بخشی از مقاله
چکیده
در این نوشتار بر آنیم تا با تبیین چالشها و موانع تحقق و پیاده سازی سند تحول بنیادین، راهکارهای تدبیر خردمندانه چالشها و رفع موانع را با استفاده از ادبیات مدیریت راهبردی که اساس تدوین و اجرای این نوع سندها و برنامه ها به شمار می آید، ارایه نماییم. از این رو از مدل تحلیل میدان نیرو که می تواند شناختی مطابق با واقع و راهگشا از عوامل پیش برنده و بازدارنده وضعیت به ما ارائه کند، استفاده نموده ایم تا بر پایه آن، عوامل پیش برنده به سوی تحقق سند تحول بنیادین و بازدارنده از آن یا موانع را بشناسیم. این عوامل عبارتند از: - 1 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده معنایی؛ - 2 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده ساختاری؛ - 3 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده رفتاری؛ - 4 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده زمینه ای و بسترساز؛ بعد از تشخیص عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده و شناخت چالش ها و تحقق بخشیدن به اهداف سند تحول بنیادین، نوبت به سامان دادن به فعالیت ها می شود تا با یکپارچه کردن فعالیت ها و ایجاد سینرژی مثبت از اتلاف وقت و هدر دادن سرمایه ها اجتناب ورزیم. سیستم های کنترل تشخیصی، سیستم باورها، سیستم های تعیین حدود و سیستم های تعاملی ابزارهایی هستند که ما را در یکپارچه سازی و هماهنگ کردن هر چه بهتر و بیشتر فعالیت ها برای دستیابی به اهداف سند تحول یاری خواهند کرد.
واژههای کلیدی: سند تحول بنیادین، تحول آفرینی، آموزش و پرورش، عوامل پیش برنده و بازدارنده.
مقدمه
تدوین برنامه و سندهای راهبردی و از آن جمله سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، دشوار بوده و هست؛ ولی اجرای موفقیت آمیز و پیاده سازی و تحقق آنها از تدوین دشوارتر است. بدون شک تمامی تلاشهاو کوششها مرحله تدوین، در مرحله به ثمر رسیدن نمود پیدا می کند. مطالعات نشان می دهد که 70 درصد علل و عوامل ناکامی سندها، برنامه ها و راهبردها ناشی از نحوه پیاده سازی و اجرای ضعیف آنهاست و تنها 10 درصد از سازمانها و جوامع ، موفق به اجرای سندها، برنامه ها و راهبردها شده اند - امیری، . - 1385 از این رو ضرورت دارد چالش ها و عوامل پیش برنده و موانع بازدارنده تحقق و پیاده سازی سند تحول بنیادین شناسایی شده و با توجه به آنها طرح و نقشه راه اجرا و تحقق سند را در قالب یک الگو و مدل جامع ترسیم نماییم.
عوامل پیش برنده، به عواملی گفته می شود که ما را به اهداف نزدیک می کنند و موانع، عواملی هستند که ما را از رسیدن به اهداف باز می دارند و یا از آنها دور می سازند. چالش ها، عوامل و وضعیتی هستند که ما را به تلاش و کوشش و تدبیر خردمندانه فرا می خوانند. چالشها با موانع تفاوت دارند و به خودی خود، نه خوب تلقی می شوند و نه بد؛ بلکه به شیوه های مواجهه ما با آنها بستگی دارد. اگر به خوبی آنها را تدبیر کنیم پیش برنده و در غیر اینصورت بازدارنده خواهند بود؛ از این رو بایستی میان این دو تمایز قائل شد.در این نوشتار بر آنیم تا با تبیین چالشها و موانع تحقق و پیاده سازی سند تحول بنیادین، راهکارهای تدبیر خردمندانه چالشها و رفع موانع را با استفاده از ادبیات مدیریت راهبردی که اساس تدوین و اجرای این نوع سندها و برنامه ها به شمار می آید، ارایه نماییم.
سند تحول بنیادین
بررسی تحول بنیادین در آموزش و پرورش از سال 1381 شروع شد و مطالعات مقدماتی آن طی 10 سال انجام گرفت تا در نهایت منجر به طرحی شد که در اواخر سال 89 و شش ماهه اول سال 90 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و جنبه قانونی به خود گرفت و سند تحول بنیادین نظام آموزشی نامیده شد. از سند تحول بنیادین در آموزش وپرورش به مثابه نقشه راهی برای تحقق ارزش ها و آرمان های متعالی انقلاب اسلامی مانند احیای تمدن عظیم اسلامی، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت ها و کسب آمادگی برای برقراری عدالت و معنویت در جهان و تحقق بخش حیات طیبه، جامعه عدل جهانی وتمدن اسلامی - ایرانی تعبیر شده است ؛ قرار است اجرای این سند منجر به »کسب موقعیت نخست تربیتی در منطقه و جهان اسلام و ارتقاء فزاینده جایگاه تعلیم و تربیت ایران در سطح جهانی« شود.
این سند بر مبنای سه اثر: - 1 مبانی فلسفی تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی؛ - 2 مبانی نظری نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی؛ - 3رهنامه نظام فلسفه تعلیم و تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی تنظیم شده است. اجرای طرح نیاز به 6 زیر نظام دارد که عبارتند از: - 1 طراحی و تدوین و اجرای درس ملی؛ - 2 تربیت معلم و تامین منابع انسانی؛ - 3 راهبری و مدیریت؛ - 4 تامین و تخصیص منابع مالی؛ - 5 تامین فضا و تجهیزات و - 6 فناوری ، پژوهش و ارزشیابی.از این 6 خرده نظام فقط برنامه درس ملی به تصویب رسیده و مطالعه 5 تای دیگر در مرحله مقدماتی است. هدف نهایی از اجرای تحول بنیادین در آموزش و پرورش » حیات طیبه « است. انسانی که در این نظام پرورش می یابد باید بعد از 12 سال و یا حین این 12 سال آمادگی ورود به حیات طیبه را دارا باشد و زندگی ای داشته باشد پاک و پاکیزه و دل چسب و انسان ساخته شده بر مبنای نظام معیار اسلامی باشد .
انسانی که از افراط و تفریط به دور است و متخلق به اخلاق الهی است. اسناد این طرح عظیم در مدت 10 سال توسطصاحب نظران خبره حوزه و دانشگاه و آموزش و پرورش تهیه شده که هر کدام تخصص خاص خود را داشته اند و بررسی آن باید توسط افرادی انجام گیرد در حد و اندازه این اندیشمندان .الگو و مدل بررسی عوامل و موانع تحقق سند تحول بنیادینمدل تحلیل میدان نیرو - Senior, 2002 - می تواند شناختی مطابق با واقع و راهگشا از عوامل پیش برنده و بازدارنده وضعیت به ما ارائه کند تا بر پایه آن، عوامل پیش برنده به سوی تحقق سند تحول بنیادین و بازدارنده از آن یا موانع را بشناسیم.عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده را می توان به چهار دسته تقسیم کرد که عبارتند از: - 1 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده معنایی؛ - 2 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده ساختاری؛ - 3 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده زمینه ای و بسترساز؛ - 4 عوامل پیش برنده و عوامل بازدارنده رفتاری؛
عوامل پیش برنده و بازدارنده معنایی سند تحول بنیادین
بعد معنایی یا جهت دهندگی، به تبیین مسیر و تعیین سمت و سو اشاره دارد. با نگاهی به سند تحول بنیادین در می یابیم که جهت در این سند به درستی تبیین شده است. در سند تحول بنیادین در فصل دوم - بیانیه ارزشها - ، 30 مورد از اهداف آموزش و پرورش در افق 1404 تدوین شده است. در فصل چهارم - چشم انداز - تصویری از مدرسه، در فصل پنجم - هدف های کلان - تصویری از دانش آموز و نظام آموزش و پرورش کشور در افق 1404 آمده است. جدول ذیل، چشم اندازی از مدرسه، تربیت یافته و نظام آموزشی در افق 1404 را به نمایش می گذارد:
