بخشی از مقاله
مقدمه
سازمان بهداشت جهانی سلامت روان را با بیان تندرستی تعریف کرده و تندرستی را وجود وضع مطلوب و خوب
جسمی و روحی و اجتماعی یک فرد تعریف می کند. در این تعریف فقط عدم وجود بیماری مطرح نگردیده و میدان
وسیعتری را دارا می باشد (خالقی و یساری فرد،.(1387 با این نگاه، دین یکی از اساسی ترین و مهم ترین نهادهایی است که
جامعه بشری به خود دیده است، به طوری که هیچ گاه بشر خارج از این پدیده زیست نکرده و دامن از آن بر نکشیده است(نوانبخش و پوریوسفی،.(1385 یکی از آموزه های مهم در متون دینی که بررسی های عقلی و روحی- روانی نیز بر آن
تأکید می کنند، مسأله ی تأثیر متقابل در ایمان و باورهای دینی و رفتار است. یعنی همچنان که اعتقاد صحیح و باور دینی
سبب بروز اعمال و رفتارهای شایسته و خوب از یک انسان می شود این رفتار خوشایند و پسندیده نیز سبب شکوفایی هر چه بیشتر ایمان شخص و رشد آن می شود(حسنی،.(1385 افراد مذهبی با حوادث تروماتیک زندگی که قابل پذیرش نیستند،
راحت تر سازگار می شوند. از این رو مذهب باعث ایجاد امید در فرد می شود. امید باعث ایجاد انگیزه و انرژی در فرد
می شود که او را به بهتر شدن اوضاع زندگی امیدوار می کند.آنها احساس آزادی شخصی بیشتری نسبت به دیگران می کنند، وابستگی عاطفی کمتری به اطرافیان دارند و از شخصیت هایی دینی که مقاومند، الگو برداری می کنند و این مسأله باعث افزایش تحمل و پذیرش موقعیت های غیرقابل تغییر در آنها می شود. از سویی افراد مذهبی از الگوی تصمیم گیری خاصی استفاده نموده و این الگو، فرد را در جهت افزایش تصمیم گیری های مفید برای اطرافیان، خود و کاهش تصمیم گیری های
خود مخرب سوق می دهد، و این امر تا حدی از شدت استرس های زندگی می کاهد. بنابراین مذهب تنها منبع پاسخگو به
سؤالات نهایی است، به ویژه در موارد اضطراری که علم قادر به پاسخگویی نمی باشد(کوئینیگ،.(2004 همسو با نقش مذهب در سلامت روان، می توان از طرحواره های ناسازگار هم سخن گفت زیرا مشکلات بیماران و تحقیقات متعدد، نشان
داده که طرحواره های ناسازگار اولیه از زمان کودکی در فرد ایجاد می شود، پایدار هستند و نسبت به تغییر مقاومت می
کنند.تاثیر آنها بر فرد محدود به دوران کودکی نمی شود و نقش اصلی در اختلال های محور دو و برخی اختلال های محور یک DSM دارد.یانگ معتقد است هر کدام از علائم آسیب شناسی روانی با یک یا تعداد بیشتری از طرحواره های اولیه
مرتبط است(دیلاتر،سروانت، روزینک،لورت،پارکویت،گودمندوهات کیتٌ ،.(2004
در واقع، طرحواره یک بسته حافظه ای است که درون مایه آن را آموزه های فرد در طول زمان شکل می دهد. باید توجه
داشت که در روند پدیدایی طرحواره عواملی مانند تجارب فرد در فرآیند رشد، خانواده، فرهنگ، زیست شناسی فرد،
خصلت های سرشتی و رخدادهای بزرگ (مثبت و منفی) در طول زندگی مؤثرند. این بسته حافظه ای چونان یک فیلتر عظیم
1 - Delattre, servant, rusinek, lorette, parquet, goudemand & hautekeete
2
و پیچیده بر سر راه اطلاعات ورودی به حافظه و همچنین اطلاعات موجود در حافظه عمل می کند و با سرند، دسته بندی و سازمان دهی، شکل گیری معانی جدید را در ذهن شدنی می سازد (صلواتی و یکه یزدان دوست،.(1389
در سالهای اخیر اشاره شده است که شمار زیادی از نوجوانان از مسائل عاطفی و روانی رنج می برند(هیونٌ، .(1996
مشکلات سلامت روان در نوجوانی یا ادامه مشکلات روانی دوران کودکی است و یا شروع یک بیماری جدید است. این
مشکلات بطور کلی شامل حساسیت در روابط بین فردی، تنهایی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و مسائلی در ارتباط با
خودکشی هستند(جنسنٍ،.(1991 یانگ((2003 در پژوهشی که در نوجوانان کره ای انجام داد عنوان کرد که % 74/3 از نوجوانان در بعد حساسیت بین فردی و %56/9 در بعد افسردگی و %48/8 در مقیاس پرخاشگری دچار مشکل بودند.
برخی مطالعات نشان می دهد که کودکان دارای طرحواره های یکسان در نوجوانی و بزرگسالی هستند و رابطه قوی بین
بسیاری از مقیاس های پرسشنامه طرحواره ناسازگار اولیه یانگ و میزان آسیب شناسی روانی وجود دارد( مارلینَ، .(2010
هالند، هانسن، وگل، لونس، سولم و هیمل ُ((2011 با مطالعه ای که بر روی افراد دارای اختلال وسواس انجام دادند نقش طرحواره های ناسازگار اولیه در پیش بینی اختلال وسواس و جلوگیری از این اختلال نشان داده شده است. انجام سه پرسشنامه وسواس فکری و عملی ییل برون، پرسشنامه طرحواره یانگ و پرسشنامه افسردگی بک در قبل و بعد از درمان و تحلیل رگرسیون نشان داد که طرحواره های ایثار، رهاشدگی و شکست با وسواس فکری- عملی در ارتباط هستند.
همچنین، علائم افسردگی و اضطراب رابطه معناداری را با طرحواره های ناسازگار اولیه در نوجوانان نشان داد و علائم
افسردگی را بر اساس دو طرحواره انزاوی اجتماعی/ بیگانگی و فداکاری قابل پیش بینی است(لاملی و هارکنس،ِ.(2007 در
مطالعه ی دیگر بین علائم اختلالات عاطفی(افسردگی، اضطراب و خشم) و طرحواره های ناسازگار اولیه که 407 دانش
آموز،مشخص شد این طرحواره دارای رابطه معناداری با نشانه های اختلال های عاطفی افسردگی و اضطراب می باشند(کالویت، استویز، لوپز و رویز،ّ.(2005
مطالعه ای که رابطه ی بین طرحواره ها و اضطراب را بررسی کرد نتایج، علایم اضطرابی را بر اساس طرحواره ها به صورت معناداری پیش بینی کرد(کازیونا،2004ْ). بررسی مقایسه باورهای هسته ای بین گروهی از بیماران مبتلا به هراس اجتماعی و اختلالات اضطرابی و یک گروه کنترل شامل افراد سالم بعد از تکمیل پرسشنامه طرحواره یانگ و پرسشنامه
اضطراب و هراس اجتماعی نشان داد که افراد دچار هراس اجتماعی سطوح بالاتری از طرحواره های حوزه بریدگی و طرد
نشان می دهند و بی اعتمادی - بدرفتاری، نقص- شرم و محرومیت هیجانی بعنوان توضیح روشنتر واریانس اضطراب افراد است که آنها در موقعیت اجتماعی و ترس از ارزیابی منفی، احساس می کنند (پینتو گویا، کاستیلهو،گالهاردو و کانهاَ،.(2006
گزارش های متعدد از حضور در فعالیت های مذهبی و به دنبال آن ارزیابی بهتر از سلامتی خود را نشان داده است. بر
این اساس بررسی نیکولسن، رز و بوبک((2009 تایید کرد که بین فعالیت مذهبی کمتر و سلامتی کمتر رابطه وجود دارد. در بررسی دیگر مذهب منبع آرامش تلقی شده و در آن ارتباط میان متغیرهای مذهبی و پریشانی روانی در میان دو گروه آزمایشی
1 - Heaven 2 - Jensen 3 - Marleen
4 - Haaland,Hansen,Vogel,Launes,Solem & Himle 5 - Lumley & Harkness 6 - Calvete ,Estevez ,Lopez & Ruiz 7 - Cousineau
8 - Pinto-gaoveia, Castilho, Galhardo & Cunha
3
بیماران مراکز درمانی و گروه دانشجویان بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که آرامش روانی با داشتن مذهب همبستگی مثبت دارد. آزمودنیهای پژوهش، گرایش به نداشتن مذهب را با سطح بالای افسردگی و افکار خودکشی مرتبط
دانستند و آرامش را در داشتن مذهب نشان دادند(اکس لاین،2008ٌ). همچنین در مطالعه ای بین فرهنگی که در 19 کشور
غربی بر روی 28085 نفر آزمودنی انجام دادند دریافتند که هر چه انسانها پایبندی بیشتری به مذهب دارند درجه گرایش آنها
به خود کشی کمتر است(نیلمان، هالپرن، لئون و لوئیز،ٍ.(1997
در فرا تحلیلی که در زمینه مطالعات مذهبی و سلامت روانی انجام دادند ، نشان داد که در 47 درصد مطالعات رابطه ای مثبت بین مذهب و سلامت روانی وجود دارد، 23 درصد رابطه ای منفی و در 30 درصد آنها رابطه معنی داری دیده
نشد(پاینَ،برگینُ،بلمیاِ و جنکینسّ،.(1991 همچنین بررسی میان نگرش مذهبی و سلامت روانی نشان داد که بین این
مؤلفه ها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد و نیز میان نگرش مذهبی و سیستم ایمنی رابطه مثبت و معنی داری وجود
دارد(حمید،.(1388 بررسی دیگر رابطه معنادار بین بهره گیری از دعا با سلامت روانی آزمودنی ها را نشان داد که افزایش بکارگیری دعا با کاهش نمرات اضطراب و افسردگی همراه بوده است(شجاعیان و زمانی منفرد، .(1381 مطالعه دیگری که بر دانشجویان رشته های پزشکی انجام شد، نشان داد هر چه افراد از مقابله مذهبی بیشتر استفاده کنند از سلامت روانی بهتر برخوردار هستند(پهلوان ، .(1376 این مطالعات ذهن را درگیر این مطلب می کند که شناخت رابطه طرحواره ها و باورهای
دینی و سلامت روان و تغییر و اصلاح آنها می تواند باعث احساس رضایت از زندگی ، جهت دهی و پیشرفت کمال هر فرد
شود با شناخت منشا آسیب های روانی درمان بهتر و سریعتر اتفاق می افتد، همچنین شناخت بهتر این موارد می تواند کمک
بزرگی برای پیشگیری از وقوع آنها باشد. لذا با توجه به دامنه محدود تحقیقات در زمینه رابطه طرحواره های ناسازگار با
باورهای دینی و سلامت روان، در این پژوهش تلاش بر آن است تا با بررسی نقش طرحوارهای شناختی در رابطه با سلامت روان و باور های دینی، مشخص شود در زمان ارزیابی نقش مؤلفه های دینی، طرحواره های ناسازگار شناختی تا چه حد بر سلامت روان تاثیر می گذارد.
-2 روش
پژوهش حاضر، یک مطالعه توصیفی از نوع همبستگی بود. در مطالعات همبستگی، رابطه میان متغیرها مورد بررسی قرار
می گیرد..جامعه آماری این مطالعه شامل کلیه دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهر قم بود. نمونه آماری این مطالعه شامل 200 دانش آموز دختر دوره متوسطه قم بودند که در شاخه نظری مشغول به تحصیل بودند که به شیوه تصادفی طبقه ای (بر
اساس ناحیه آموزشی، رشته و پایه تحصیلی) انتخاب شدند. نحوه نمونه گیری به این صورت بود که ابتدا از کل چهار ناحیه آموزش و پرورش استان قم، دو ناحیه به طور تصادفی انتخاب و سپس در هر ناحیه بر اساس تعداد دانش آموزان در سه رشته
علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی فیزیک در چهار پایه دبیرستان، نسبت تعداد حجم مورد نیاز برای اجرای پرسشنامه بر
1 - Exline 2 - Neelman, Halpern, Leon & Lewis 3 - Payne 4 - Bergin 5 - Bielmea 6 - Jenkins
4
حسب رشته و پایه مشخص شد و بر اساس این نسبت 72 نفر پایه اول و 48 نفر پایه دوم و 44 نفرپایه سوم و 36 نفر پایه چهارم انتخاب و در کل 200 دانش آموز دختر با مراجعه به مدارس متوسطه مورد ارزیابی قرار گرفتند.
-3 ابزار
3-1 -پرسشنامه طرحواره های ناسازگار اولیه یانگ (SQ-SF)
نسخه فرم کوتاه 75 سوالی پرسشنامه طرحواره های ناسازگار اولیه یانگ (SQ-SF)، 75 گویه این پرسشنامه توسط
یانگ((1998 برای ارزیابی 15 طرحواره ناسازگار اولیه طرحواره های رهاشدگی/ بی ثباتی،بی اعتمادی/بدرفتاری، محرومیت
هیجانی، نقص/شرم، انزاوای اجتماعی/ یگانگی، وابستگی/ بی کفایتی، آسیب پذیری نسبت به ضرر یا بیماری، خود تحول
نیافته/ گرفتار و شکست، استحقاق/ بزرگ منشی، خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی، اطاعت، ایثار و تأییدجویی/توجه طلبی، منفی گرایی/ بدبینی، بازداری هیجانی، معیارهای سرسختانه/ عیب جویی افراطی و تنبیه ساخته شده است. هر پرسش بر یک مقیاس 6 درجه ای نمره گذاری می شود 1) برای کاملا نادرست و 6 برای کاملا درست) در این پرسشنامه هر 5 پرسش یک طرحواره را می سنجد. چنانچه میانگین هر خرده مقیاس بالاتر از 25باشد آن طرحواره ناکارآمد است.اعتبار مقیاس به
وسیله آلفای کرونباخ برای کل آزمون 0/964 و برای تمام زیر مقیاس ها بالا بود (والر، میر و اوهانین، .(2001 ضریب آلفا
برای هر طرحواره ناسازگار از 0/83 برای طرحواره وابستگی شدید تا 0/96 برای طرحواره نقص/ شرم بود و ضرایب باز
آزمایی در یک جمعیت غیر بالینی بین 0/50 تا 0/82 بدست آمد. این پرسشنامه روایی افتراقی و همگرای خوبی
دارد(یانگ،.(2003 هنجاریابی آن با همسانی درونی با استفاده از آلفای کرونباخ در جمعیت مونث 0/97 و در جمعیت مذکر 0/98 بدست آمده است(آهی،.(1385 در تحقیقی که به بررسی رابطه حساسیت پردازش حسی و طرحواره ها پرداخته بود، نشان داد که این پرسشنامه از روایی و پایایی زیادی برخوردار است(صدوقی،.(1386
