بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی چالشها و کلانروندهای آموزشعالی در افق 10 و 30 ساله به صورت کتابخانهایانجام شد. مطالعه فرآیند توسعه در جهان پیشرفته و توسعهیافته، حکایت از این واقعیت دارد که نظامهای آموزشعالی،همواره عامل بنیادی تکامل و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بودهاند. بنابراین، کشورهایی که خواهان توسعه همهجانبه، متوازن و پایدار هستند، لازم است نظامهای آموزشعالی، تحقیقات و فناوری خود را بهطور متوازن پایدار توسعه دهند. نگاه جهانی در حال شکلگیری به دانشگاه نمونهای از تحولاتی است که در زمینه آموزشعالی در جهان در حال رخ دادن است.
نتایج نشان داد چالشهای آموزشعالی در افق 10 ساله عبارتاند از گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش مجازی در آموزشعالی، تأمین مالی دانشگاهها و مدیریت هزینه، استقلال دانشگاهی، تجاریسازی نتایج تحقیقات در دانشگاه، انتقال فناوری، راهاندازی پارکهای علم و فنّاوری، گسترش پیوندهای صنعت دانشگاه، نقشآفرینی دانشگاه در توسعه صنعتی، پاسخگو بودن دانشگاه، دستیابی به شهرت جهانی، افزایشرقابتپذیری دانشگاهها، کمرنگ شدن مرزهای آموزشعالی، بینالمللی و جهانیشدن آموزشعالی، آموزشعالی فرامرزی، نقش دانشگاه در اقتدار بینالمللی. درنهایت انقلاب دیجیتال در آموزشعالی بهعنوان چالش آموزشعالی در افق 10 ساله شناسایی شدند.
پیشزمینه
در طول چند دهه گذشته آموزشعالی جهان با تغییرات اساسی سیستم با چالشهای شدیدی مواجه شده است - فلکا وهمکاران1، . - 2016 آموزشعالی و دانشگاه تجربه ارزشمند و قابل اعتنایی در همزیستی تحولی در رویارویی با زیستبوم تخصصی و محیط پیرامونی دارد. هرچند تحولات دانشگاه آرام، مؤثر و قابل تأمل است، ولی دانشگاه پدیدهای ناگهانینبوده و دارای تاریخ پرفرازونشیب و تحولی است - یمنی، . - 1388 از منظر دراکر »آموزشعالی در بحران عمیقی به سرمیبرد و تا 30 سال آینده، دانشگاههای بزرگ فقط بنای یادبود خواهند بود. با تأمل در تاریخ و اسامی دانشگاههای معتبر دنیا میتوان دریافت که تقریباً از دانشگاههای معتبر جهان در دو هزار سال گذشته تا زمان تأسیس دانشگاههای مدرن درقرن 12 میلادی، حتی بنای یادبود هم باقی نمانده است« - به نقل از مهدی، . - 1394
در عصری که با تعابیری همچون عصر سیستمها، عصر پیچیدگی، عصر خردورزی - تافلر - ، عصر عدم تداومها وناپیوستگیها - دراکر - و داناییمحوری از آن یاد میشود و سرعت و »آهنگ تغییرات« افزایش مییابد، پیچیدگی مسائلیکه در برابر ما قرار دارند نیز افزایش پیدا میکند. مواجهه با این پیچیدگیها نیازمند تفکری پویا و سیستمی است کهبتواند در تطابق با این تغییرات و سازگاری با آن بهموقع عمل نماید و به قول دراکر »مدیران اکنون باید ناپیوستگیها را مدیریت کنند.« تغییر در مدیریتی که تغییر را باید اداره کند. بدینجهت برای نظم بخشیدن یا صورتبندی آشفتگی یک سیستم مانند دانشگاه، اولین قدم، شناخت و درک سیستم، نحوه کارکرد و تعامل آنها و طی مسیر برنامهریزی و توسعه بهمنظور بهبود و افزایش توانایی سیستم و سازگاری سریع و اثربخش آن با تدوین چشمانداز و برنامههای بلندمدت و میانمدت است و مهمتر از آن آنچه اهمیت مییابد »تفکر برنامهریزی« در »توسعه دانشگاهی« است که پویایی ارتباط گذشته، حال و آینده موقعیتهای دانشگاهی را موردتوجه قرار میدهد.
علاوه براین، ظهور جامعه شبکهای و سازمانهای مجازی، دگرگونیهای عمیق ساختاری و تغییر شرایط اجتماعی، دانشگاهها را در معرض تغییرات ناشی از پیشرفتهای علم و فناوری و نیز تحولات پیرامونی آن نظیر تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی قرار داده و آنها را با چالشهای نحوه مواجهه با محیط بهشدت متحول، متنوع، رقابتی، پیچیده و آشوبناکی در مقیاس وسیع جهانی روبهرو ساخته است. ابعاد این چالشها با آنچه دانشگاه در دورههای گذشته با آن مواجه بوده، تفاوتی کیفی و ماهوی دارد. در این دوره دانشگاهها با تحول مفهومی پارادایمی درگیر هستند و به بازتعریف نقش و تغییر اساسی در ساختارها نیاز دارند - فراستخواه، . - 1389
چالشهای جدید و محیط در حال تغییر، موضوع توجه به برنامهریزی، تفکر برنامهریزی و توسعه و مدیریت آموزشعالی را نیز بیشازپیش مورد تأکید قرار داده است. همگامی با این تغییرات مستلزم درک پدیدههای تغییر سریع، رقابتپذیری، عدم قطعیت و افزایش خطر زوال سازمانی است و ازاینروست که »استراتژیهای دانشگاهها در مورد این چالشها و پاسخگویی به تقاضاهایی مانند تقاضای اجتماعی، جهانیشدن، تقاضا به شایستگی و متناسب بودن دانشگاهها و نگرانی در مورد کیفیت دانشگاه و برنامهها متفاوت بوده است« - یمنی، . - 1382 نوع برخورد و مواجهه با این تغییرات و سازماندهی فعالیتهای دانشگاهی با توجه به پیچیدگی و پویایی این سیستم برای تغییر وبرنامهریزی نیازمند تحلیل و شناخت منطقی و هوشمندانه وضعیت گذشته و موجود موقعیتهای پیرامونی - دانشگاه-کمیته آموزش عالیمحیط - است که میتواند بر سرنوشت افراد و حتی یک ملت تأثیرگذار بوده و تغییر در کارکردها - وظایف - و ساختارهای آنها را به دنبال داشته باشد.
آیندهپژوهی در آموزشعالی
دانشگاهها نیرومحرکه آگاهیبخش و برج فرماندهی فکر جوامع، شناخته شدهاند. بدین ترتیب، رسالت دانشگاهها، فراسوعلم و پژوهش صرف درون دانشگاهی، در جهت خدمت به جامعه سوق داده شد و نقش دانشگاهها از تک نقشی وتک نهادی به چند نقشی و چند نهادی یعنی نقش آموزشی، پژوهشی، خدماتی، انتشاراتی و رشد حرفهای تکامل یافته است. در وضعیت کنونی جهان که تغییرات در همه زمینههای علوم، فنآوری، اقتصاد، مدیریت و ... بهسرعت انجام میشود، سازماندهی فعالیتهای علمی برای پیشبینی آینده ضرورتی انکارناپذیر است. در تحقیقات استراتژیک وبلندمدت که سرمایهگذاریهای وسیعتری را میطلبد، آیندهنگری باید در همه ابعاد علمی، فنآوری و اقتصاد صورت گیرد - نیاز آذری، . - 1391
در یک تعریف ساده و درعینحال بسیار ژرف آیندهپژوهی »علم و هنر کشف آینده، شکل بخشیدن به دنیای مطلوبفردا عنوان شده است. در این تعریف رسا، سه مؤلفه وجود دارد. اول آنکه آیندهپژوهی تنها یک علم صرف نیست، بلکه شناخت بر اساس روند دادههای گذشته، شناسایی سیگنالهای تغییر کنونی و وضعیتهای محتمل و قابل رخ دادن در آینده است - ملکی فرد و همکاران، . - 1393مؤلفه سوم و بسیار حائز اهمیت در این تعریف شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا است. این مؤلفه کلیدی نشانگر آن است که آیندهپژوهی درصدد است تا پا را فراتر از پیشبینی و کشف آینده گذارده و بر شکل دادن به آینده تأکید نماید؛ آیندهای که مدنظر و مطلوب برنامهریزان آن باشد، به دیگر سخن ساختن آینده به گونهای که مطلوب و دلخواه است.
سؤال تحقیق
کلانروندها و چالشهای آموزشعالی در افق 10 ساله کدامند؟
کلانروندها و چالشهای آموزشعالی در افق 30 ساله کدامند؟
روش تحقیق
این پژوهش با هدف شناسایی و اولویتبندی چالشهای محتمل و ممکن پیشروی آموزشعالی در افقهای بلندمدت10 و 30 ساله صورت گرفته است تا بر اساس آن بتوان استراتژیها و اقدامات بیمهکننده و مناسب را طراحی کرد. باانجام مطالعات کتابخانهای، تصویری از آینده و کلانروندها در حوزه آموزشعالی، در جهان و تا حدی در کشور ترسیم میشود.
تحلیل
کلانروندها و چالشهای آموزشعالی در افق 10 ساله تغییرات شدید انگارهها و الگوهای ذهنی در گذر از عصر صنعتبه اطلاعات و دانایی، حامل فرصتها و تهدیدات فراوانی است. همراهی و بهرهبرداری از موج نوظهور فرصتهایفناوری اطلاعات و ارتباطات و رفع چالشها و تهدیدات پیش روی این حوزه نیازمند عزمی جدی و طراحی و تدوین
