بخشی از مقاله
چکیده
روستاها و آبادیهای زیر 20 خانواری که فعالیت آنها در زمینه کشاورزی و فعالیتهای وابسته به آن است، از لحاظ اقتصادی، زیستمحیطی و امنیتی نقش مهمی دارند. مدیریت یکپارچه عرصههای روستایی در زمینه کشاورزی و بهرهبرداری از منابع طبیعی بدون توجه به این آبادیها میسر نیست. براساس قوانین و مقررات 27906 آبادی دارای سکنه کشور که 43/2 درصد از کل آبادی کشور را تشکیل میدهند و دارای جمعیت زیر 100 نفر کهاصطلاحاً روستاهای کوچک نامیده میشوند، به دلیل عدم احراز شرایط تاسیس دهیاری و نداشتن شورای اسلامی روستایی، از موهبت داشتن نهاد مدیریت روستایی بیبهره هستند.
استقرار مدیریت روستایی در چنین سکونتگاههایی به دلیل خصوصیات و شرایط ویژه آنها دارای چالشهای متعددی است که هدف مطالعه حاضر بررسی و شناسایی آن چالشهای استقرار مدیریت روستایی در روستاهای کوچک و پراکنده کشور میباشد. روش مطالعه حاضر از نظر هدف در زمره مطالعات کاربری و از نظر تکنیک گردآوری دادهها، مطالعه اسنادی محسوب میشود به نحوی که دادههای مورد نیاز، از منابع اطلاعاتی متعدد، سرشماریهای موجود 1335 - تا - 1390 و لایههای اطلاعات مکانی، استخراج و با استفاده از نرمافزارهای آماری - spss - و سامانه اطلاعات جغرافیایی - Arc Gis - مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
همچنین رویکرد مطالعه حاضر از نظر نوع تحلیل، تحلیلی توصیفی میباشد و تلاش میشود خصوصیات روستاهای کوچک و فاقد شورای اسلامی روستایی در ایران در ادوار مختلف توصیف و تحلیل شود . نتایج تحقیق نشان میدهد روستاهای مورد مطالعه از چالشهای متعددی از جمله تغییرات جمعیتی و پیری جمعیت، پایین بودن سطح سواد، پایین بودن سطح اشتغال، سطوح پایین تر خدمات دهی عمومی، سطوح پایین فعالیت بخش خصوصی، پراکنش و انزوا زیادی و نیز تراکم اندک جمعیتی رنج میبرند . چالشهایی که امکان استقرار مدیریت روستایی در روستاهای یاد شده را با مشکل مواجه مینماید. در پایان راهکارهایی برای رویایی با چالشهای پیشرو ارائه شده است.
-1 مقدمه
بررسی تحولات مدیریت روستایی پیش از مشروطیت نشان میدهد تا هنگام پیدایش نخستین نشانههای دولت مدرن در ایران و تاسیس نهاد قانونگذاری که به تعریف هویتهای حقوق بپردازد، تحولات روستاهای ایران، متأثر از وضعیت اداره کشور و متکی بر قوانین عرفی ناشی از شرایط فرهنگی، دینی، سیاسی و اجتماعی بود. روابط و تحولات در محیط روستا و روابط بین روستاها با روستا یا نواحی شهری، بر پایه خواست و نیاز مالک نظم مییافت و بجز موارد خاص عملاً برنامه یا اراده خاصی برای بهبود وضعیت روستائیان از طریق حکومت مرکزی وجود نداشت. با شکلگیری نهاد قانونگذار و تصویب قوانین و مقررات اداره جامعه، قوانین مدیریت روستایی در راستای عمران روستایی و اداره بهتر امور روستاها، به تدریج سیری تکاملی در دههای اخیر طی نمودهاند و مدیر روستا و سازوکار انتخاب او کاملتر شده است. بعد از انقلاب اسلامی، وظیفه مدیریت روستایی بر عهده شورای اسلامیروستا قرار گرفت که جایگزین انجمن ده شد.
با تصویب قانون تاسیس دهیاریها در سال 1377، دهیاری در نوک پیکان مدیریت روستایی قرار گرفت و عملاً با تصویب قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامیکشور و انتخاب شهرداران مصوب خردادماه 1375 - موسوم به قانون شوراها - و قانون تاسیس دهیاریهای خودکفا در روستاهای کشور در تیرماه 1377، یکی از اجزاء مهم مدیریت روستایی در سطح نواحی روستایی شکل گرفت - دربان آستانه، 1392؛ . - 3 به استناد قوانین مذکور، وزارت کشور موظف است، نهاد دهیاری را در روستاهای بالای 100 نفر یا 20 خانوار که براساس سرشماری سال 1390، حدود 33818 روستا میباشد، راهاندازی نماید و براساس استانداردها و ضوابط تعریف شده، خدماترسانی به روستاهای تحت پوشش را انجام دهد.
هرچند از کل روستاهای واجد شرایط، تاکنون حدود 28000 دهیاری تاسیس و راهاندازی شدهاند، اما براساس فرآیندی برنامهریزی شده به تدریج پوشش مدیریت روستایی برای روستاهای واجد شرایط تکمیل خواهد شد - معاونت امور دهیاریها، . - 1393 اما براساس سرشماری سال 1390، تعداد آبادیهای دارای سکنه کشور 61724 آبادی میباشد، در صورتیکه به استناد قوانین و مقررات یاد شده، تمامی روستاهای واجد شرایط تحت پوشش مدیریت روستایی قرار گیرند، باز هم 27906 آبادی دارای سکنه کشور که 43/2 درصد از کل آبادی کشور را تشکیل میدهند و دارای جمعیت زیر 100 نفر که اصطلاحاً روستاهای کوچک نامیده میشوند - مرکز آمار ایران، - 1390، به دلیل عدم احراز شرایط تاسیس دهیاری و نداشتن شورای اسلامی روستایی، از موهبت داشتن نهاد مدیریت روستایی بیبهره خواهند بود.
روستاهای کوچک و پراکنده به دلیل پراکنش، انزوا و دسترسیهای نامناسب از محرومیت مضاعفی برخوردارند. نظر به اهمیت این سکونتگاهها، طراحی نظام مدیریت محلی به منظور ارائه خدمات مدیریت روستایی و جبران بخشی از محرومیتها در قوانین و مقررات در نظر گرفته شده است. اما ساماندهی مدیریت روستایی در این گروه از روستاها مستلزم شناخت خصوصیات آن و چالشهای روبرو برای استقرار مدیریت روستایی است. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی چالشهای استقرار مدیریت روستایی در روستاهای کوچک به اجرا درآمده است و در صدد پاسخ به سئوالات پژوهشی زیر میباشد:
-1 جایگاه روستاهای کوچک و پراکنده در مطالعات بینالمللی و قوانین موجود چیست؟
-2 توزیع و پراکنش روستاهای مورد مطالعه در سطح کشور چگونه است؟
-3 چالشهای عمده استقرار مدیریت روستایی در روستاهای یاد شده چیست؟
-2 تعریف و گونه شناسی روستاهای کوچک
-1-2 در منابع علمی
از روستا تعاریف متعددی در کشورهای مختلف در دسترس میباشد. هر تعریف بر معیارهای مختلف - اندازهی جمعیت، تراکم، بافت - متکی بوده و و با آستانههایی همراه است. لازم به ذکر است که در تعریف روستا نه تنها یک کاراکتر بلکه باید معیارهای دیگر را با توجه به سیاست ملی و موضوع مطالعه در نظر گرفت و در بین این معیارها باید به معیار جمعیت روستا بیشتر متمرکز شد. بنابراین توجه به معیار جمعیت میتواند نقطه شروع تعریف روستا باشد، این امر میتواند درک خوبی از جمعیت روستایی ارائه دهد و به عنوان روستا یا شهر کوچک تعریف گردد.
ده بنا به تعریف از واژه دهیو به معنای سرزمین و کشور گرفته شده است - رضوانی، . - 20 :1382 بر این اساس، ده و قریه سکونتگاه و جامعهای شناخته میشود که نسبت به روستا مفهوم محدودتری دارد و یک واحد معیشتی است که در یک فضای جغرافیایی مستقر شده، شکل گرفته باشد، در حالی که روستا شامل ده یا قریهای است همراه با مزارع و باغات و پوشش طبیعی اطراف آن. بنابراین تعریف ده و قریه ممکن است بر مبنای کشاورزی نباشد یعنی ساکنان آن، زراع، برزگر، کشاورز و دامدار روستایی نباشند، بلکه معیشت آنان بر بنیان سایر فعالیتها استوار باشد، مثل خدمات، صنایع دستی، استخراج معدن، بهره وری از آب معدنی، صیادی و نظایر آن که در این صورت به ساکنان آن دهاتی گفته میشود، ولی اگر این واحد معیشت با بهرهوری از فضاها یا فعالیتهای کشاورزی همراه باشد، روستا نامیده میشود.
در دایرهالمعارف بریتانیکا، جامعه روستایی چنین تعریف شده است: جامعهای است که در آن به نسبت، ساکنین کمتری وجود دارد، دارای زمینهای گسترده است و در آن مهمترین فعالیت اقتصادی، تولید مواد غذایی، الیاف و مواد خام است. ارائه تعریف برای چنین مناطقی به صراحت ممکن نیست. تفاوت زیاد بین شهر و روستا در جوامع غیرصنعتی، تعیین مرز دقیق سکونتگاههای روستایی را با مشکل مواجه مینماید . - Britannica, V10, 243 - در استرالیا معیار طبقهبندی سکونتگاهها جمعیت در نظر گرفته شده است. مفهوم روستاهای کوچک و دور روستاهایی براساس دسترسی روستا به محدوده مشخصی از خدمات در مراکز کوچک و بزرگ تعریف میشود.
بنابراین میتوان آنرا براساس اینکه یک فرد چگونه برای رسیدن به مراکز خدماتی سفر می کند، تعریف نمود و سنجید - DHAC & . - GISCA 2001; 5 در استرالیا براین اساس چند طبقهبندی از نواحی دور و پراکنده تعریف شده است. که عبارتند از.RRMA, ARIA and ASGC طبقه بندی RRMA قدیمی ترین طبقهبندی است که در سال 1994 توسط وزارت صنایع و انرژی و سپس وزارت بهداشت و خدمات انسانی توسعه داده شد. این طبقهبندی تحت عنوان نواحی روستایی، پراکنده و کلانشهری نیز معروف است، دارای سه طبقه و 7 زیر طبقه میباشد. مبنای طبقهبندی جمعیت و تراکم نقاط مختلف استرالیا میباشد.
