک شرح خدمات مقدماتی بر اساس ساختاری ،راهبردی گردید و طی سالیان بعد ،قراردادهایی در زمینه شناخت اصول طرح های ساختاری ، راهبردی و تجارب کشورهای دیگر جهان منعقد گردید .
یکی از این مطالعات که پروژه مفصلی نیز بود ، در 4 جلد توسط مهندسان مشاور فرنهاد در سال 1380 برای معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی تهیه گردید و بررسی حاضر نیز عمدتا بر اساس همان ماءخذ و منابع دیگری که در آن به آنها ارجاع گردیده است ، تهیه شده است . در واقع با نگاهی گذری بر سوابق و تجارب جهانی ، گزارش حاضر خلاصه ای بر تحقیقات و پروژه های مذکور برای کسانی است که امکان مطالعه تفصیلی در این خصوص را ندارند.
این مطالعات شامل سه مرحله اصلی به قرار زیر است : مرحله اول : شناخت زمینه ها و تجارب جهان در زمینه طرح های ساختاری ، راهبردی .
مرحله دوم : معرفی مبانی و روش های طرح های ساختاری ، راهبردی . مرحله سوم : تحلیل و ارزیابی طرح های ساختاری و ارائه پیشنهادات .
یکی از دلایل نقوذ عوارض عمل زدگی ، روزمرگی ، دنباله روی و بی هویتی در شهرهای ما ، به ضعف پشتوانه های فلسفی و احتماعی بر می گردد که عرصه را برای تسلط دیوان سالاری ، غرب گرایی ، سلیقه گرایی ، خرده کاری و پراکنده کاری فراهم ساخته است .
این شیوه برنامه ریزی که بنا به محتوا و روش های خود به - - برنامه ریزی جامع - - یا برنامه ریزی عقلانی معروف شده که الگوی عملی آن به صورت - - طرح های جامع - - رواج جهانی پیدا کرده اما در دهه 1960 ، نظریه برنامه ریزی سیستمی ، در غرب رواج پیدا کرد و - - الگوی طرح های ساختاری ، راهبردی - - جانشین طرح های جامع سنتی گردید
نحوه ارائه اسناد طرح های ساختاری – راهبردی
هدف طرح های ساختاری – راهبردی فقط ارائه نقشه ها و جداول کاربری زمین و یا ارائه اطلاعات تفصیلی در مورد شهر نیست ، بلکه در درجه اول تدوین اهداف ، راهبردها و سیاست هایی است که برای تصمیم گیری در مورد توسعه و عمران شهر لازم است . و در درجه دوم ارائه برنامه ها و پروژه هایی است که برای وصول به اهداف پیشنهاد می گردد بر اساس این ملاحظات اسناد و مدارک طرح های توسعه و عمران باید به گونه ای تدوین و ارائه شود که اولا فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری - اهداف ، راهبردها و سیاست ها و ... - را روشن و مشخص سازد و ثانیا امکانات و روشهای اجرا ، تحقق نظارت و اصلاح را نشان دهد .
برای این منظور در الگوی برنامه ریزی ساختاری – راهبردی اصولا به جای ارائه یک محصول نهایی و مفصل به عنوان - - طرح جامع – تفصیلی - - و تدوین احکام قطعی برای آینده کل شهر سعی می شود که اسناد و مدارک طرح های توسعه و عمران شهری به صورت مجموعه ای موجز روشن از اهداف ،راهبردها ، سیاستها و برنامه های اجرایی با توجه به امکانات و شرایط مکان و زمان ارائه گردد . علاوه بر این ، این اسناد به هیچ وجه قطعی و غیر قابل تغییر نیست و به طور مستمر در جریان زمان مورد بازنگری و اصلاح قرار می گیرد . با توجه به این ملاحظات با استفاده از قوانین و تجارب شهرسازی انگلستان نحوه ارائه اسناد طرح های توسعه شهری به تفکیک برای طرح های ساختاری و طرح های محلی بیان می شود .
اسناد طرح های ساختاری
همانطور که قبلا بیان شد طرحهای ساختاری بر اساس وظایف و اهداف خود ملزم به انجام مطالعات پایه ویژه ای هستند که مبنای پیشنهادات توسعه و عمران قرار می گیرد . اما بر خلاف طرح های جامع سنتی فقط آن بخش از مطالعات و پیشنهادات به عنوان اسناد رسمی طرح ارائه می شود که برای تصمیم گیری در مورد توسعه و عمران شهر و توجیه دلایل آن ها لازم است این اسناد شامل دو سند کتبی و سند تصویری است که پس از طی مراحل قانونی خاص به تصویب می رسد و به عنوان مرجع رسمی و راهنمای اقدامات مورد استفاده مسئولان ، برنامه ریزان ، نهادها و مردم قرار می گیرد .
سند کتبی طرح های ساختاری
گزارشات کتبی طرح های ساختاری از دو قسمت تشکیل می شود . نخست تشریح اهداف راهبردها ، سیاست ها و پیشنهادات کلی و اطلاعات مرتبط با آنها است که در سند کتبی طرح تدوین و ارائه می شود . قسمت دوم شامل مطالعات و اطلاعات پشتیبان طرح است که در گزارش مطالعات می آید و فقط خلاصه آن در سند کتبی طرح گنجانده می شود . این سیاست ها ، پیشنهادات کلی و اطلاعات مرتبط به تفکیک برای هر یک از موضوعات اصلی طرح ساختاری مثل جمعیت ، اشتغال و درآمد ، منایع مالی ،مسکن ، صنعت و تجارت ،آموزش ،سایر خدمات اجتماعی و محلی ، تفریح و فراغت ، حفاظت و منظر ، خدمات رفاهی ، حمل و نقل ، مراکز خرید و سایر موضوعات لازم دیگر به طور موجز و روشن تدوین و ارائه می گردد به عنوان نمونه محورهای مربوط به سیاست های مسکن شامل عرصه های زیر است :
· سیاست کلی برای توسعه های جدید با توجه بع رشد شهر و الگگوی سکونت
· مقدار کل مسکن درمورد نیاز در مقاطع زمانی مهم و بر حسب نوع
· توزیع کلی مسکن بر حسب نواحی قرعی
· معیارها و سیاست های مربوط به مکانیابی ، نوسازی و بهسازی و ...
· تعیین اولویت ها و مرحله بندی اقدامات
· تدارک امکانات اجرایی مورد نیاز
طرح ساختاری اصولا سندی در مورد تصمیم گیری درباره سیاست ها و پیشنهادات است ولی در عین حال می باید دلایل این تصمیم گیری را شرح دهد . بنابراین لازم است که یافته های مطالعات خلاصه شود وضع موجود تحلیل گردد وضع آینده مورد پیش بینی قرار گیرد و راهبردهای گزینه در نظر گرفته شود . اما روند های مطالعه میدانی - پیمایش - و تحلیل نتایج آنها پیچیده و طولانی است و نمی توان انبوه مطالعات مفصل و فنی را در تحلیل نتایج آنها پیچیده و طولانی است و نمی توان انبوه مطالعات مفصل و فنی را در متن سند طرح که باید به طور ساده و روشن به عموم عرضه گردد ارائه کرد . به همین دلیل در حالی که خلاصه مطالعات در گزارش کتبی طرح می آید اصل مدارک فنی مطالعات می تواند به عنوان »اطلاعات پشتیبان « برای ارزیابی و بررسی در اختیار مسئولان برنامه ریزی و نیز سایر مقامات نهادهای شهری ، سازمان های مدنی و غیره قرار گیرد نظرات مربوط به این مطالعات ممکن است باعث تحقیقات بیشتر و تکمیل طرح گردد
امروزه بر خلاف بیست سال گذشته فنون »پیمایش « بسیار پیچیده شده به طوری که برخی فنون مطالعاتی که در یک شرایط کاملا مناسب است در شرایط دیگر کاملا غیر مفید است از این نظر در نظام جدید طرح های شهری این اصل پذیرفته شده که شکل و محتوای طرح ها می باید با نیازهای محلی منطبق باشد ، و برای تحقق این منظور نمی توان به مطالعات یکسان و اطلاعات همسان بسنده کرد . بنابراین توصیه اصلی در مورد مطالعات پشتیبان این است که قلمرو آنها باید محدود به موضوعاتی شود که برای تامین اطمینان خاطر مسئولان نسبت به اعتبار طرح لازم است یک اصل راهنما در این زمینه این است که گزارش مطالعات باید به اندازه کافی روش های گردآوری و ارزیابی اطلاعات را شرح دهد به نحوی که بتواند مبنای تصمیم گیری قرار گیرد . البته لازم نیست که تمام اطلاعات بدست آمده نیز در گزارش مطالعات ارائه شود .
به منظور آشنایی دقیق تر با نحوه ارائه سیاست ها در سند کتبی طرح های ساختاری در اینجا شکل تدوین و بیان سیاست ها مربوط به موضوع »تفریح و فراغت « به نقل از راهنمای طرح های توسعه و عمران انگلستان ارائه شود .
اسناد طرح های محلی ناحیه مداخله
هر طرح ناحیه مداخله شامل یک نقشه پیشنهادات و سایر مدارک تصویری و نیز شامل یک گزارش کتبی در مورد سیاست ها و پیشنهادات است . اگر چه شکل نهایی طرح های ناحیه مداخله بر حسب تنوع شرایط فرق می کند ولی می توان به برخی رهنمودهای عمومی اشاره کرد . یکی از لوازم نقشه پایه دقیق تهیه و تولید گردد . نقشه پیشنهادات باید مرزهای ناحیه مداخله کاربری های مورد نظر شبکه ارتباطی و سایر پیشنهادات و سیاست های ارائه شده در گزارش کتبی را نشان دهد . سایر نقشه ها ، نمودارها و شکل ها می تواند باری معرفی و توجیه اصلی به کار رفته در طرح مورد استفاده قرار گیرد .
