بخشی از مقاله
نقش آموزش و پرورش در تجلی اقتصاد مقاومتی و کارآفرینی
چکیده
در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریمهاي یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوري اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامههاي صلحآمیز هستهاي ایران، واژهي جدید »اقتصاد مقاومتی« به ادبیات اقتصادي کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است . این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبري در شهریور سال 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، رهبر معظم انقلاب »اقتصاد مقاومتی« را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و براي نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل »فشار اقتصادي دشمنان« و »آمادگی کشور براي جهش« را معرفی نمودند . براي مفهوم اقتصاد مقاومتی در همین مدت زمان کم، تعاریف متفاوتی ارائه شده که هر کدام از جنبهاي به این موضوع نگاه کردهاند. در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبر فرزانه انقلاب ارائه دادهاند. ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند: »اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادي که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنیها و خصومتهاي شدید میتواند تعیینکننده رشد و شکوفایی کشور باشد.«
در این مقاله، ضمن تعریف اقتصاد مقاومتی مد نظر رهبري و بیان موضوع کارآفرینی در این میدان، نقش آموزش و پرورش در تربیت نیروهاي کارآفرینی که در عرصه اقتصاد مقاومتی بتوانند پرتوان و موثر حماسهاي بینظیر خلق نمایند، بررسی گردیده و ضمن بیان چالشهاي پیش روي این مهم، پیشنهادات و راهکارهایی ارائه گردیده است.
واژههاي کلیدي
اقتصاد مقاومتی، کارآفرینی، آموزش و پرورش، حرفه و فن، کاردانش
١- مقدمه
بشر همواره در طول زندگی خود با مشکلاتی مواجه شده است ولی هر بار با استفاده از قدرت تعقل بر همه مشکلات فائق آمده و حرکتی رو به جلو داشته است. با نگاه به تاریخ میتوان متوجه این موضوع شد که همه دانشها و فنون نسبت به گذشته و ابتداي پیدایش خود دچار تحول شدهاند و همگی آنها به سمت بهتر شدن و تکامل حرکت کردهاند. دانش اقتصاد نیز از این قائده مستثنی نیست.
شاید در گذشته واژه اقتصاد به شکل امروزي مرسوم نبوده، اما تاریخ همواره بستر فعالیتهاي تجاري بوده است و اگر کارکرد اقتصاد را ایجاد رفاه بدانیم میتوان شکار و گردآوري خوراك و ساختن سرپناه توسط انسان اولیه که نیازهاي اساسی او بودند را نیز سرچشمه شکلگیري اقتصاد بدانیم. با شکلگیري طبقات و قشرهاي مختلف جامعه اقتصاد
مسیر جدیدي را در پیش گرفت و به شاخههاي مختلفی تقسیم شد. نظامهاي مختلف اقتصادي نظیر: بازار آزاد، اقتصاد مختلط، اقتصاد متمرکز و اقتصاد اسلامی و ... شکل گرفتند.
اقتصاد کشور ما از هر لحاظ متفاوت با سایر کشورهاست. روند تحولات منطقه خاورمیانه و مسائل داخلی موجود در جمهوري اسلامی ایران تمام معادلات را به هم زده است.کشور ما به واسطه تحریمهاي صورت گرفته توسطه غرب نیاز به سیستم اقتصادي دارد که همواره تامینکننده نیازهاي جامعه باشد. »اقتصاد مقاومتی« راهکاري است که مقام معظم رهبري براي اقتصاد این روزهاي کشور در نظر گرفتهاند. (یزدانپرست،(1393
از آنجا که دشمنان براي جنگ اقتصادي با ملت ایران با تمام قدرت خود وارد میدان شدهاند، امام خامنهاي(مدظله العالی) ضرورت و اهمیت ایجاد اقتصاد مقاومتی را خاطرنشان و بر آن تاکید فرمودند؛ چنانکه در
بررسی بیانات معظم له در سالهاي اخیر این توجه و تاکید ایشان بر همگان روشن میگردد. »ما باید بتوانیم قدرت نظام اسلامی را در زمینه حل مشکلات اقتصادي به همه دنیا نشان دهیم؛ الگو را بر سر دست بگیریم تا ملتها بتوانند ببینند که یک ملت در سایه اسلام و با تعالیم اسلام چگونه میتواند پیشرفت کند.« و یا این که »ما عرض کردیم اقتصاد مقاومتی، این یک شعار نیست؛ این یک واقعیت است. کشور دارد پیشرفت میکند. ما افقهاي بسیار بلند و نویدبخشی را در مقابل خودمان مشاهده میکنیم. خوب، بدیهی است که حرکت به سمت این افقها، معارضها و معارضههایی هم دارد . بعضی از این معارضهها انگیزه-هاي اقتصادي دارد، بعضی انگیزههاي سیاسی دارد، بعضی منطقهاي است، بعضی بینالمللی است. این معارضهها در مواردي هم منتهی می-شود به همین فشارهاي گوناگونی که مشاهده میکنید؛ فشارهاي سیاسی، تحریم، غیر تحریم، فشارهاي تبلیغاتی- اینها هست- لیکن در لابهلاي این مشکلات، در وسط این خارها، گامهاي استوار و همتها و تصمیمهایی هم وجود دارد که بناست از وسط این خارها عبور کند و خودش را به آن نقطهي مورد نظر برساند؛ وضع کشور الان اینجوري است.)«نریمانی و عسکري،(1391
٢- اقتصاد مقاومتی
قرآن کریم شیوه و روش مسلمانانی را که راه عزت، اقتدار و سربلندي خود را در ارتباط عمیق تر با کافران جستجو میکنند ناصحیح دانسته و تمامی عزت و اقتدار مسلمین را در گرو پیوند با خدا می داند. خداوند متعال در قرآن می فرماید:
بدین نحو قرآن کریم کسانی را که عزت را از کفار طلب میکنند مورد سرزنش قرار داده و راه دستیابی به عزت را نه در دوستی با کفار و بیگانگان، بلکه در ارتباط با عزیز مطلق که همانا خداوند قادر متعال است میداند.
این قاعده، راه هرگونه نفوذ و سلطه کفار بر جوامع اسلامی در حوزه-هاي مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادي و فرهنگی را مسدود مینماید و عدم وابستگی اقتصادي و جلوگیري از نفوذ فرهنگی را مورد نظر قرار میدهد. بنابراین وظیفه مسلمانان جلوگیري از سلطه بیگانگان بر مقدرات و سرنوشت سیاسی و اجتماعی خود و تلاش در جهت حفظ استقلال سیاسی و ازمیان برداشتن زمینههاي وابستگی است.
(معلمی،(1391
در اندیشه اقتصاد اسلامی یکی از مهمترین عوامل تحقق عزت براي مسلمین، استغناء و تأمین بودن نیازهاي اساسی آنان معرفی شده است. بر اساس آموزههاي اسلامی افراد باید تلاش کنند که بی نیاز از دیگران شوند و دولت اسلامی نیز در جهت تأمین نیازهاي اساسی آنها اقدام کند. در آموزههاي اسلامی و در سیره و سخنان ائمه بزرگوار (علیهم السلام) نیز این مطلب دیده می شود . (معلمی،(1391
اقتصاددانان در تعریف اقتصاد مقاومتی میگویند اقتصاد مقاومتی در رویارویی و تقابل با اقتصاد وابسته و مصرف کننده قرار میگیرد، منفعل نیست و در مقابل اهداف اقتصادي سلطه ایستادگی میکند، سعی در تغییر ساختارهاي اقتصادي موجود و بومیسازي آن براساس جهانبینی و اهداف دارد. به عبارتی اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزههاي فشار متعاقباًو تلاش براي کنترل و بی اثر کردن آنها و در شرایط آرمانی، تلاش براي تبدیل این فشارها به فرصت است. اقتصاد مقاومتی در راستاي کاهش وابستگیها و تاکید روي مزیتهاي تولید داخل و تلاش بر خوداتکایی است. اقتصاد مقاومتی، اقتصادي است که با آینده پژوهی دقیق و عالمانه تمامی فرصتهاي آتی دشمن را براي ضربه زدن به اقتصاد کشور شناسایی کرده و راهکار مناسب را در سطوح مختلف بکار می گیرد(آقا محمدي، .(1393
بر اساس بیانات مکرر مقام معظم رهبري ما بیش از دویست سال از کاروان علم و پیشرفت عقب ماندهایم(مفام معظم رهبري 1371/2/9 و 1383/4/17 و1386/1/1 و .(1387/2/17 اگرچه این عقب ماندگی می-
تواند دلایل مختلفی داشته باشد اما مهمترین عامل عقب ماندگی ایران - بلکه جهان اسلام - و در نتیجه وابستگی آن به کشورهاي پیشرفته - دشمنان اسلام -ضعف در تولید علم است.(پیرمرادي،(1391
٣- کارآفرینی
توسعه اقتصادي همواره موضوعی انسان محور و مبتنی بر پرورش نیروي انسانی است. پرورش نیروي انسانی توانمند نیازمند آن است که آدمی در تمامی ابعاد فنی، تخصصی، روانشناختی و جامعهشناختی آموزش مناسبی داشته باشد به طور کلی آموزشها ابتدا در خانواده و سپس در مدرسه، دانشگاه و جامعه صورت میگیرد و در اینباره تمامی نهادهاي دستاندرکار تربیت و آموزش نیروي انسانی میتوانند با برنامه-ریزي مناسب در پرورش ویژگیها و قابلیتهاي روانشناختی متناسب با رشد و توسعه اقتصادي در افراد سهم مهمی داشته باشند. (معصومه،
(1393
کارآفرینی، خلاقیت و کسبوکارهاي خطرپذیر به عنوان سوخت موتور اقتصاد مدرن در نظر گرفته شدهاند. کارآفرینان، همواره نقش
مهمی در پیشرفت جوامع داشتهاند. آنها در رأس کسبوکارها قرار گرفته، در جستجوي فرصتها بوده و خلاقیت نیز ابزاري براي موفقیت آنها تلقی میشود. کارآفرینان، تغییر را یک پدیده معمولی میدانند، همیشه در جستجوي آن هستند، به آن واکنش نشان داده و از آن به عنوان یک فرصت استفاده میکنند(.(Dunphy,1994
٤- نقش آموزش و پرورش در کارآفرینی
حرفه و فن یکی از ارکان مهم رشد و توسعه می باشد، چون دانستن فن یا حرفه، باعث ایجاد اشتغال، بالا رفتن تولید ناخالص ملی و سرانه ملی و پسانداز و سرمایهگذاري بیشتر و سر انجام استقلال اقتصادي که منشاء استقلال سیاسی است میشود و باعث کشتن دیو فقر و رونق گرفتن ارزشها و جلوگیري از ازدیاد انواع بزهکاريها و ناهنجاريها وتشکیل خانواده و جامعهي سالم خواهد شد .
با علم به این مهم مدارس کاردانش متولد شده و هنوز هم سیاست آموزش و پرورش بر رشد و توسعه آنها تاکید دارد. مدارسی با تنوع رشته ها و تمرکز برنامهریزي و عدم تمرکز در اجراي رشتههاي مورد نیاز .
درمیان دروس کاردانش درسی تکمیلی به نام کارآفرینی وجود دارد که میتوان گفت: تمامی امکانات و هزینههاي صرف شده براي آموزش هنرجویان در شاخهي کاردانش ، به خاطر تحقق ایجاد شغل است که در این درس در مورد چگونگی ایجاد شغل توضیح داده شده است .
کارآفرینی امروزه آنقدر اهمیت پیدا کرده است که حتی دانشگاههاي کشور اقدام به تشکیل نهاد کارآفرینی نمودهاند . اما اینکه آموزش و پرورش سالها قبل از آموزش عالی به این نکته پی برده و آن را اجرا کرده ، نشان از جلوتر بودن آموزش و پرورش از آموزش عالی از نظر زمانی در اجراي این مقوله دارد .
داشتن هزینه سرانه دانشآموزي به اندازهيحدوداً ده برابر مدارس نظري وحتی وجود امکانات چند ده میلیونی براي آموزش هنرجویان ،گواه بر مورد توجه قرار گرفتن آنهاست. اما افسوس که در شیوههاي اجرا، گاهی وقت به اشتباه رفتهایم که از جمله میتوان ، در آخر قرار دادن شاخهي کاردانش در توصیهنامه تحصیلی و ناهماهنگی در اجراي بعضی از رشتههاي ارائه شده با واقعیات وپتانسیلهاي جامعه اشاره کرد و اما اشتباه سوم را که میتوان بزرگترین اشتباه در طی چند سال گذشته دانست، شیوهي تدریس درس تکمیلی کارآفرینی در مدارس کار دانش است که به جرات میتوان گفت که مهمترین درس در شاخه کاردانش است، چون بر اساس اهداف کاردانش که همانا تربیت نیروي متخصص جهت ورود مستقیم به بازار کار است و تمام امکانات و ابزار جهت
٥
