بخشی از مقاله
چکیده
زمینه مساله: احساس کارآمدی در زمینه والدگری یکی از متغیرهای اثرگذار بر سلامت روان مادران و فرزندان آنها می باشد که عوامل مختلفی در ایجاد آن نقش دارد. هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین طرحوارههای ناسازگار اولیه و خودکارآمدی والدگری در مادران شاغل میباشد. روش: روش پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل مادران شاغل در شهر یزد می باشند که تعداد 100 نفر بصورت دردسترس و به عنوان نمونه انتخاب گردیدند و به پرسشنامههای طرحوارههای ناسازگار اولیه یانگ و خودکارآمدی والدگری دومکا پاسخ دادند. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه انجام گرفت.
یافتهها: نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین طرحوارههای ناسازگار اولیه محرومیت هیجانی، رهاشدگی/بیثباتی، بیاعتمادی/بدرفتاری، انزوای اجتماعی/بیگانگی، نقص/شرم، شکست، وابستگی/بیکفایتی، گرفتاری، اطاعت، بازداری هیجانی، معیارهای سرسختانه و خودانضباطی ناکافی و خودکارآمدی والدگری رابطه منفی و معنادار وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد از بین طرحوارهها، تنها طرحواره شکست قادر به پیش بینی خودکارآمدی والدگری می باشد. نتیجهگیری: براساس یافته پژوهش به نظر می رسد فعال شدن طرحواره شکست منجر به باور فرد به شکست خورده بودن و گریزناپذیر بودن شکست در زمینه والدگری می شود و در نتیجه احساس خودکارآمدی والدگری را در مادران کاهش میدهد.
مقدمه
خانواده نخستین نهاد اجتماعی است که تأمینکننده نیازهای روانی و جسمانی فرد است. عملکرد خانواده و شیوه تربیت آنها میتواند در رشد بهنجار و نابهنجار فرزندان نقش داشته باشد. شیوههایی که والدین در تربیت فرزندان خود بهکار میگیرند، نقش اساسی در تأمین سلامت روانی فرزندان آنها دارد. یکی از تغییرات مهم در زندگی امروزی، افزایش تعداد مادران شاغل در بیرون از منزل است. کار مادر بیرون از خانه عاملی است که بر خانواده، رفتار کودکان و سبک تربیتی فرزندان تأثیر مهمی دارد - حجتی نیا، . - 1395 سبکهای والدگری یکی از مؤلفههای اساسی در رشد و تربیت فرزندان است و اغلب ارتباط با مهمترین دستاوردهای فرزندان مانند تواناییهای شناختی و اجتماعی آنها دارد و زمینهساز بسیاری از ابعاد شخصیتی، نگرشها، احساسات و عادات افراد میباشد.
خودکارآمدی والدگری، یک ساختار شناختی مهم در ارتباط با عملکرد والدین است و به ارزیابی والدین نسبت به تواناییشان در ایفای نقش خود به عنوان مادر یا پدر گفته میشود - کوهن و کارتر2، . - 2006 در واقع خودکارآمدی والدگری به این موضوع اشاره دارد که والدین چقدر نسبت به اداره کردن مشکلات کودکانشان اعتماد به نفس دارند. سطوح پایین خودکارآمدی والدینی اغلب منجر به پافشاری ضعیف، افسردگی و کاهش رضایت در نقش والدگری میشود.
احساس کارآمدی، سازه پیچیدهای است که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد. یکی از این عوامل فرآیندهای شناختی است که به عنوان بخشی از آسیبشناسی روانی میتواند موجب انتظارات و ادراکات نادرستی گردد که فرد از کارآمدی خود دارد - پاجاریز3، . - 2002 مدل شناختی در تبیین اختلالات روانشناختی به اثر طرحوارههای ناکارآمد اولیه در شکلگیری علائم آسیبشناسی روانی اشاره دارد. طرحوارههای ناکارآمد اولیه، الگوهای شناختی و هیجانی خودویرانگری هستند، که از اوایل رشد و تحول فرد آغاز و در طول زندگی فرد تکرار میشوند - محمدبیگی و همکاران، . - 1391 این طرحوارهها در زندگی فرد بهعنوان عدسیهایی عمل میکنند که تفسیر، انتخاب و ارزیابی فرد از تجارب وی را شکل میدهند.
یانگ و همکاران طرحوارههای ناکارآمد اولیه را در 5 زمینه اصلی مطرح ساختند، اولین حیطه:
1- قطع ارتباط/ طرد - تفکر و انتظار فرد از امنیت، آسایش، مهرورزی، همدلی و تبادل احساسات در یک حالت قابل پیشبینی قرار ندارد - میباشد که شامل طرحوارههای طرد- تنهایی - باوری که فرد معتقد است افراد مهم در زندگی او را ترک خواهند کرد - ؛ طرحواره مورد سوءاستفاده قرار گرفتن - باوری که فرد معتقد است که دیگران به او دروغ خواهند گفت و از وی سود و منفعت کسب میکنند - ؛ طرحواره محرومیت هیجانی- بدرفتاری - احساسی که فرد معتقد است از حمایت هیجانی مناسب برخوردار نیست - ؛ طرحواره نقص شرم - باور فرد به این که دارای عیب و ایراد بوده یا بیارزش است - ؛ طرحواره انزوای اجتماعی- بیگانگی - احساس جدایی از دیگران - ؛
-2 دومین حیطه ناتوانی در استقلال داشتن - باور فرد بر این که دیگران و محیط موانعی را بر رسیدن وی به استقلال و عملکرد موفقیتآمیز ایجاد کرده است - میباشد که شامل طرحوارههای وابستگی-بی کفایتی - این احساس که فرد قادر به مراقبت از خود نیست - ؛ طرحواره آسیبپذیری نسبت به گزند یا بیماری - باور به این که فاجعهای قریبالوقوع روی خواهد داد - ؛ طرحواره گرفتاری-خود تحول نایافته - آمیختگی هویت با فرد مهم در زندگی - ؛ طرحواره شکست - باور فرد به این که در مقایسه با دیگران نالایق است - ؛
-3 سومین حیطه، حدهای نامشخص میباشد - مسئولیتپذیری نسبت به دیگران و اهداف طولانی مدت و کنترل آنها - میباشد که شامل طرحواره استحقاق- بزرگمنشی - باور فرد به این که در مقایسه با دیگران فوقالعاده و سزاوارتر است - ؛ طرحواره خویشتنداری و خود انضباطی ناکافی - باور به این که فرد در مهار هیجانات و تکانهها ناتوان است - ؛
-4 حیطه تمرکز بر خواستههای دیگران است - تمرکز بسیار بر خواستهها و احساسات دیگران تا بتواند فرد دوست داشتن و توجه دیران را جلب کند - که شامل طرحواره مطیع سازی/اطلاعت - باور فرد به این که نیازهای خود فرد نسبت به دیگران از اهمیت پایینتری برخوردار است - ؛ طرحواره ایثار - تمرکز بر رفع نیازهای دیگران و هزینه کردن از طرف خود - ؛ میباشد و در آخر
-5 حیطه بازداری بسیار و خودآگاهی بالا که شامل طرحوارههای بازداری هیجانی - ممانعت ابراز هیجان - ؛ طرحواره معیارهای سرسختانه- عیبجویی افراطی - تمایل کمالگرایانه برای موفقیت - ، طرحواره خود انتقاد گری - این باور که برای اشتباهات باید حکم به تنبیه داد - می باشد - به نقل از دمهری و همکاران، . - 1394 طرحوارهها موجب سوگیری در تفسیرهای ما از رویدادها میشوند و این سوگیریها در آسیبشناسی روانی میان فردی به صورت سوءتفاهمها، نگرشهای تحریفشده، گمانههای نادرست، هدف و چشمداشتهای غیرواقع بینانه خود را نشان میدهند.
لذا میتوان بین طرحوارههای ناسازگار اولیه به عنوان بخش زیرین و شناختهای افراد که اغلب در دورههای تحولی رشد شکلگرفتهاند، با انتظارات افراد از میزان خودکارآمدی رابطه برقرار نمود. بنابراین مادرانی که از طرح واره های ناسازگار اولیه برخوردار باشند، در زمینه تربیت فرزند از خودکارآمدی والدگری نامناسبی نیز برخوردار میشوند. بنابراین پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی رابطه بین طرح واره های ناسازگار اولیه و خودکارآمدی والدگری در بین مادران شاغل در شهر یزد بپردازد و تعیین کند که کدامیک از طرحوارهها قادر به پیشبینی بهتر خودکارآمدی والدگری خواهد بود.
روش
طرح پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی میباشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه زنان شاغل در شهر یزد می باشد. از این بین 100 نفر به شیوه دردسترس انتخاب شدند. پس از توضیحات لازم در مورد اهداف پژوهش و در صورت تمایل افراد، پرسشنامه طرحواره یانگ - فرم کوتاه - و پرسشنامه خودکارآمدی والدگری دومکا در مورد آنها اجرا شد.
