بخشی از مقاله
مقدمه
توجه به کنشهاي اجرایی1 در ارتباط با مهارتهاي کودکان در سالهاي اخیر به رویدادي نسبتاً رایج تبدیل شده است. جمعیتهاي بسیاري از کودکان، از جمله کودکان دچار ناتواناییهاي یادگیري، مشکلات درك و زبان و ریاضی مورد مطالعه قرار گرفتهاند (براي مثال،
گدرکول و پیکرینگ، 2000آ، 2000ب؛ به نقل از بول و سریف2، .(2001 این مطالعات نشان داده که کنشگري اجرایی، پیشبینی کنندة دقیقی از عملکرد تحصیلی در کودکان است. براي
1- executive functions
2- Bull, R. & Scerif, G.
٣٨
مثال، در مطالعات مختلفی که به راهبردهاي شمردن در کودکان پرداختهاند، نشان داده شده کودکان دچار مشکلات در حساب، منابع حافظه فعال ضعیفی دارند که منجر به بازنماییهاي ضعیف یا ناقصی از اعداد و اطّلاعات عددي در حافظه بلندمدت میشود (گیري، 1990؛ به
نقل از بول و جانستون1، .(1997 در مطالعه دیگري دربارة نقش اجراکنندة مرکزي در ارتباط با پیشرفت تحصیلی، لتو 1995)؛ به نقل از بول و همکاران، (1997 نشان داد پیشرفت تحصیلی عمومی شامل ریاضی، بهصورت قدرتمندي با اجراکنندة مرکزي مرتبط است. اما با وجود ادبیات گستردة خارجی در زمینه نقش منابع حافظه فعال به ویژه اجراکنندة مرکزي، در توانایی
ریاضی، گزارشهاي ارایه شده از سوي مرکز اطّلاعات و مدارك علمی ایران تا مهرماه سال
84، پژوهشی که به بررسی این موضوع در ایران پرداخته باشد، ارایه نشده است.
یکی از الگوهاي نظري که به بررسی کنشهاي اجرایی پرداخته، الگوي چند مؤلفهاي بدلی2 از حافظه فعال است (بدلی، 1974؛ .(2002 در الگوي بدلی، حافظه فعال به ذخیره و پردازش موقّت اطّلاعات، در مجموعهاي از تکالیف شناختی اشاره دارد. در این الگو، کنشهاي اجرایی به بخشی موسوم به اجراکنندة مرکزي3 مربوطند که مسؤول مهار و تنظیم اطّلاعات، درون نظام حافظه فعال و نیز مهار و توزیع منابع توجه در جریان فعالیتهاي شناختی است
(بدلی، 1986، 1990؛ به نقل از لمر4، .(1996 بنابراین در این الگو فرض میشود توانایی ذخیرهسازي و پردازش همزمان اطّلاعات، به طور مستقیم با توانایی ریاضی در ارتباط است.
از دیدگاه عصبشناختی، که بهعنوان الگویی در بسط دیدگاه بدلی مطرح میشود، اجراکنندة مرکزي در قالب یک سازة چند بعدي توصیف میشود (بول و جانستون، .(1997 از
میان کنشهاي مطرح شده در این دیدگاه به بررسی سه کنش برجسته میپردازیم:
یکی از این کنشها، توانایی تغییر راهبردهاي ذهنی5 است (میاك6 و دیگران، .(2000 این کنش، نیازمند توانایی رها کردن مجموعهاي ازمحرّكها و راهبردهاي نامربوط، و درگیر شدن
1- Johnston, R.
2- Baddeley, A. D. 3- central executive
4- Lemaire, P. 5- switching
6- Miyake, A.
٣٩
فعال با مجموعهاي ازمحرّكها و راهبردهاي مربوط است. فرض میشود ضعف در این کنش منجر به عملکرد ضعیف در ریاضی میشود. کنش دیگر، توانایی بازداري1 از ورود اطّلاعات نامربوط به حافظه فعال است (بول و سریف، .(2001 اگر فرد نتواند اطّلاعات را در طول زمان نگه دارد یا پاسخهاي نامربوط را بازداري کند، به گزینش پاسخ نادرست ادامه میدهد (اسپی2
و بول، .(2005 بنابراین به نظر میرسد توانمندي در انجام محاسبات ریاضی، به مقدار قابل توجهی از کنش بازداري نیازمند است. سومین کنش، ظرفیت فعال کردن زودگذر حافظه بلندمدت است. این کنش که ارتباط نزدیکی با سازة حافظه فعال در الگوي بدلی دارد، روزآمد کردن3 اطّلاعات نامیده میشود (بول و جانستون، .(1997
با توجه به تنوع در میان کنشهاي اجرایی و نیز، عدم اتّفاق نظر درمورد چگونگی ارتباط این کنشها با توانایی ریاضی، در این پژوهش تلاش شده به چگونگی ارتباط میان کنشهاي اجراییِحافظه فعال با توانایی ریاضی پرداخته شود. با مرور ادبیات پژوهش در این زمینه، فرضیههاي زیر مطرح میشوند:
1. افزایش توانایی تغییر راهبردهاي ذهنی، با افزایش توانایی ریاضی ارتباط دارد.
2. افزایش توانایی بازداري در مقابل ورود اطّلاعات نامربوط به حافظه فعال، با افزایش توانایی ریاضی ارتباط دارد.
3. افزایش توانایی روزآمد کردن اطّلاعات در حافظه فعال، با افزایش توانایی ریاضی ارتباط دارد.
روش
این پژوهش میدانی از نوع همبستگی است و روي 73 دانشآموز پسر کلاس چهارم ابتدایی انجام شد. آزمودنیها به صورت تصادفی و به روش چند مرحلهاي، از میان مدارس
ابتدایی دولتی شهر تهران انتخاب شدند. سپس در سه جلسه سی دقیقهاي، توانایی ریاضی،
هوش سیال و توانایی خواندن آنها به وسیله سه آزمون کیمت، ماتریسهاي پیشروندة ریون و
1- inhibition
2- Espy, K. A. 3- updating
٤٠
آزمون خواندن پوراعتماد اندازهگیري شد. پس از آن، آزمودنیها در دو جلسه سی دقیقهاي دیگر، به ترتیب سه آزمون مربوط به سه توانایی برجسته کنش اجرایی (آزمونهاي ویسکانسین، استروپ و فراخناي شمردن) را کامل کردند. دوآزمون هوش و توانایی خواندن به عنوان متغیرهاي کنترل وارد پژوهش شدند.
ابزار
- آزمون ریاضیات ایران کیمت:1 در این پژوهش، از آزمون تجدید نظرشدة کیمت استفاده شد. این آزمون که به وسیله کنولی (1988) هنجارگزینی و تجدید نظر نشده، شامل سه
بخش مفاهیم اساسی، عملیات و کاربرد است.
- آزمون دستهبندي کارت ویسکانسین:2 این آزمون به کوشش گرانت و برگ، در سال
1948 تهیه شد، یکی از معتبرترین آزمونهاي عصبروانشناختی است، و به منظور ارزیابی توانایی تغییر راهبردهاي ذهنی مورد استفاده قرار میگیرد (میاك و دیگران، .(2000 در این آزمون سه بعد رنگ، شکل و تعداد، براي طبقهبندي یک مجموعه کارت مورد استفاده قرار میگیرد.
- تکلیف استروپ:3 این تکلیف در سال 1935، از سوي استروپ طراحی شد واکنون، به منظور ارزیابی توانایی بازداري در مقابل ورود اطّلاعات نامربوط به حافظه فعال، مورد استفاده قرار میگیرد (میاك و دیگران، .(2000 در نسخه عددي استروپ، آزمودنیها باید تعداد مؤلفهها را نام ببرند (یک، دو، سه، چهار).
