مقاله گونه شناسی گیاهان بومی تالش

بخشی از مقاله

گونه شناسی گیاهان بومی تالش

چکیده موضوع:

در شرایط اقلیمی استان گیلان، منطقـهي تـالش، کـه از رحمـت بیپایـان بـاران و نعمـت گیاهـان
بیشمار برخوردار است و به خاطر پوشش گیاهی متنوع در ارتفاعات مناطق سرسبز گیلان بخصوص
»تالش«، داراي گونههاي گیاهی بـومی و محلـی فراوانـی میباشـد کـه از لحـاظ مصـرف داروئـی –
تغذیهاي – مصرف علوفهاي – صنعتی با اسامی گوناگون محلی و اسم فارسی شناخته شده هستند.
»طبق مدارك گیاهشناسی ایران 1000 گونه گیـاهی وجـود دارد کـه بعضـی از ایـن گیاهـان ارزش
ویژهاي داشته و در مناطق کوهستانی طالش قرار دارند.« (کتاب سیري در زندگی تالشـها) تـالش تیـره
کهن بزرگ بوده که این مردمان باستانی که کادوسیان (تالشها) را تشکیل دادهاند.
تالشها تیره بزرگ و پر تلاش با خصوصیات جغرافیایی خاص، همواره به ترویج تاریخ و دوستی
با طبیعت میاندیشند زیرا در فرهنگ آنان نهادینه شده است و میدانند با حفاظـت از منـابع طبیعـی و
توسعه جنگل و گونههاي گیاهی و ارزش حیاتی درختان با نیکاندیشی از مواهب خـدادادي طبیعـت
چگونه بهره برده، در ماندگاري این طـلاي سـبز در خطـه گـیلان همـواره تکیـهگاهی بـراي توسـعه
اقتصادي و پیشبرد زندگی اجتماعی خودمیدانند. در این مقاله چند نمونه از درختان و گیاهـان بـومی

تالش بهعنوان معرفی نگاشته شده است.

کلید واژگان:

گیلان – تالش - تنوع پوششی – طبیعت – گیاهان بومی – داروئی

مقدمه:

منطقهي تالش و شهرستان تالش در شمال رضوانشهر، جنوب غربی دریاي خزر، جنوب شهرستان
آستارا، شرق استان اردبیل به صورت نوار شمالی – جنوبی شامل 2 بخش اسالم با دهستانهاي اسـالم
خالوسـرا – خرچگیـل و بخـش حویـق بـا دهسـتانهاي چـوبر – خویـق و بخـش گرگـانرود بـا
دهستانهايخُطبهسرا – لیسارو، همچنین بخش مرکزي دهستانهاي چوکنـدان، کوهسـتانی طـالش و
طولارود و چهار شهر به نامهاي اسالم – حویق – لیسارو و مرکز شهرستان، هشتپر میباشد. کیسوم از
مناطق زیباي طالش است. (کتاب گیلان جلد پنجم – ابراهیم عربانی و انتشـارات گـروه پژوهشـگران

قسمت معرفی تالش)

شهرستان رضوانشهر مناطق تالشنشین

شهرستان رضوانشهر درشمال غربی استان گیلان واقع شده، از شمال به تالش از شـرق بـه دریـاي
خزر و شهرستان انزلی و صومعهسرا از جنوب به شهرستان ماسال از مغرب به شهرسـتان خلخـال در
استان اردبیل محدود است. مسـاحت شهرسـتان 770/3 کیلومترمربـع و مرکـز آن رضوانشـهر اسـت.
ساکنان به گویش تالشی تکلم میکنند. شرایط ایجاد باران و رطوبت فراوان و داشتن جنگلهاي انبـوه
به همراه درههاي عمیق از خصوصیات جغرافیایی این ناحیه میباشد، پارك جنگلی کیسـوم از منـاطق
توریستی و دیدنی آن است. قسمت اعظم مساحت شهرستان رضوانشهر را جنگل پوشانده و دهسـتان
ییلاقی نیمی از محدودهي این شهرسـتان را در اختیـار گرفتـه اسـت. و مهمتـرین محصـول آن بـرنج
brnj است. به زبان محلی به برنج، بج bj بیج bij و بوج buj میگویند.

برداشت برنج – تالش

درو شالیزار (عکس از کتاب گیلان)

محصول جو حدود 320 هکتار از اراضی را اشکال کردهاند کـه 285 هکتـار آن بـه صـورت دیـم

کاشته میشود.

محصولات جالیزي شامل: خیار، خربزه، هندوانه میباشـد همچنـین بـاقلا، لوبیـا در ایـن منطقـه
کشت میشود.

»کشت علوفه به سبب رونق دامداريها از اهمیت بیشـتري برخـوردار اسـت، یونجـه در منطقـهي
کوهستانی، شبدر در منطقهي جلگهاي و کوهپایهاي کشت میشوند.« (کتاب گیلان جلد پـنجم بخـش
رضوانشهر)

»جنگلی بودن در منطقه کوهستانی باعث شـده کـه درختـان مثمـر نظیـر صـنوبر – راش یکـی از
مرغوبترین و مهمترین گونههاي درختی جنگلهاي شمال از جمله گیلان میباشـد.« (کتـاب گـیلان

جلد سوم ص (288

»استان گیلان با توجه به مساحت کمتري که نسبت به اسـتانهاي دیگـر دارد، از نـوع جـانوري و
گیاهی در رتبهي بالاتري میباشد. به همین لحاظ شناسایی جـانوران و گیاهـان منطقـه بسـیار دشـوار
میباشد. زیرا هر یک از جانوران و گیاهان با نام و گویش مختلف بیان شده و از یک واژه براي چنـد
مورد استفاده میشـوند.« (کتـاب فرهنـگ نامهـاي جـانوران و گیاهـان گـیلان. اثـر مهنـدس فرامـرز

کوچکیزاد)

از گونههاي گیاهی اعم از بومی منطقه، تالش و سازگار آن میتوان چند نمونه زیر را برشمرد:
»درختان پهن برگ شامل: آزاد (سیاهدار – توسکاي ییلاقی – راش (الش) – ممرز (اولس) بلـوط
– انجیلی (توي) – افـرا – سـپیدار (سـپیدپلت) اشـینه گـویش تالشـی (ك. کـوچکیزاد) ون (زبـان گنجشک).

درختچههاي تزیینی پهن برگ: یأس خوشهاي – توري – ختمی – به ژاپنی – اسپیره – یـأس زرد
– گونهةاي سوزنی برگ – سیکاس – سرو نقرهاي – سرو خمرهاي – سدروس – نوش – سرخدار. گلهاي تزیینی: اطلسی – آفتابگردان زمینی – عنکبوتی – مریم گلـی – تـاج خـروس – اختـر –
همیشه بهار – ابري – یوگا – مغربی – شاهپسند – شببو – قرنفل – گل میمـون – زنبـق – لالـه –
خرفه زینتی – پونههاي معطر – و گونههاي شقایق و... ایـن گیاهـان بـا چهـره طبیعـی خـود محـیط
سرسبز و شاداب پیرامون خود را نوازش میکنند. (فصلنامه پژوهشـی ویـژه تالششناسـی بهـار 1381

شماره 3 ص 71 مهندس رامین باباپور)
بعضی از گیاهان از نظر گیاهشناسی ارزش ویژهاي دارند، تالشیها به طبیعـت در جنگـل و کـوه و
دشت همواره از درختان استفاده کرده و از میوه و برگها و چوب و حتی شیره آنها بهره بردهاند.
به اختصار به معرفی چند نمونهي دیگر از درختان که تالشها از آنها اسـتفاده میکننـد، بـا نـام

محلی و فارسی معرفی میشود:

»ویز = گردکان = گردو تُرشه/ سیف = سیب ترش خُوج= / گلابی کـه چنـدین نمونـه دارد ماننـد:

شوسرخُوج – عسلخُوج –خسارَه خوج – مامیله خوجفَتَنْر– خوج که بـا فاصـله زمـانی خـاص
مورد استفاده قرار میگیرد / فتر = ازگیل، بینشافتر = ازگیل پیوندي / فندخ = فندق تُـرش- فرویـا =

الوترش / گاخره = شیرنه – خرو = گوچه سبز / انواع انجیر = سیاه انجیـل – ایسـبی انجیـل / دیونـه
انجیل که این انجیل خوردنی نیست. در کوهها میروید.

ارباتیما = خرمالوي وحشی / انواع انگور = سیاه انگور – ایسبیه انگور (انگور سـفیدخَینَـه) انگـور –

به = پاییزي به – به تاوائسونه / ممرز = فندق / درخـت لیلکـی = اللهکـی درخـت مـونبرو / زلزلـه =

زاللزاك / درخت کیشی / اشـتالو = هلـو / شمشـاد کـیش – بلـوط زمسـتانی / مـاز و...« (بخشـیزاد

محمودي کتاب سیري در زندگی تالشها صفحه (79

در مناطق گیلان و کوهپایههاي تالش که سرزمینی سرسبز و داراي گیاهان مختلـف میباشـد، مردمـان

آن طی سالها تجربه گیاهان داروئی را شناخته و با توجه بـه تحقیقـات و مطالعـات علمـی بـه تعـداد

گیاهان ناشناخته افزوده شده و همواره مورد استفاده قـرار میگیـرد اینـک چنـد نمونـه از گیاهـان بـا

مشخصات و مصرف داروئی که در منطقه تالش وجود دارد معرفی میشود:

»ممرز = تیره فندق، درختی به بلندي 25 متر است، با سـاقهيعمومـاً شـیاردار، چـوب ایـن درخـت

ارزش صنعتی ندارد. اما پوست آن در مناطق طالش، رضوانشهر و غرب گیلان از نظر درمـانی جهـت

رفع درد گلو مورد استفاده قرار میگیرد. تببر است و در گیلان و جنگلهاي تالش در ارتفاع 400 تا

500 متري دیده میشود.« (کتاب گیلان جلد اول مربوط به گیاهان صفحه (374

فندق :(fandoy - fondoy) یکی از اقـلام صـادراتی محسـوب میشـود و میـوهاي مقـوي و مغـز آن

خوردنی میباشد.

»خواص درمانی: جوشانده برگ و ریشه و ساقه آن عرقآور است. و براي سرما خوردگی و سینه پهلو

و ناراحتی برونشیت استفاده میشود و میوه آن داراي انواع ویتامینها بوده، چاقکننده و تقویتکننـده

اعضاي بدن میباشد.« (گیاهان دارویی گیلان تحفه سنتی غلامرضا صالحجو صفحه (101

»درخت بلوط (مازو) :(balat) جفت مازو / در کوهستانهاي تالش جفـت میرویـد، تالشهـا چـوب

بلوط را نمیسوزانند. گاه چوب را در آتش اندازند صدا میدهد.

خواص درمانی: از میوه پودر شده آن غذا درست میکنند. بلوط را خـام و پختـه میخورنـد.« (تحفـه

سنتی غلامرضا صالحجو ص (61

ارباتیما = خرمالوي وحشی

»درختی به ارتفاع 8 تا 12 متر،محلّ رویش آن در استان گیلان از رشت تا هشتپر طوالش میباشد.

خواص درمانی آن: ازجوشاندهي چوب آن براي تصفیه خـون، آرامکننـده درد، گـاهی از بـرگ آن

براي رفع تب استفاده میشود، میوهي آن خام و پخته آن به شکل دوشاب براي تقویت عمـومی بـدن

مفید و چاقکننده است.« (کتاب تحفه سنتی غلامرضا صالحجو)

لازم به ذکر است که »خرمالوي وحشی داراي قارچ مخصوص به خود (اربامیش) میباشد کـه بـه

خاطر شباهتش به قلیان (قلنمیش نامبرده میشود.« (فرهنگ خوراکی مردم گـیلان مسـعود پورهـادي

ص (30

کوره دوشابپزي ارباتیما (عکس: کاظم صادقی)

ویز = گردکان = گردو :(gerdo) درختی صنعتی و مرغوب است و میوهاي مقوي دارد، تالشها بریدن

این درخت و میوه را جایز نمیدانند، درخت گردو یک پایه زیبا و عمر زیاد، همچنین میوه آن سـفت

داراي میان گوشت بوده و آن را مغز گردو »آغوز – آغوز بوله گردکان – ووز – ویز« کتـاب فرهنـگ

نامهاي جانوران و گیاهان مهندس فرامرز کوچکی) میگویند.

»خواص درمانی: بـرگ پوسـت سـبز و میـوه آن بـراي درمـان بیمـاري دیابـت (قنـد) مفیـد بـوده و

ضدعفونیکننده میباشد حتی براي بیماران سل استخوانی واولسرهاي چـرکین مفیـد اسـت.« (تحفـه