بخشی از مقاله
چکیده
بخش عمده ای از سرمایه کشور در پروژه های عمرانی هزینه می گردد. مدیریت پروژه های عمرانی با کمترین زمان، هزینه و بالاترین کیفیت مدنظر می باشد. انعقاد قرارداد به صورت سرجمع یکی از قراردادهایی است که امروزه در پروژه های عمرانی مورد استفاده قرار می گیرد لیکن با نقاط قوت و ضعفی همراه است. در این پژوهش به بررسی چالش های قرارداد سرجمع در پروژه های عمرانی پرداخته شده و با تحلیل Swot مورد ارزیابی قرار گرفته شده است.
کلمات کلیدی: قرارداد سرجمع، پروژه عمرانی، تحلیل Swot
-1 مقدمه
دستورالعمل پیمان اجرای کارهای ساختمانی به صورت سرجمع در تاریخ 1389/02/04 به منظور استفاده در قراردادهای دستگاه های اجرایی و پوشش نقاط ضعف و رفع کاستی های دستورالعمل های قبلی ابلاغ گردید. این دستورالعمل برای انعقاد پیمان کارهای ساختمانی با سطح زیربنا تا 10000 متر مربع به مورد اجرا گذاشته شده است که لازم است قبل از انعقاد قرارداد مواردی را رعایت نمود که شامل:
الف: پادار بودن اعتبار هزینه اجرای کار. با توجه به مقطوع بودن نرخ این پیمان و عدم تعلق تعدیل به آن، کارهای اجرایی باید در زمان پیش بینی شده به پایان برسد که عدم تامین، تخصیص و پرداخت به موقع وجود لازم نقش عمده ای در تطویل مدت پیمان دارد.
ب: مناسب بودن زمین برای اجرای پروژه مورد نظر و تملک قطعی آن و رفع معارض کامل زمین ج: نقشه، مشخصات و مصالح مورد استفاده باید به دقت مورد مطالعه قرار گرفته تا نکته ابهامی برای اجرای کار باقی نماند که منجر به تغییر نقشه، مشخصات فنی، مقادیر اقلام کار و یا مصالح پیش بینی شده گردد.[1]لذا نحوه اجرای دستورالعمل سرجمع به این صورت است که در ابتدا بر اساس نقشه های اولیه، برآورد دقیقی از کار انجام میشود و با توجه به برآورد نهایی و فعالیت های اجرایی، ساختار شکست برای پروژه مشخص و با توجه به نسبت ساختار شکست به برآورد اولیه، صورت وضعیت ها پرداخت می شود.
تحلیل Swot یکی از ابزارهای برنامه ریزی استراتژیک است که برای ارزیابی وضعیت داخلی و خارجی یک سازمان محسوب می شود که با آن به آنالیز عوامل موثر بر برآوردن تصورات، ماموریت ها و هدف ها می پردازد. درک بهتر از قراردادهای نوین پروژه های عمرانی نسبت به عوامل داخلی - نقاط قوت و ضعف - و عوامل خارجی - فرصت ها و تهدیدها - موجب تصمیم گیری های بهتر و بکارگیری استراتژی مناسب تر خواهد شد. میتوان گفت زمانی پروژه ای میتواند موفقیت های بیشتری به دست آورد که نقاط ضعف را برطرف نماید و تهدیدها را در نظر داشته باشد و بتواند نقاط قوت موجود را حفظ کند و از فرصت های پیش رو نهایت استفاده را ببرد.در پروژه ها پیمانکاران تمایل دارند که بیشترین سود را ببرند در حالی که کارفرمایان بر روی هزینه های کمتر، کیفیت قابل قبول تمرکز دارند . در اکثر پروژه ها تنها به هزینه توجه می شود و زمان و کیفیت نادیده گرفته می شود. ماهیت پیچیده پروژه های ساخت ایجاب می کند تا از یک قرارداد دقیق و مفصل استفاده شود که در آن به طور دقیق جنبه های قانونی، مالی و تکنیکی پروژه آورده شود.
-2 بیان مسئله
با تجزیه و تحلیل دستورالعمل نحوه انعقاد قرارداد به صورت سرجمع می توان به عوامل داخلی و خارجی موثر بر آن ها شناخت بیشتری پیدا کرد. شناسایی تهدیدهای موجود در این دستورالعمل موجب می شود طرح دعاوی و اختلافات از سوی طرفین قرارداد کاهش یابد همچنین شناخت بر روی فرصت ها نیز می تواند باعث بهره برداری هر چه بهتر این شیوه انعقاد قرارداد شود. البته بررسی عوامل خارجی نیازمند این است که عوامل داخلی موثر در آن را بشناسیم و سپس با تحلیل Swot مورد ارزیابی قرار گیرد.
-3 ضرورت و اهمیت تحقیق
با توجه به افزایش طرح های عمرانی در سال های اخیر سیاست گذاری هایی در خصوص نحوه انعقاد قراردادها و اجرای مناسب پیمان ها صورت گرفته که در جهت کاهش هزینه، زمان و بهبود کیفیت و ایمنی پروژه ها می باشد. دستورالعمل هایی در خصوص شیوه پرداخت به صورت سرجمع ابلاغ شده است که اولین آن در تاریخ1375/05/20 به شماره 102-2700/54-2000 تحت عنوان انعقاد پیمان با نرخ متر مربع زیر بنا برای پروژههایی که سطح زیر بنای آن ها حداکثر 2000 متر مربع بود مورد استفاده قرار گرفت.[2] در پی آن دستورالعملی در تاریخ 1385/08/24 به شماره 100/142825 برای انعقاد پیمان های کارهای ساختمانی با سطح زیر بنای تا 10000 متر مربع ابلاغ گردید.[3] آخرین دستورالعمل در تاریخ1389/02/04 به شماره 100/6405 به صورت انعقاد پیمان به صورت سرجمع ابلاغ شد که در راستای افزایش نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف دستورالعمل های قبلی می باشد.
مطالعات و تحقیقات گسترده ای بر جنبه های مختلف دستورالعمل انعقاد قرارداد به صورت سرجمع انجام شده است که از جمله، مدیریت ادعا در این گونه قراردادها است که نشان می دهد پیمانکاران به دنبال طرح دعاوی مالی بوده و کارفرمایان بیشتر مطرح کننده دعاوی کیفی و زمانی هستند که در نهایت ممکن است به تعطیلی پروژه، تاخیر در تکمیل و یا اجرای پروژه با مبلغ بالاتری منجر شود.[4] همچنین به تعدیل و بروزرسانی قیمت در دوره اجرای قرارداد سرجمع می توان اشاره نمود که مشخص می کند تعدیل در آن به میزان قابل توجهی کمتر از تعدیل اجرای پروژه های با روش فهرست بهایی است که این امر خود یکی از اساسی ترین علل شکست پروژه ها می باشد.[5]
-4 روش تحقیق
در این تحقیق ابتدا با مطالعات کتابخانه ای و با بررسی انعقاد کارهای ساختمانی به صورت سرجمع در پروژه های مختلف و با استفاده از تجربیات کارفرمایان و پیمانکاران و افراد خبره که به صورت مستقیم و غیر مستقیم با قرارداد سرجمع سر وکار دارند معیارهای نهایی شناسایی شد و در نهایت با تحلیل Swot مورد بررسی قرار گرفت.
-5 تحلیل Swot دستورالعمل سرجمع عوامل داخلی:
الف: نقاط قوت
- 1 پادار بودن اعتبار هزینه اجرای کار
- 2 کامل بودن نقشه، مشخصات و مصالح در هنگام عقد قرارداد
-3 تملک قطعی و بدون معارض زمین مورد نظر پروژه
-4 مشخص بودن مبلغ نهایی پروژه
-5 کاهش زمان تهیه صورت وضعیت و رسیدگی به آن
-6 پرداخت مابه التفاوت دو مصالح، آهن آلات و سیمان
-7 قابلیت استفاده در قراردادهای مختلف مانند طرح و ساخت
-8 جبران خسارت دیرکرد در پرداخت
-9 استفاده در پروژه های نیمه تمام
-10 کنترل پروژه با استفاده از ساختار شکست
-11 در نظر گرفتن شرایط منطقه ای، جغرافیایی در مدت زمان اجرای پروژه
ب: نقاط ضعف
-1 نیاز به برآورد دقیق
-2 چگونگی محاسبه تغییرات مقادیر در پروژه
-3 افزایش مبلغ پیشنهادی پیمانکار به علت عدم تعلق تعدیل آحاد بها
-4 ناچیز بودن سقف خسارت دیرکرد
-5 الزامی نبودن ریز متره و برآورد توسط پیمانکار در هنگام ارائه پیشنهاد قیمت
-6 عدم تناسب هزینه تجهیز کارگاه با پیشرفت کار
-7 عدم پیش بینی در ابلاغ کارهای جدید بیش از ده درصد مبلغ اولیه پیمان
-8 عدم تکلیف در قراردادهای بالای 10000 مترمربع
-9 استفاده از شاخص های نامناسب در بهنگام نمودن مبلغ برآورد
عوامل خارجی: الف: فرصت ها
-1 استفاده از مصالح ایرانی و تاکید بر تولید داخلی
-2 عدم اجرای پروژه های عمرانی بدون تامین اعتبار مورد نیاز
-3 ترغیب کارفرمایان به استفاده از قراردادهای مقطوع در جهت کاهش هزینه و زمان اجرای پروژه
-4 ریسک کمتر کارفرمایان در واگذاری پروژه های عمرانی
-5 کاهش اختلافات فنی و مالی بین کارفرما و پیمانکار از لحاظ مقطوع بودن پیمان
-6 نقش پررنگ تر دستگاه نظارت در جهت بهبود کیفیت پروژه ها
ب: تهدیدها
-1 افزایش تورم و تاثیر آن بر مصالح
-2 عدم توانایی پیش بینی سود پیمانکار در اعتبار پروژه
-3 متوقف شدن پروژه توسط نهادها و سازمان ها
-4 کمبود بودجه در اثر تغییرات احتمالی نقشه
-5 تاثیر حوادث قهریه بر پروژه
-6 عدم توانایی پیش بینی سود پیمانکار در اعتبار پروژه
