بخشی از مقاله
چکیده:
آموزش متون نثر در رشته ي زبان و ادبیات فارسی، با چالشهایی از قبیل: نحوه ي گزینش متون مرجع نثر فارسی، معیارهاي انتخاب و معرفی شرح ها، ارزش واحدي متون در برنامه ي آموزشی رشته ي زبان و ادبیات فارسی، شیوه هاي آموزشی و پژوهشی استادان و پژوهشگران، میزان توجه به محتواي متون، کیفیت تحلیل و شیوه ي ارزیابی، میزان توجه به موضوعات میان رشته اي از قبیل روان شناسی ادبی، جامعه شناسی ادبی، بررسی هاي زبان شناختی - واژه شناسی و توانمندیهاي دستور زبان فارسی و ... - مواجه است. همچنین بررسی شباهتها، تفاوتها، تأثیر گذاري و تأثیر پذیري ها می تواند زمینه هاي نوینی را در درك علمی متون و پژوهشهاي تطبیقی فراهم آورد.
مقدمه:
متأسفانه با گذشت سه دهه از تعیین سرفصلهاي آموزشی رشتهي زبان و ادبیات فارسی توسط شوراي عالی انقلاب فرهنگی، که در وضعیتی کاملاً متفاوت تنظیم شده و با وضعیت اجتماعی و آموزشیِ امروز، مطابقت ندارد، با کم توجهی به نیازهاي نوین جامعهي علمی- ادبی، تغییرات چندانی در ابعاد مختلف آموزش زبان و ادبیات فارسی در سطح آموزشعالی صورت نگرفته است. از اینرو، در سالهاي اخیر، آسیب شناسی آموزش این رشتهي دانشگاهی، مورد توجه استادان، پژوهشگران، مدیران و برنامه ریزانِ حوزهي س آموزشی قرار گرفته است. در عین حال، با وجود برگزاري همایشهاي مختلف در این زمینه، هنوز نتیجه ي عملیِ قابل قبولی حاصل نشده است و این رشته، با همان سبک سنّتی، در دانشگاهها تدریس میشود.
علاوه بر این، آنچه که در این برهه از زمان به خوبی احساس می شود، نیاز به تربیت متخصصانِ آشنا با جنبه هاي مختلف ادبیات فارسی است تا بتوانند در راستاي بازشناختن و بازشناساندن این رشته، گامهاي مؤثرتري بردارند. از جمله ي آسیبهاي موجود در آموزش زبان و ادبیات فارسی، کم توجهی به متون نثر ادبی، اعم از متون کلاسیک و بخصوص متون نثر معاصر است. در این بخش، مقایسه اي در قالب ارزش واحدهاي متون نظم با متون نثر انجام شده است تا نامتوازن بودن برنامه ریزي این واحدهاي آموزشی آشکار گردد:
.1 ارزش واحدي متون نثر در برنامه ي آموزشی:
بر اساس برنامه و سرفصلهاي درسی دوره ي کارشناسیِ زبان و ادبیات فارسیِ دانشگاه تهران، که دانشگاه مرجع بوده و برنامه هاي درسی آن از طرف سایر دانشگاهها پذیرفته می شود، از مجموع 136 واحد درسی این دوره، تنها 16 واحد به متون نثر و در مقابل، 36 واحد به متوننظم، اختصاص یافته است. از سوییدیگر، تعداد واحدهاي آموزشزبان عربی، که شامل 8 واحد قواعد عربی و 10 واحد قرائت متون عربی است، با در نظر گرفتن شاخههاي جانبیآن همچون »تفسیر موضوعی و...« بالغ بر 20 واحد می شود که از واحدهاي درسی متون نثر بیشتر بوده و این تقسیم بندي، حاکی از ناهماهنگی موجود در برنامه ریزي واحدهاي درسی است.
اکنون به عناوین و سرفصلهاي آموزشی متون نظم و نثر دوره ي کارشناسیِ زبان و ادبیات فارسی - دانشگاه تهران - اشاره می شود تا پیش زمینه اي جهت آغاز مبحث دوم باشد.
متون نثر:1 تاریخ بیهقی/متون نثر:2 قسمتاول سیاست نامه و قابوسنامه؛ قسمت دوم کشف الاسرار/ متون نثر:3 قسمت اول کلیله و دمنه1؛ قسمتدوم: کلیله و دمنه/ 2قسمت سوم: گلستانسعدي
متونس نثر:4 مرصادالعباد/ ادبیات معاصر :2 نثر.
متون نظم:1 قسمت اول: رودکی و منوچهري؛ قسمت دوم: فرخی و کسایی/ متون نظم:2 قسمت اول: رستم و سهراب؛ قسمت دوم: رستم و اسفندیار؛ قسمت سوم: سی قصیده ناصر خسرو/ متون نظم :3قسمت اول :
خاقانی، قسمت دوم : مسعود سعد سلمان؛ قسمت سوم نظامی/متون نظم :4 قسمت اول: مثنوي مولوي 1؛
قسمت دوم : مثنوي مولوي 2؛ قسمت سوم : منطق الطیر؛ قسمت چهارم : حدیقه سنایی/متون نظم :5قسمت اول بوستان سعدي؛قسمت دوم غزلیات و قصاید سعدي؛قسمت سوم حافظ 1؛ قسمت چهارم حافظ 2؛
متون نظم: 36 واحد متون نثر: 16 واحد با نگاهی کوتاه و تأمل برانگیز به تعداد و ارزش واحدهاي متون نظم ارائه شده در مراکز آموزش عالی، در مقایسه با متون نثر، اینگونه تلقّی می شود که معیار ارزشیِادبیات فارسی، متکی بر متون نظم است و متون نثر جایگاهی در این میان ندارد. از سویی دیگر، در میان 16 واحدي که با عنوان سرفصلهاي متون نثر فارسی مشخص شده است، اختصاص یافتن 2 واحد درسی به متون نثر ادبیات معاصر،مهر تأییدي بر سنّتی بودن ادبیات فارسی است که این موضوع در مبحث بعدي بررسی می شود.
.2 نحوه ي گزینش متون مرجع نثر فارسی:
مسائلی همچون، بیهدفیو کج سلقیگی در گزینش متون، کم توجهی به گستره ي جغرافیاي فرهنگی، عدم تعادل ادواري متونِ نثر - توجه وافر به متون ادوار اولیه و کم توجهی به متون ادوار میانه - ، نادیدهگرفتن نقاطقوت ادبیاتنثر معاصر و همچنین بی توجهی نسبت به نیازها، انتظاراتو خواستههايامروزيِ رشته يس زبان و ادبیات فارسی، سبب پیدایش معضلی به نام »ادبیات ایستا و جامعهي پویا« شده و این نشان دهنده ي درجا زدنِ آموزش ادبیات فارسی است. از سویی دیگر، برنامه ریزي آموزشمتون نثر، محدود به دوره و آثار خاصی بوده و بخصوص محدودهي آن از قرن هفتم فراتر نرفته است. لذا در جهت شناخت گستردگی متون نثر در دوره هاي مختلف، نمونه هایی از این آثار ذکر می گردد. - جهت آشنایی مخاطب با گستردگی و تنوع متون نثر ادبی، کتاب »انواع نثر فارسی« تألیفدکتر منصور رستگار فسایی، معرفی می گردد - .
نثر قرن هفتم و هشتم: آثار عبید زاکانی: اخلاق الاشراف. ریش نامه. صد پند و ... نثر آغاز قرن نهم تا اوایل قرن دهم: اخلاق محسنی، انوار سهیلی - آثار واعظ کاشفی - . قرن دهم تا دوازدهم: نگارستان - قاضی احمد غفاري - که مجموعه اي از نوادر حکایات از کتابهاي مشهور تاریخی است. هفت اقلیم - امین احمد رازي - کتابی است که بناي آن بر جغرافیاي هفت اقلیم عالم گذاشته است.
