بخشی از مقاله
چکیده
سبک زندگی و یا به تعبیر بهتر سبکهاي زندگی مسألهاي جهانی و عام است که بخشی ناگزیر از زیستن در دوران کنونی و زمانه معاصر را تشکیل میدهد. سبکهاي زندگی، مدلها و الگوهاي مشخصی از انتخاب مطلوبیتهاي زندگی ارائه میکنند که با عنایت به اینکه معمولاً مطابق مد روز و طبق آخرین محصولات و شیوههاي تأمین نیازهاست، تقریباً همه جوامع را با الگوهاي کمابیش مشخصی متأثر میسازند. سبک زندگی با وجوه مختلفی سر و کار دارد که مصرف، مدیریت بدن، گذران اوقات فراغت و مواردي از این دست از مهمترین آنهاست. فرآیند مصرف در این میان دال بزرگتر و وسیعتري است که مؤلّفههاي دیگر را نیز پوشش میدهد. مصرف به ویژه در دوران کنونی در خلاء رخ نمیدهد و از آن مهمتر صرفاً بر اساس نیازها هم نیست که شکل میگیرد؛ بلکه مصرف در متن طیفی از مناسبات اقتصادي و نیز تعاملات هویتبخش قوام مییابد. از دیگر سو، اقتصاد علمی است براي سنجش و بررسی نحوه استفاده از امکانات موجود براي برطرف ساختن نیازهاي مادي که به عنوان یک علم، ماهیتی جهانی و علمی دارد. اما روشهاي اقتصاد در کاربردهاي مختلفش در جوامع گوناگون ممکن است به اشکال و شیوههاي مختلفی بروز و ظهور پیدا کند. براي مثال انواع سیاستهاي اقتصادي اعم از حمایتی، انبساطی، آزاد، بسته، رقابتی و ... به تناسب شرایط و مقتضیات جوامع به مرحله اجرا نهاده میشود.
در این میان، اقتصاد مقاومتی مقولهاي یال و البته چندوجهی است که به نظر میرسد با شیوهها و الگوهاي اقتصادي مختلفی امکان نیل بدان وجود دارد. اما با این حال کلیت آن فراتر از مؤلّفههاي اقتصادي دقیق، داراي بار فرهنگی و اجتماعی نیز هست که مشخصاً آن را با مقوله سبک زندگی در پیوند و ارتباط قرار میدهد. تأکید نوشتار حاضر بر وجه مردمی و فرهنگی اقتصاد مقاومتی است. در واقع تلاش بحث کنونی بر آن است علاوه بربعد دولتی و سیاستگذارانه اقتصاد مقاومتی که در جاي خود مهم و اساسی است، وجه مربوط به مردم و نقش فرهنگ اقتصادي ایشان در این روند نیز واکاوي شود. البته موضوع اقتصاد مقاومتی بحثی جدید است که سعی میشود تا حدودي ابعاد مفهومی آن نیز روشن گردد.
واژگان کلیدي: سبک زندگی، اقتصاد مقاومتی، اقتصاد ریاضتی، فرهنگ اقتصادي، مصرف، خانواده.
مقدمه
اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از راهبردهاي کلان اقتصادي نظام جمهوري اسلامی ایران در طی سالیان اخیر مشخصاً از سوي رهبري انقلاب مورد تأکید قرار گرفته و در شمار موضوعاتی درآمد که مسئولان و مردم
باید نسبت بدان اهتمام خاصی مبذول داشته باشند. اقتصاد مقاومتی را باید در حکم دال کلان و عمدهاي دانست که مصداق جزئی خاص و عینی در بیرون ندارد؛ بلکه بیش از آن در حکم چراغ راهنمایی است که
برنامهها، رویههاي عملی و نیز الگوي اعمالشونده باید با عنایت بدان طراحی و اجرا شوند. لذا طرح و اجراي
اقتصاد مقاومتی ممکن است با سیاستهاي اقتصادي و برنامهریزيهاي مختلفی به پیش برده شود. عنوان
همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی
2
اقتصاد مقاومتی و تأمل در دغدغههاي رهبر انقلاب در طرح آن گویاي آن است که این مفهوم وجهی چند
بعدي است و گستره معناییاش صرفاً به حوزه علم اقتصاد به معناي مرسوم و کلاسیک آن منحصر و محدود نمیگردد.
در واقع، اقتصاد مقاومتی ابعاد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز دارد که توجه بدانها شرط تحقق و عملی
شدن آن نیز به شمار میآید. در هر حال با وجود بدیع بودن این مفهوم در گفتار و سخنان رهبري انقلاب
حضرت آیتاالله خامنهاي، با نگاهی به مواضع ایشان در طی سالیان گذشته میتوان به موضوعات مشابهی
دست یافت که حاکی از دغدغهاي واحد در طول تمامی این سالها دارد و لذا کلیت این بحث را در اندیشههاي ایشان باید مسبوق به سابقه برشمرد. براي مثال، ایشان در بحثهاي سالهاي گذشته مکرر از
مباحثی همچون اصلاح الگوي مصرف، وجدان کاري و انضباط اجتماعی، حماسه اقتصادي و موارد مشابه یاد
کرده و حتی برخی از آنها را به عنوان شعار سال برگزیدهاند.
افزون بر آنها در تداوم بحثهایی که در چندین سال گذشته از سوي ایشان مطرح گردید، موضوع سبک زندگی و عناصر متعدد آن نیز مورد نظر و حتی مطالبه ایشان قرار گرفت. این مطالبه علاوه بر مسئولان، ناظر به عموم آحاد مردم نیز بود و لذا ایشان در سفري که به خراسان شمالی داشتند، تأکید کردند که یکی از ابعاد پیشرفت در مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی و شیوهى زیستن. از نظر
رهبري، اهمیت و جایگاه سبک زندگی در آن است که به هر حال الگوي پیشرفتی که نظام اسلامی در نظر
دارد، متکی به دریافتی است از موقعیت ایران اسلامی به عنوان سردمدار تمدن نوین اسلامی. حال این الگو علاوه بر همه مشخصهها و مؤلّفههاي خود، باید دربردارندة نمود و عینیتی هم باشد. به گونهاي که به طور خاص آن نوع زیستن و حیات و مسائل مرتبط به آن را بتوان به عنوان نشانی از آن اندیشه تمدنساز ارائه نمود. ایشان اموري همچون علم، صنعت، اقتدار در عرصههاي مختلف اعم از سیاسی و اقتصادي و ... را
ابزارهاي تمدنساز دانسته و در مقابل موضوعات مربوط به سبک زندگی را حقیقت و درونمایه آن
برمیشمارند که شامل مجموعه رفتارها، کردارها و الگو و مدلهاي برگزیده شده براي زندگی فردي و اجتماعیمان است(بیانات در دیدار جوانان استان خراسان شمالی .(91/7/23
به سخن دیگر، همه اینها نظر به بخشهایی است که متن زندگی ما را تشکیل میدهد. ایشان در آن جلسه، سلسله سؤالاتی را نیز معطوف به همین متن زندگی و موضوعات آن از جوانان پرسیده و خواهان تأمل ایشان در آن موارد شدند؛ از فرهنگ نامناسب رانندگی تا نظام آپارتماننشینی و رفتار و معاشرت با اطرافیان و
همسایهها گرفته تا نوع و الگوهاي تفریح و معماري جامعهمان و نیز میزان رعایت حقوق دیگران و علت قانونگریزي تا خصوصیات و ویژگیهاي اخلاقیمان همه و همه جزو موارد طرح شده بودند(همان).
در هر جامعه اي، به خصوص در جامعه اسلامی، هیچ سیاستی نمی تواند بدون حمایت و پشتیبانی
مردم موفق شود. از سوي دیگر، هـیچ رویـه و شـیوه عملـی هـم در صـورتی کـه بـا سیاسـت هـا و
برنامه ریزي هاي درست و البته عملی حمایت نگردد، نمی تواند به شکل واقعی اثرگذار باشـد. نقـش مسئولان و برنامه ریزان اجتماعی و سیاسی در طراحی و تدوین سیاست هایی براي هر بحـث هماننـد
همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی
3
اقتصاد مقاومتی نقشی مهم و غیرقابل انکار است و لذا نقش بی بدیل مردم در ایـن مسـأله نبایـد بـه
فراموشی سپرده شود. درباره نقش مردم در موضوعات اجتماعی از زوایاي متعددي می توان به مسأله نگریست.
آنچه در نوشتار حاضر به عنوان پیش فرض قرار گرفته است، ناظر بدین مسأله است که مردم را تنها با
شیوه هاي مبتنی بر نصیحت و تجویز صرف نمی توان با اقتصاد مقاومتی همگام و همراه نمود. به بیان دیگر
اگر بر این باور باشیم که نقاط آسیب زایی در اقتصاد ما اعم از مصرف و ... وجود دارد که مورد نقد هستند،
در آن صورت ناگزیریم بپذیریم که چنین کاستی ها و نقائصی به یکباره پدیدار نشده است و ریشه هایی عمیق در حیات فردي و اجتماعی مان دارد. این مهم به ویژه درباره سبک زندگی و اقتصاد و مصرف گره
خورده با آن از اهمیت بیشتري برخوردار است. چون الگوهاي شکل گرفته بر اساس ترجیحات فردي و
انتخاب مطلوبیت هاي مختلف و طبق ارزش هایی خاص صورت گرفته و در طول زمان نهادینه شده است.
در نتیجه، سبک زندگی با متغیرهاي مختلفی همچون زیست جهان انسانها و نیز فرهنگ و باورهاي ایشان پیوندي ناگسستنی دارد و عدم توجه بدین شبکه درهمتنیدة روابط چندلایه باعث ناکامی طرح و تحقق اقتصاد مقاومتی و هر نوع الگویی در راستاي تغییر شیوههاي رایج خواهد گردید.
با توجه به موارد فوق مدعاي نوشتار حاضر آن است که براي تحقق جامع اقتصاد مقاومتی به عنوان شیوه اعمالی نظام در سیاستهاي خود، باید افراد را متوجه نسبت آن با سبک زندگیشان ساخت. اهمیت این امر در
آن است که سبک زندگی به شیوههاي عام و جهانی توسعه و گسترش مییابد و لذا از الگوهایی نسبتاً
جهانشمول و فراگیر در بین انسانها برخوردار گردیده است.
لذاست که در جوامع مختلف و در متن طبقات و اقشـار گونـاگون، شـیوه هـاي زنـدگی و مصـرف مشابهی را شاهدیم. شناخت و توان تحلیل افراد در دریافت و فهـم نسـبت میـان ایـن امـر جهـانی بـا مقتضیات خاص اقتصادي و معیشتی خودشان که از آن با عنوان امر بومی و محلی یاد می کنیم، می تواند اصلی ترین عامل در تحقق این نوع اقتصاد و موفقیت آن باشد.
سبک زندگی
سبک زندگی از مفاهیمی است که در مباحث علوم اجتماعی جدید کاربرد زیادي یافته است. در واقع، سبک زندگی تبیینگر بخش مهمی از تحولات است که در زندگی انسانها حادث میشود و در عین حال که ناظر به زندگی واقعی و روزمره است، اطلاعات و دادههاي فراوانی نیز در خصوص هویت و شخصیت افراد
در اختیار محققان و پژوهشگران و حتی مشاهدهگران عادي رفتارهاي اجتماعی قرار میدهد. به واقع باید گفت
اهمیت سبک زندگی از آنجا ناشی میشود که روش و شیوهاي است براي توضیح و بیان ارزشها و نگرشها
و نیز رفتارهاي هویتی افراد که اهمیت آن نیز در طول زمان روزافزونتر شده است(اباذري و چاوشیان: 6 و نیز مهدوي کنی: .(15
البته توجه به مفهوم سبک زندگی و استفاده از آن براي تحلیل روابط و مناسبات اجتماعی، امري کاملاً
دلبخواهی و مبتنی بر میل و رغبت محققان و پژوهشگران نبوده است؛ برعکس رواج و بسط این مفهوم در
همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی
4
تحلیلهاي اجتماعی تا حدود زیادي ناشی از تحول عمده و اساسی در برخی از مهمترین مؤلّفه هاي اقتصاد
روزگار جدید بوده است که گاه از آن به جامعه فراصنعتی و یا عناوینی از این دست تعبیر میشود. در شکل نوینی از مناسبات اقتصادي، تمرکز نظام اقتصادي مبتنی بر کاپیتالیسم به جاي تولید بر مصرف استوار شده
است. لذا اگر در گذشته شاخصههایی همانند طبقه و منزلت اجتماعی که مبتنی بر شیوههاي تولیدي خاصی
بودند ملاك ارزیابی و تحلیل جایگاه افراد و گروههاي اجتماعی بود، در دوران اخیر مصرف است که نقش
اصلی را در تحلیلها به خود اختصاص داده است.
