مقاله پایه های اقتصادی در برنامه ریزی توسعه پایدار منطقه ای

بخشی از مقاله

پایه های اقتصادی در برنامه ریزی توسعه پایدار منطقه ای

چکیده
با وجود سپری شدن حدود دو دهه از تصویب دستور کار 21 که در آن بر تدوین و کاربرد شاخصهـای توسـعه پایدار تأکید شد، هنوز اجماع کاملی در خصوص شاخص های تبیینکننده پایـداری، طراحـی و اسـتفاده از آنهـا برای سنجش پایداری و همچنین روشهای جامع و کامل که مورد پذیرش تمـامی نخبگـان و صـاحبنظـران در سراسر جهان باشد، به وجود نیامده است اقتصاد منطقه ای بر سازماندهی فضایی خانواده ها ،شرکت ها و سرمایه ها در مناطق ، توزیع پیامدهای خارجی مجاورت خانواده ها با کاربری ها ارضی در مناطق به ویژه منـاطق مـادر شهری و نتایج سیاسی ناشی از فعل و انفعالات این نیروهـای اقتصـادی تاکیـد دارد. تجزیـه و تحلیـل اقتصـاد منطقه ای ابزار قدرتمندی در بهبود اثر بخشی وضعیت اقتصادی منطقه و کمک به رفـع مشـکلات معیشـتی و اقتصادی منطقه است. برنامه ریزی منطقه ای که در آن برنامه ریزی متناسب با توان های محیطـی و طبیعـی منطقه هدف گیری شده باشد چیزی جز توسعه ی پایدار نیست.

کلمات کلیدی: برنامه ریزی، توسعه ، توسعه پایدار منطقه ای،توسعه اقتصادی، شاخص های توسعه پایدار

.-1مقدمه

امروزه قدرتهای اقتصادی بزرگترین بخش زندگی ما را تحت سیطره خود دارند، مهمترین سؤالی که پیش میآید این اسـت کـه با استفاده از تئوریهای اقتصادی معاصر، در چه سطحی میتوان توسعه پایدار را تجزیه و تحلیل و اجرا کرد. تئوریهـا و مفـاهیم توسعه اقتصادی در قرن گذشته نمی توانست نیازهـای انسـانی را تـأمین کنـد و آن را تنهـا در زنجیـرهای از مطالعـات حمایـت محیطی خلاصه می نمود. این مسائل موجب شد تا رویکردهای جدیدی ارائه شود و ماهیت تئوری اقتصـادی و نقـش و وظـایف بالقوه آن برای حل مسائل مرتبط با وجود انسان انتقادی و بقای شهروندی تعریف شود.(بزازان،(158: 1388

استفاده از ملاکها و اصولی که خصوصیات کیفـی سیاسـتهـا و برنامـههـای کشـوری را در حـوزههـای مختلـف اقتصـادی، اجتمـاعی و محیطزیستی و سایر حوزهها مرتبط بتواند در قالب کمیت بیان کند همواره بهعنوان یکی از مسائل اساسی و مهمترین دغدغـه هـای برنامـه ریزان، سیاستمداران و پژوهشگران بوده استکه این کار با استفاده از شاخصها صورت میگیرد. شاخصها معمولاً از نظریهها، نگرشها، یـا موقعیتها سرچشمه میگیرند و مانند علائمی که مسیر را مشخص میکنند، بهصورت گسترده در حوزههای مختلف مورد استفاده قـرار مـی گیرند. .(بزازان،(160: 1388 در ابتدای دهه 1990 بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، گروه زیادی از کشورها با ویژگی خاص توسعهای خود در دو گـروه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تقسیم شدند. اگر چه این کشورها با اقتصاد به اصطلاح در حال تغییر، محدود به حوزه اقیانوس آرام میشدند ولی توجه کمتری به تجزیه و تحلیل ویژگیهای خاص توسعه آنهـا در حاشـیه رکـود وضـعیت اقتصـادی می شد و نه تنها به تجزیه و تحلیل وضعیت آنها در بخشهای مختلف تولید اقدام نمیشد بلکه وضعیت مصرف منـابع طبیعـی و آلودگی محیطی نیز مورد غفلت واقع شده بود.تغییر در جهت اقتصاد بازار که مبتنی بر سرمایهگذاری بخـش خصوصـی بـود از طریق ساخت دهی مجدد اقتصاد کشورهای کمونیستی و تعدیل فعالیتهای آنها دنبال می شـد. تغییـر سـریع در جهـت اقتصـاد بازار، باز ساختدهی اقتصادی، افزایش قیمت انرژی و منابع دیگر، بسیاری از مسائل جدی را در دهههای اخیر موجب شد، ولـی افزایش مصرف منابع تجدیدپذیر از نقطه نظر پایداری تغییرات مثبتی در توسعه ایجاد کرد.(بزازان،(168: 1388

.1-1مفهوم توسعه

بـرای ((تـوسـعـه ))، هم به جهت مفهوم آن ، و هم به جهت اهداف و ابعادِ گسترده اش تـعریفهای متنـوعی ارائـه شـده و هـر کس کوشیده از زاویه یا زوایای خاصی به تعریف و تبیین آن بپردازد. بـرخـی از مـفـاهـیـم کلیدی توسعه ـ یا معادلهای توسعه ـ که در تعاریف از آن استفاده اسـاسـی و غـیـر آن .امـــا تـعـاریـــف اصــطلاحی ((توســعه )) بســیار اســت ، چنــد نمونــه از آن ارائــه مــی شــود و آن عبــارت اســت از: ((تـوسعه ، تغییر هدف دار برای حصول به هدفی خاص است . جامعه به مثابه فرد، مراحل گوناگونی از رشد و تکامل را طی می کند تا به حد مشخصی از بلوغ فیزیکی و فکری برسد.)).(بزازان،(169: 1388 (تـوسـعـه ، عبارت است از یک تحول تاریخی در جمیع جنبه های سیاسی، اقتصادی، فـرهـنـگـی و اجـتـمـاعـی جـامـعـه .)توسعه( جریانی چند بعدی است که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی ، طرز تـلقــّی ، بـاورهــای عـامــه مــردم و نـهـادهـای مـلّی و نـیـز تـسـریـع رشـد اقـتـصادی ، کاهش نـابـرابـریـهـا و ریشه کن کردن فقـر مطلـق اسـت . بـه عبـارت دیگر، توسعه ، به معنای ارتـقـای مـسـتـمـر کـل جامعـه و نظـم اجتمـاعی بـه سـوی زنـدگی بهتـر و یـا انسـانی تـر اسـت.) (تـوسـعه ، عبارت است از حرکت یک سیستم یک دست اجتماعی به سمت جلو و به عبـارت دیـگــر، نــه تــنها روش تولیـد، توزیـع محصــولات و حجــم تولیــد مــورد نظــر اسـت ، بلکــه تـغـیـیـــرات در سـطـــح زنـدگـــی ، نـهـادهـــای جـامـعـــه ... و سـیـاسـتـهـا نـیـز مورد توجه می باشد) (بزازان،(1388 ((تـوسـعــه ، یـــک رونــد خـــلاّ ق و نــوآور در جـهـــت ایـجــاد تـــغییرات زیربنـایی در سیســتم اجـتـمـاعــی اســـت .))((تـوسـعـه ، فـرایـنـدی اسـت کـه تولید با استفاده از ابزارهایپیش رفته جدید، از وضعیت سـنّتی بـه روش نـوین ، متحـول گردیده ، انسان ها تخصص و مهارت لازم و فرهنگ مـنـاسـب با توسعه را کسب کرده و روند انباشت و به کارگیری سـرمایه در جامعه ، همراه بـا ((تـوسـعـه اقـتـصـادی بـر مـبـنـای تـولیـد بـیـش تـر و پـدیـد آمـدن تـحـول در چـگـونـگـی تولید و بر برخی دیگر نیز از طریق بیان شاخصها و ملاکهای تـوسـعـه ، خـواسـتـه انـد تـعریفی از آن ارائه کنند. برخی از مهم ترین ایـن شاخصها و ملاکها، عبارت است از: درآمد سرانه و درآمد ملی بالا، توزیع نسبتاً عادلانه ثروت ، بخش مهم و فعّال صنعتی ، رفاه اجتماعی و ارائه خدمات ، مصرف زیاد (مصرف فولاد، انرژی ، کالاهای ضروری ، رادیو و تلویزیون ، مطبوعات ، ماشین و...)،آموزش مناسب و پیشرفته ، اشـتـغـال ، تـعـادل بـیـن جـمـعـیــت و اقـتـصــاد، حـمــل و نقـل مناسـب ، امنیـت فـردی و اجتماعی ، آزادی سیاسی ، بهداشت ، تغذیه کافی ، برنامه های حـمـایـتـی ، تولید انبوه (در زمینه هـای گونـاگون )، صـادرات متنوع و فراوان ، امید به زنـدگـی بـالا، اشـتـغـال زیـاد در بـخـش صـنـایـع ، بـازار فـعـّال ، تقسیم کار، همبستگی ملی ، فـرهـنـگ اقتصادی و کار و روحیه مشارکت در مردم (بزازان،(1388 از تعاریف مزبور درباره توسعه چند چیز روشن شد:
نـخـسـت ایـن کـه تـوسـعـه دارای عـوامـلی اسـت کـه مـهـم تـریــن ایــن عـوامــل عـبــارت اســت از: رشــد عـلمــی ، فـرهـنـگـی و سـیـاسـی از راه ریـشـه کـنـی جهل و بیسوادی ، فقرزدایی و تولیـد ثـروت ، پیشـرفت صـنعتی و ابـزار تولیـد، زدودن نـابـرابـریها و برقراری عدالت اجتماعی ، توزیع عادلانـه ، کـار و کوشـش مولّـد و مفیـد، همکـاری و تعـاون و مشـارکت عمومی و مانند آن .(بزازان،(1388
دوم ایـن کـه تـوسـعـه دارای ابعاد گوناگونی است که می توان آنها را در چهار دسته کـلی تـقـسـیـم بـنـدی کـرد: تـوسـعـه اقـتصادی ، توسعه سیاسی ، توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی . (بزازان،(1388 سـوم ایـن که در غرب ، توسعه اقتصادی ، محور و شاخص توسعه یافتگی به حساب مـی آیـد؛ چـرا کــه از نــظر اقتصـاددانان غربی ، تاءمین رفاه زندگی و برآوردن نیازهای مادی بشر هدف اساسی توسعه است . (بزازان،(1388

.1-2شاخص های توسعه اقتصادی

الف. شاخص درآمد سرانه :از تقسیم درآمد ملی یک کشور (تولید ناخالص داخلی) به جمعیت آن, درآمد سرانه بدست میآیـد. این شاخص ساده و قابلارزیابی در کشورهای مختلف, معمولاً با سطح درآمد سرانه کشورهای پیشرفته مقایسه میشـود. زمـانی درآمـد سـرانه 5000 دلار در سـال نشـانگر توسـعهیـافتگی بـوده اسـت و زمـانی دیگـر حـداقل درآمـد سـرانه 10000 دلار . (منجذب،(210: 1389
ب. شاخص برابری قدرت خرید (PPP): از آنجاکه شاخص درآمد سرانه از قیمتهای محلـی کشـورها محاسـبه مـیگـردد و معمولاً سطح قیمت محصولات و خدمات در کشورهای مختلف جهان یکسان نیست, از شاخص برابـری قـدرت خریـد اسـتفاده میگردد. در این روش, مقدار تولید کالاهای مختلف در هر کشور, در قیمتهای جهانی آن کالاها ضـرب شـده و پـس از انجـام تعدیلات لازم, تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه آنان محاسبه میگردد. (منجذب،(220: 1389

ج. شاخص درآمد پایدار (GNA , SSI): کوشش برای غلبه بر نارساییهای شاخص درآمد سرانه و توجه به ”توسعه پایدار“ به جای ”توسعه اقتصادی ,“ منجر به محاسبه شاخص درآمد پایدار گردید. در این روش, هزینههای زیستمحیطـی کـه در جریـان تولید و رشد اقتصادی ایجاد میگردد نیز در حسابهای ملی منظور گردیده (چه به عنوان خسارت و چه به عنوان بهبود منـابع و محیط زیست) و سپس میزان رشد و توسعه بدست میآید .(منجذب،(225: 1389 د. شاخصهای ترکیبی توسعه :از اوایل دهه ,1980 برخی از اقتصاددانان به جای تکیه بر یک شاخص انفرادی برای اندازهگیری

و مقایسه توسعه اقتصادی بین کشورها, استفاده از شاخصهای ترکیبی را پیشنهاد نمودند. به عنوان مثال میتوان بـه شـاخص ترکیبی موزنی که مکگراناهان (1973) برمبنای 18 شاخص اصلی 73) زیرشـاخص) محاسـبه مـینمـود, اشـاره کـرد (بعـد, شاخص توسعه انسانی معرفی گردید)

و. شاخص توسعه انسانی (HDI): این شاخص در سال 1991 توسط سـازمان ملـل متحـد معرفـی گردیـد کـه براسـاس ایـن شاخصها محاسبه میگردد: درآمد سرانه واقعی (براساس روش شاخص برابری خرید), امید به زندگی (دربدو تولد), و دسترسی به آموزش (که تابعی از نرخ باسوادی بزرگسالان و میانگین سالهای به مدرسهرفتن افراد است) (منجذب،(235: 1389

-2روش تحقیق

در این تحقیق از روش کاربردی توصیفی- تطبیقـی بــرای سنجش روشهای مختلف پایداری استفاده شـد. بـرای ایـن منظـور ابتدا پیشینه شاخص های توسعه پایدار، مدلها و چارچوبهای نظری آنها از منابع معتبر بینالمللی استخراج شد. پس از معرفی مدل ها و روشهای سنجش پایداری، به منظور بررسی ارتبـاط بـین هـر کـدام از روشـهای سـنجش پایـداری، اطلاعـات و آمـار شاخصهای جهانی استخراج شد. علاوه بر این سعی شده است تا نگاهی اجمالی به طرح ها و برنامه هایی که تـا کنـون برنامـه ریزی اقتصادی پایدار منطقه ای را مد نظر قرار داده اند، داشته باشد تا ضمن آگاهی از استفاده کردن از این نوع از برنامه ریزی در برنامه ریزی ها ، اهمیت آن و لزوم توجه بیشتر برنامه ریزان را به قابلیت های کاربردی این نـوع از برنامـه ریـزی در برنامـه ریزی های منطقه ای را خاطر نشان سازد.

-3پیشینه و ضرورت تحقیق

پس از برگزاری کنفرانس ریودواژنیرو در سال 1992، تدوین و اندازهگیری شاخصهای توسعه پایدار بهعنوان یکی از مهمتـرین مسائل مرتبط با توسعه پایدار در کانون توجه قرار گرفته و صاحبنظران متعدد از رشتههای مختلف تلاش کردند تا شاخصها و روشهایی را برای اندازهگیری میزان پایداری در کشورهای مختلف بسط و توسعه دهند. اما، برداشتها و نگرشهـای مختلـف از توسعه پایدار موجب شده است تا روشهای متعددی برای شناسایی و سنجش پایداری مطرح شود. در یک طیف مباحث توسـعه پایدار اقتصاددانان قراردارند که معمولاً بر معیارهای اقتصادی و گاهی اجتماعی برای سنجش پایداری تأکید دارنـد و در سـوی دیگر، نخبگان محیط زیست قرار دارند که بیشتر بر اندازهگیری و سنجش شاخص های محیطزیستی برای تبیین پایداری تأکیـد میکنند. اقتصاددانان معمولاً از روشهای ارزشگذاری پولی برای سنجش پایـداری بهـره مـیگیرنـد، در حـالیکـه دانشـمندان و پژوهشگران سایر رشتهها از معیارهای فیزیکی و گاهی ذهنی برای سنجش پایداری استفاده میکنند. از مهمتـرین رویکردهـای اقتصادی برای سنجش پایداری میتوان به سبز کردن تولید ناخالص داخلی، حسابداری منابع مبتنی بر کارکردهای آنها، مـدل سازی رشد پایدار و شرایط پایدار قوی و ضعیف اشاره کرد. در مجمـوع، اقتصـاددانان، رشـد پایـدار را بخشـی از توسـعه پایـدار اقتصادی میدانند .(Kumar Singh et al, 2008)
با توجه به مفهوم توسعه پایدار که بر حفظ توانایی نسل های آینده برای برآوردن نیازهای خود از محـیط تاکیـد دارد و توسـعه کنونی با روندی که در پیش گرفته است هیچ گونه شانسی برای آینده گان در این خصوص به همراه نخواهد داشت که بتـدریج به تخریب محیط زیست و کره زمین منجر خواهد شد بنابرین بیش از پیش اهمیت توجه به پایداری در سیاسـت هـای عرصـه های مختلف زندگی بشر به ویژه در توسعه اقتصادی بشدت احساس می شود.

-4بررسی موضوع

.4-1میکانیسم های اقتصادی منطقه

برخی از تئوریهای توسعه منطقه ای ریشه در اقتصاد منطقه ای دارند. این بخش از علم نیز از شاخه هـای جـوان علـم اقتصـاد محسوب می شود. در این خصوص تئوریها، مدلها و الگوهایی وجود دارند که از ارزش و اعتبـار بـالایی برخوردارنـد؛ در ایـن جـا خلاصه ای ازاین تئوریها را مورد بررسی قرار دهیم .(یگانگی دستگردی،(100: 1389

.4-1-1تئوری محدوده بازار

تئوری محدوده بازار با اندازه و شکل قلمروهای انحصاری هر واحد تجاری یا صنعتی ارتباط دارد. در این زمینه تئوریهایی را می توان مورد بررسی قرار داد که ارتباط متقابل تولیدکنندگان مختلف را مورد بررسی قـرار داده انـد .(یگـانگی دسـتگردی،1389 (105: در تحلیل محدوده بازار، چها ر متغیر باید مورد توجه قرار گیرند که عبارتند از:

هزینه های تولید هزینه های حمل و نقل مکان

سیستم قیمت گذاری(یگانگی دستگردی، (110: 1389 در تئوری محدوده بازار نیز مانند بسیاری از تئوریهای منطقه ای دیگر با پیش فرضهایی مواجه هستیم. در این تئوری فرض می شود که مشتریان بطور یکسان در منطقه توزیع شده اند .

1. هیچگونه تبعیضی در فروش محصول وجود ندارد.
.2 هزینه های حمل و نقل بطور مسـتقیم بـه نسـبت افـزایش فاصـله از مرکـز فـروش یـا واحـد تولیـدی افـزایش مـی یابد(یگانگی دستگردی،(115: 1389 هزینه های تولید

اگر بنا به دلایلی نظیر پایین بودن قیمت داده ها، واحد تولیدی مورد نظر قادر باشد هزینه هـای تولیـد خـود را کـاهش دهـد و سایر عوامل برابر باشد، این واحد قادر به بسط و گسترش محدوده بازار خود خواهد شد. (یگانگی دستگردی،(120: 1389 هزینه های حمل و نقل تفاوت در هزینه های حمل ونقل نیز ممکن است موجب تغییر در محدوده بازار واحدهای تولیدی یا خـدماتی گردنـد. زمانیکـه

هزینه های حمل و نقل بالا باشد پخش واحدهای تولیدی یا تجاری در منطقه برای پاسخگویی به نیازهای محلـی تـرجیح داده می شود.، در حالیکه با هزینه های حمل و نقل پایین، به ویژه اگر با بررسی مقیاس اقتصادی همـراه باشـد گـرایش بـه تمرکـز بیشتر واحدهای اقتصادی افزایش می یابد، زیرا هردو حالت وضعیتی است که میزان سود واحد تولیـدی را افـزایش مـی دهـد. (یگانگی دستگردی،(122: 1389 مکان واحدهای تولیدی بزرگ گرایش به استقرار در مکان مرکزی دارند، جایی که امکـان بسـط مقیـاس اقتصـادی وجـود دارد. امـا واحدهای کوچکی که دارای هزینه های تولیدی بالایی هستند، باید در قسـمتهایی از بـازار اسـتقرار یابنـد کـه از امیـاز قیمـت برخوردار باشند.این اصل سلسله مراتبی، پایه و اساس تئوری مکانی را تشکیل می دهد و اگر این پدیده در یـک فضـای شـهری مد نظر قرار گیرد، این موضوع در قلب تئوری مکان مرکزی خواهد بود. (یگانگی دستگردی،(123: 1389 قیمت در این تجزیه و تحلیل فرض شد که هیچگونه تفاوتی بین قیمتها وجود ندارد و قیمتها تنها بر اساس هزینه تولید و مسافتی که باید حمل شوند تعیین می گردند. در مواقعی که فروشندگان بین مشتریان تفاوت قائل می شوند، قیمتهـا در مکانهـای مختلـف به صورت محلی تعیین می گردند .بنابراین در چنین مواقعی باید اسـتراتژی قیمـت گـذاری فضـایی مـورد توجـه قـرار گیـرد. (یگانگی دستگردی،(125: 1389

.4-1-2تئوری قیمت فضایی

قیمت محصولات مشابه ضرورتا در مناطق مختلف یکسان نمی باشد. چنانچه محدوده بازارهای مناطق از یکدیگر تفکیـک شـده باشند و اگر منحنی عرضه و تقاضای محلی، در قیمت بالاتر در محدوده بازار یک منطقه همدیگر را قطع کنند؛ در ایـن صـورت قیمت بالا در منطقه فوق تا زمانی می تواند پایدار باشد که امکان ورود کالاهـای فـوق از منـاطق دیگـر وجـود نداشـته باشـد و مصرف کنندگان منطقه فوق نیز مجاز نباشند که نیاز خود را از مناطق دیگر تامین کنند. در چنین شرایطی هزینه های حمل و نقل یا محدودیتهای تجاری میتواند بازارهای جدا شده از همدیگر را به صورت جزیره درآورد. اگر سطح قیمتها بین بازارهای دو منطقه بیش از هزینه حمل و نقل یک واحد کالا از هم متفاوت باشد و اگر تجارت بطور کامل آزاد باشد در این صورت کالاهـا از بازارهای با قیمت پایین تر به بازارهای با قیمت بالاتر جریان خواهند یافت تا زمانی که تعادلی در قیمت کالاها در بـین منـاطق به وجود آید. (رئیس دانا،(220: 1387

.4-1-3مدل جاذبه

این مدل در واقع برگرفته از قانون جاذبه نیوتن می باشد که مدعی است قدرت جاذبه دو جسم با بزرگی جرم افزایش یافته و بـا افزایش فاصله کاهش می یابد. براساس این قانون، مدل جاذبه نیز بر این اصل استوار است که مبـادلات اقتصـادی بـین ایـن دو مرکز، با اندازه مراکز فوق ارتباط مستقیم و با فاصله آنها ارتباط عکس دارد. یعنی هر چـه جمعیـت ایـن مراکـز بیشـتر، میـزان مبادلات اقتصادی نیز بیشتر و برعکس هر چه مسافت بین آنها بیشتر، حجم مبادلات کمتر خواهد بود.به عبارت دیگر:
میزان مبادلات بین دو مرکز الف و ب= (جمعیت مرکز الف * جمعیت مرکز ب)/ فاصله بین مرکز الف و ب البته متغیرهایی که به عنوان شاخص حجم و فاصله به کار می روند به ماهیت مسئله مورد مطالعه و آمار و ارقام قابل دسـترس بستگی دارد. متغیرهایی چون جمعیت، اشتغال، درآمد و مصرف می توانند برای نشان دادن میـزان حجـم و متغیرهـایی چـون فاصله به کیلومتر، زمان سفر، هزینه حمل و نقل و غیره برای نشان دادن فاصله بکار روند .(رئیس دانا،(225: 1387

.4-1-3تئوری نقطه جدایی

اولین اصلاح و تعدیل در تئوری جاذبه توسط تئوری نقطه جدایی انجام گرفت. این تئوری تلاش کرد تا مرز تجـارت منطقـه ای دو شهر غیر مساوی را پیش بینی کند. که توسط فرمول زیر انجام می گیرد:
فاصله نقطه جدایی نقطه تجاری بزرگ از مرکز تجاری کوچکتر= فاصله بین دو مرکز تجـاری)+1}/ مجـذور (شـهر بزرگتر/شـهر کوچکتر)){ البته محدوده تجاری هر مرکزی نه تنها تحت تاثیر فاصله و اندازه مرکز تجاری می باشد، بلکه تحت تاثیر قانون فیتـر و عـواملی چون شکل زمین، موقعیت مکانی مرکز، وضعیت جاده و مسیر ارتباطی، مرزهای سیاسی و غیـره قـرار دارد. امـا اگـر همـه ایـن عوامل برای دومرکز فوق ثابت باشد، در این صورت مدل جاذبه در زمینه خرده فروشی صادق خواهـد بـود. (رئـیس دانـا،1387 (232:

.4-1-4قانون جاذبه خرده فروشی

دومین اصلاح و تعدیل در مدل جاذبه بوسیله قانون جاذبه خرده فروشی ریلی انجام گرفتـه اسـت. بـر اسـاس ایـن مـدل سـعی گردید تا حجم مبادلات تجارت خرده فروشی مردم یک شهر از شـهر دیگـر پـیش بینـی و بـرآورد شـود.به طـور مثـال، حجـم معاملات تجاری مردم شهر ج با شهرهای الف و ب چقدر خواهد بود؟ برای محاسبه حجم معاملات تجاری مردم شهری از شـهر دیگر، فرمولی به شرح زیر توسط ریلی ارائه شده است. (رئیس دانا،(238: 1387 حجم معملات تجاری و واردات شهر الف از ب/ حجم معملات تجاری و واردات شهر الف ازج= (جمعیت ب/جمعیت ج))* فاصله بین الف و ب/ فاصله بین الف و ج)2