بخشی از مقاله
نقش معماری اسلامی – ایرانی در جذب گردشگر
چکیده
معماری سنتی ایران دارای اصول فراوانی است که پیروی از این اصول توانسته است به تاریخ معماری ایران غنا بخشد. طراحی هنرمندانه ابنیه سنتی ایران مانند مساجد، بازارها، مدارس و فضاهای پویای شهری موجب جذب گردشگر در ایران شدهاست. با بررسی اصول طراحی معماری سنتی در این مقاله، به دنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که طراحی ابنیه سنتی در ایران دارای چه ویژگی-
هایی است که موجب جذب گردشگر میگردد؟ با توجه به یافتههای این پژوهش، معماران سنتی از رویکرد اسلامی – ایرانی جهت طراحی ابنیه سنتی بهره جستند. رویکرد اسلامی- ایرانی در معماری امروز بسیار کمرنگ دیده میشود. توصیه میشود نسل نوین معماری ایران این رویکرد را در طراحی خویش لحاظ نماید. بکارگیری این اصول توسط معماران جوان میتواند بناهایی را به گنجینهی معماری اصیل ایران وارد نماید که موجب افزایش جذب گردشگر در کشورمان گردد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش مشاهدات، روش میدانی و کتابخانهای میباشد.
کلمات کلیدی: معماری ایران، صنعت گردشگری، گردشگری شهری.
-1 مقدمه
فعالیت گردشگری امروزه به عنوان یکی از مهمترین و پویاترین فعالیتها در جهان مطرح است. تقاضا و تمایل برای گردشگری با انگیزههای مختلف به منظور تفرج، زیارت و تجارت در تمام جهان با سرعتی باور نکردنی در حال افزایش است. در دوران ما گردشگری به عنوان یک واقعیت اجتماعی و یک فعالیت عظیم اقتصادی تبدیل شده است (قرخلو و همکاران، .(1388 بسیاری از گردشگران با هدف بازدید از ابنیه سنتی ایران و فضاهای شهری پویا به ایران سفر مینمایند. معماری سنتی در ایران به خوبی توانستهاست؛ گردشگران زیادی را به این کشور جذب نماید. استاد پیرنیا معتقد است معماری ایران بر اصولی چون مردمواری، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی، بهرهگیری از پیمون (مدول)، نیارش(استاتیک) و درونگرایی نهاده شده است. یادگارهای باارزش، چون رباطی دورافتاده در حاشیه کویر یا بقایای میل و منارهای در یک روستا یا نیایشگاهی در بزرگترین میدان یک شهر، همه بیان کننده این واقعیت است که معماران و هنرمندان و استادکاران، موارد یاد شده را همواره مدنظر داشتهاند (کیانی, .(2 :1387
امروز با وجود آهنگ رشد و توسعه بسیار بالای شهرها که از فرآیندهای درحال تکوین و گریزناپذیر درایران محسوب می-
شود، بهبود جذب گردشگر میسر نشده است، درحالی که تا اواخر دوران قاجار سیر تکوینی جهانگردی و گردآوری منابع بسیار، در باره ی فرهنگ ایران مشاهده شده است(اکبرزاده ابراهیمی،.(1386 رشد روزافزون جمعیت شهرها و به تبع آن نیاز
جوامع به عناصر جدید شهری و متناسب با جامعه مدرن، فضای شهری را دستخوش تغییراتی نموده است. این تغییرات در بافت جدید شهری در قالب مدرنیسم نمود یافته است (کرمی پور،.(1389 به نظر میرسد الگوهای معماری سنتی ما با هویت بخشیدن به بناها و فضاهای شهری در ایران در زمینه جذب گردشگر موفقتر از معماری معاصر در ایران عمل نمودهاند. از این روی هدف از این پژوهش بازخوانی اصول طراحی و الگوی اسلامی – ایرانی در معماری بناهای ایرانی و نقش بکارگیری این اصول در ارتقای کیفیت صنعت گردشگری در ایران میباشد.
-2 داده ها و روش شناسی تحقیق
به طور کلی هر تحقیقی براساس یک روش شناسی خاص صورت میگیرد، به بیان دیگر آنچه یک محقق را در جهت رسیدن به هدف خود کمک مینماید، انتخاب یک روش شناسی مناسب و حرکت در چارچوب آن است. بنابراین با توجه به ویژگی موضوع مورد مطالعه، از شیوههـای اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. بدین ترتیب روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش مشاهدات، روش میدانی و کتابخانهای میباشد. در این تحقیق ابتدا اطلاعات مورد نیاز از طریق روش اسنادی (کتب، مقالات) جمع آوری شده و سپس از روشهای میدانی (مشاهده و مصاحبه) جهت تکمیل اطلاعات و بررسی و تحلیل نقش معماری اسلامی- ایرانی در جذب گردشگر استفاده می گردد.
-3 بحث و یافته های تحقیق
-3-1 گردشگری
لغت گردشگری Tourism از کلمه tour به معنای گشتن اخذ شده که ریشـه در لغـت لاتـین turns بـه معنـای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش دارد که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به انگلیسـی راه یافتـه اسـت (پاپلی یزدی و سقایی،.(19 :1385 واژه گردشگری اولین بار در سال 1811 در مجله اسپورتینگ اسـتفاده شـد. در آن زمـان این لغت به معنای مسافرت به منظور تماشای آثار تاریخی و بازدید از منـاظر طبیعـی بـرای کسـب لـذت بـه کـار مـیرفـت (محلاتی 1380، .(3 بهترین تعریف از گردشگر را سازمان گردشگری ارایه کرده است: "گردشگر کسی است که بـه سـرزمین یا کشوری غیر از جایی که اقامت دائمی دارد سفر کند"(محلاتی 1380، .( 4 به عبارتی به کسی که حـداقل یـک شـب را در یک اقامتگاه عمومی و خصوصی در محل مورد بازدید به سر میبرد گردشگر می گویند (چاک 1387، . (22
-3-1-1 انواع گردشگری
گردشگری دارای انواع متنوعی است که عمده ترین آنها عبارتند از:
گردشگری فرهنگی- تاریخی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری ورزشی، گردشگری درمانی، گردشگری انبوه یا تفریحی، گردشگری نوستالژیک،گردشگری روستایی،گردشگری قومی، گردشگری شهری، گردشگری مبتنی بر کسب و کار، گردشگری مذهبی، گردشگری مبتنی بر رویدادها،طبیعت گردی، گردشگری برای دیدار بستگان (رنجبریان و زاهدی، .(63:1385
-3-1-2 گردشگری شهری
یکی از فضاهای که در کشورهای مختلف مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد، فضای شهری است. تاثیر گردشگری بر شهرها و ساختار شهری به حدی است که امروزه فصل نوینی در گردشگری به نام گردشگری شهری گشوده شده است. گردشگری موجب نوسازی شهرها، ایجاد تاسیسات مورد نیاز گردشگران، مهمانسراها، اماکن تفریحی و ایجاد تجهیزات می-
شود و درآمد هنگفتی برای شهرها به ارمغان میآورد (محلاتی 1380، .(112 سرآمد انواع گردشگری و پر مشتری ترین آنها گردشگری شهری است؛ بطوریکه با توجه به جایگاه ویژه شهر، در بسیاری از کشورهای موفق در این صنعت، شهر پایه و اساس توسعه گردشگری است. ایجاد و توسعه فضاهای شهری مناسب، بازسازیفضاهای ظاهراً متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبههای کهن جامعه از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است (ذاکرحقیقی و رزمی، .(1390
یک شهر می تواند از جنبه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی، تاریخی ، طبیعی و حتی سیاسی مورد بازدید قرار گیرد اما مهم حفظ و نگهداری جاذبه های گردشگری این محیطها برای آینده است که بتوان به صورت مستمر و دائم از آنها در جهت جذب گردشگر بهره برداری کرد. پس معماری، ساختهای جدید و یا بافتهای قدیمی، بناهای تاریخی، فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی، قومی، زبانی، مذهبی، ورزشی در کنار جاذبه های طبیعی، بازرگانی ، سیاسی ، ادبی، و بسیاری از موارد دیگر در یک شهر می توانند از جمله منابع عمده جذب گردشگر و توریست نام برده شوند که ضمن برنامه ریزی و تدوین طرحهای لازم برای هریک از این موارد توسط برنامهریزان و مدیران شهری باید در راستای تحقق اهداف توسعه آن شهر و ایجاد سرمایهگذاری و زیرساختهای لازم در این زمینه اندیشید و راه حل مناسب و بهینه ای را هم در جهت بهره برداری از محیطهای شهری و هم در جهت توسعه پایدار این محیطها در راستای جذب گردشگر و توریست ارائه کرد (صادقیان و همکاران، .(1390
در ایران فضاهای شهری بسیاری توانستهاند موجب جذب گردشگر شوند. مجموعه وکیل در شیراز شامل بازار، مسجد و حمام وکیل، میدان امام اصفهان با مساجد زیبا، بازار و عمارت عالی قاپو (شکل شماره (1، مجموعه گنجعلیخان کرمان با میدان، مسجد، حمام، بازار و سرا از نمونههای فضاهای شهری سنتی ایران است که تا کنون پویایی خود را حفظ نموده و گردشگران زیادی از این مجموعهها بازدید مینمایند.
شکل شماره (1) ؛ منبع ( www.vefagh.co.ir):
-3-2 اصول معماری اسلامی – ایران
معماری اسلامی – ایرانی دارای اصول گوناگونی از دیدگاه هنرمندان و معماران بزرگ ایرانی است در این جستار به معرفی اجمالی این اصول از دیدگاه محمد کریم پیرنیا از اساتید بزرگ معماری ایران میپردازیم. هر چند که در این مجال کوتاه امکان وصف غنای این اصول نیست (پیرنیا ، .(5 : 1388
-3-2-1 مردمواری
معماران سنتی همواره تلاش کردهاند تا فضاهایی را خلق نمایند که نیازهای کاربران فضا به راحتی تأمین گردد. به همین جهت با توجه به کاربری مذکور؛ فضاهای مورد نیاز را برای کاربران خلق مینمود. تمای فضاها بر اساس اندازههای اندام انسان طراحی شده است. با رعایت تناسبات بنا سعی شده تا از شکوه و عظمت بیهوده بنا کاسته شود.
-3-2-2 خودبسندگی
معمار ایرانی سعی داشته از مصالح موجود جهت احداث بنا استفاده نمایدو ساختمان ها را چنان می ساختند که نیازمند به مصالح مناطق دیگر نباشد و تنها به خود اکتفا کنند. با استفاده از مصالح بومآورد ساخت با شتاب بیشتری انجام می شد و ساختمان با طبیعت پیرامون خود سازگارتر بود و هنگام بازسازی و نوسازی نیز همیشه مصالح در دسترس است.
در مناطق کویری که خاک بیشترین مصالح موجود است و اقلیم آن منطقه با این نوع از مصالح بیشترین سازگاری را دارد. رنگ روشن خاک سبب میشود آسایش حرارتی بیشتری برای کاربران بنا به وجود آید. استفاده از مصالح بومآورد در احداث ابنیه سنتی در ایران نشانی از خودبسندگی در معماری اسلامی در ایران میباشد.
توجه به این نکته مهم است که معماران ایرانی تا آن جا که می شد تلاش می کردند مصالح مرغوب به کار برند و با بهترین گونه خاک، گچ، آهک و سنگ کار می کردند. اما اگر فرآوردن و آماده ساختن آن از همان جا شدنی نبود، از جای دورتر بهره
