بخشی از مقاله
شیراز
شیراز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس می‌باشد. این شهر در ارتفاع 1486 متری از سطح دریا[۵] و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد.[۹] همچنین این شهر دارای جاذبه‌های جهانگردی فراوانی است و به‌عنوان شهر شعر، شراب، گل و پایتخت فرهنگی ایران شناخته شده‌است.[۱۰] شهر شیراز با ۳۴۰ کیلومتر مربع وسعت سومین شهر بزرگ ایران پس از شهرهای تهران و مشهد محسوب می‌گردد.[۳] همچنین براساس سرشماری رسمی سال ۱۳۸۵ خورشیدی جمعیت این شهر بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این جهت ششمین شهر بزرگ ایران به‌شمار می‌رود.[۲] شیراز به ۹ منطقهٔ شهری تقسیم شده‌است که هر منطقه دارای یک شهرداری منطقه‌ای است.[۱۱]
شهر شیراز آرامگاه شاعرانی همچون حافظ و سعدی را در خود جای داده‌است و سرونازهای این شهر آوازهٔ جهانی پیدا کرده‌اند. عطر شکوفهٔ نارنجستان‌ها، آب و هوای معتدل و مردم نرم‌خو و میهمان‌نواز شیراز به‌همراه جاذبهٔ تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران زیادی را به‌سوی خود فرا می‌خواند.[۱۲]
وجه تسمیه
در افسانه‌ها آمده‌است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس کرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر نام این دیار «شهرراز» بوده که به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده‌است. البته براساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است.[۹][۱]
ابن حوقل -جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری- علت نام‌گذاری شیراز بدین نام را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آنجا چیزی به جایی نمی‌بردند.
بنا به نوشتهٔ کتاب صورالاقالیم، از جهت وجود دام‌های بسیار در دشت شیراز، آنجا را «شیرساز» نامیده‌اند. برخلاف پندار پاره‌ای از جغرافی‌دانان مسلمان، تأسیس این شهر به قرن‌ها قبل از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد.[۱][۱۳]
علاوه بر آن‌چه گفته شد، کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی انجامید که بر روی چند فقره از آنها نام شیراز مشخص شده‌بود. بدین ترتیب می‌توان احتمال داد این شهر -که در عهد رونق تخت جمشید، آبادی کوچکی بیش نبوده‌است- بعد از انهدام پایتخت هخامنشیان، سمندروار از دل خاکستر آن دیار برپا خاسته‌است.[۱][۱۴]
پیشینه
بنوشته جان لیمبرت، ایران شناس، دیپلمات و مدرس سابق دانشگاه پهلوی شیراز، شیراز همیشه در طول تاریخ خود مرکز فارس نبوده است. شیراز طبق استانداردهای ایران شهری جدید بشمار می‌آید. تاریخنگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده است. یک تاریخنگار محلی در مورد شیراز می نویسد: جایی است که هیچگاه با بت پرستی آلوده نشده‌است. در نوشته های حمدالله مستوفی معتقد است که معتبرترین روایت این است که محمد برادر حجاج ابن یوسف پس از تبلیغ اسلام شهر شیراز را بنیان، یا دوباره بنیان می نهد. بگفته حمدالله مستوفی روایت دیگری است که این کار توسط برادر زاده او محمد ابن قاسم ابن ابی عقیل انجام شده‌است. او تاریخ این کار را سال ۷۴ هجری می‌نویسد.
[۱۵] لیمبرت عنوان می‌دارد که می‌بایست نشانه‌هایی از سکونت پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته است که نام شهر را به آن داده است. مخصوصا با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته است. لیمبرت عنوان می‌دارد که کتیبه‌ای عیلامی در تخت جمشید حاوی نام قلعه‌ای بنام تیرازیس است یا شیرازیس است. او با توجه با اشارات موجود در منابع اسلامی و سایر اسناد و شواهد باستان شناسی همچنین با توجه به مهر هایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام حاوی نام شیراز یافت شده در محل قصر ابونصر، معتقد است که قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز در نزدیکی روستای سعدی قلعه ای بوده که شیراز نام داشته‌است. او چنین نتیجه می گیرد که محل اولیه شیراز، این استحکامات موجود در محل قصر ابونصر بوده که همان محل قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح تخت جمشید است و بعد ها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته است. [۱۵]
پس از حمله اعراب به ایران و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. در قرن چهارم و پنجم هجری قمری سلسله آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و حصاری در آن بنا نمودند. در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل عام در امان ماند چرا که حکمرانان محلی به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. شیراز همچنین از قتل عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع، فرماندار فارس تسلیم شد.[۱۶]
در قرن سیزدهم میلادی، بدلیل رونق علم، فرهنگ و هنر، شیراز به دارالعلم مشهور شد. تعداد زیادی از شاعران، صوفیان و فیلسوفان مشهور ایرانی در شیراز متولد شده‌اند که سهم مهمی در به شهرت رسانیدن شیراز داشته‌اند. از بین انها می‌توان سعدی، حافظ و ملاصدرا را نام برد.[۱۶]
در دوره صفویه و حکومت شاه عباس، شیراز تحت زمام امام قلی خان دارای رونق بود و وی بناهای با شکوهی در شیراز ساخت. پس از حمله افغانها به ایران و سقوط صفویه، دوران نزول شیراز آغاز گشت و سپس با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان بر علیه نادر شاه، این وضع بدتر گشت. نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چندین ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از بناهای با شکوه شیراز از بین رفت و جمعیت شیراز به ۵۰۰۰۰ نفر، یعنی ربع جمعیت قرن پیش از آن تنزل یافت.[۱۶]
شیراز باز بسرعت رونق یافت. کریم خان زند شیراز را به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. وی با استخدام ۱۲۰۰۰ کارگر، اقدام به ساخت قلعه‌ای در مرکز شهر و خندقی دورتادور شهر نمود. وی همچنین به ساخت مسجد، حمام، آب انبار و بازار اقدام نمود. در دوره زندیه همچنین شیراز دارای سیستم آبیاری و زهکشی گردید. پس از کریم خان، جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند و پس از روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود. در دوره قاجاریه نیز شیراز از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌است و حکمرانی شیراز همواره به‌عنوان امتیاز ویژه‌ای بوده که به حکمرانان داده می‌شده‌است. بسیاری از باغها و ساختمانهای شیراز در این دوره ساخته شده‌است. نوسازی شیراز از دوره پهلوی آغاز گشت. در این دوره چندین بیمارستان، دانشگاه و کارخانه در شیراز ساخته شد که مهم‌ترین آنها را بترتیب می‌توان بیمارستان نمازی، دانشگاه شیراز و پالایشگاه نفت شیراز دانست.[۱۶]
پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته می‌توان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود.[۱۶]
جغرافیا و آب و هوا
شیراز در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا،[۵] در دامنهٔ کوه‌های دراک، بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه زاگرس)، در فاصلهٔ ۹۱۹ کیلومتری جنوب تهران و در بخش مرکزی استان فارس واقع شده‌است. این شهر دارای آب و هوای معتدلی است. یک رود فصلی از وسط شهر عبور می‌کند که به رودخانه خشک معروف است و تنها در فصل زمستان و بهار آب دارد. این رود به دریاچه مهارلو واقع در جنوب شرقی شیراز می‌ریزد. همچنین این شهر در '۳۷°۲۹ شمالی و '۳۲°۵۷ شرقی قرار دارد.[۱۲]
مردم
زبان
لهجه شیرازی یکی از لهجه‌های زبان فارسی است. از زمان تشکیل شیراز لهجه شیرازی به سه گونهٔ «شیرازی میانه»، «شیرازی پودنکی» و «شیرازی قصردشتی» بخش شد. با این‌که تمامی لهجه‌های شیرازی از یک لهجه یعنی لهجهٔ اصیل سرچشمه می‌گیرند؛ اما اصلاحاتی که در لهجه‌های منشعب وجود دارد گاهاً باعث می‌شود که این تصور حاصل شود که این لهجه‌ها از ریشه با هم متفاوتند. البته اصطلاحات هر خانواده با خانوادهٔ دیگر در موارد بسیار معدودی تفاوت دارند.[۱۸]
فرهنگ
شیراز نقش ویژه‌ای در فرهنگ ایران دارد و «پایتخت فرهنگی ایران» محسوب می‌شود.[۱۹]
شاعران بسیاری از این شهر برخاسته‌اند. از میان آنها سعدی و حافظ شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. آرامگاه این دو شاعر همواره پذیرای جهانگردان بسیاری از سراسر جهان می‌باشد. از دیگر شاعران معروف شیرازی می‌توان به اهلی شیرازی، شوریده شیرازی، قاآنی شیرازی و وصال شیرازی اشاره نمود.[۱۶]
شیراز به شهر شعر، شراب، باغ و گل و بلبل معروف است. باغ در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شیراز از قدیم به داشتن باغ‌های بسیار و زیبا مشهور بوده‌است. شیراز از دوران باستان باغ‌های انگور فراوانی داشته و همین باعث شهرت جهانی شراب شیراز در دنیا شده‌است. امروزه بیشتر باغ‌های این شهر در شمال غرب آن و در مناطق قصردشت، کشن، چمران و معالی‌آباد واقع شده‌اند. تعدادی از باغ‌های شیراز از لحاظ تاریخی بسیار حایز اهمیت هستند و به‌عنوان مراکز مهم گردشگری به‌شمار می‌آیند. از معروف‌ترین این باغها می‌توان به باغ ارم، باغ عفیف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهان‌نما اشاره نمود.[۱۶]
جمعیت
تغییرات جمعیت شیراز بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵[۲۰]
در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ نفر جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت. در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت و شیراز دوباره ششمین شهر پرجمعیت ایران شد.[۲۰]
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این تعداد ۶۱۳٬۸۳۰ نفر مرد و ۶۰۰٬۹۷۸ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۳۱۵٬۷۲۵ خانوار بوده‌است.[۲]
در اشعار فارسی
سعدی
شهریار
سعدی
که یارب پارس را مهد امان دار به سعدی برج طالع تو امان دار
حافظ
خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش خداوندا نگه‌دار از زوالش
به شیراز آی و فیض روح قدسی بجوی از مردم صاحب کمالش
فردوسی
دوهفته در این نیز بخشید مرد سوم هفته آهنگ شیراز کرد
هیونان فرستاد چندی ز ری سوی پارس، نزدیک کاوس کی
جای‌های دیدنی
ارگ کریم‌خان.
بهشت گمشده.
شاه‌چراغ.
جاذبه‌های تاریخی
شیراز همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است. این شهر در قلب تمدنی کهن واقع شده و برای دوست‌داران تاریخ و باستان‌شناسان بسیار ارزشمند می‌باشد.[۱۶]
از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز می‌توان به آتشکدهٔ صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌خان، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، بقعهٔ شیخ یوسف سروستانی، پاسارگاد، تخت جمشید، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قبر مادر نادرشاه، قصر ابونصر، قلعهٔ اژدهاپیکر، قلعهٔ دختر، قلعهٔ کک‌ها، کاخ سروستان، کاخ فیروزآباد، مدرسهٔ آقاباباخان، مدرسهٔ خان، موزهٔ پارس، موزهٔ هفت‌تنان، نقش‌برجستهٔ بهرام، نقش پیروزی و نقش رستم اشاره کرد.[۲۱][۲۲][۲۳]
تخت جمشید
نمایی از «کاخ آینه» در تخت جمشید
تَختِ جَمشید یا پارسه نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که سالیان سال پایتخت تشریفاتی امپراطوری ایران در زمان دودمان هخامنشیان بوده‌است. باور تاریخدانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی که در ۳۳۰ پیش از میلاد، به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید [۱] و احتمالا بخش عظیمی از کتابها، فرهنگ و هنر هخامنشی را با اینکار نابود نمود. با این‌حال ویرانه‌های این مکان هنوز هم در مرودشت در نزدیکی شیراز مرکز استان فارس برپا است و باستان شناسان از ویرانه‌های آن نشانه‌های آتش و هجوم را بر آن تایید می‌کنند.
این مکان از سال ۱۹۷۹ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.
قصر ابونصر (تخت ابونصر)
در 6 كيلومتري شرق شيراز بر بالاي يك تپه بقاياي بناها و يك حصار سنگي ديوارهاي آجري ساختمانهاي خشتي وآستانه هاي سنگي فرو افتاده ديده مي شود.
بر اساس كاوشهاي انجام شده دراين محل نمونه هاي سفال وقطعات ظروف سنگي عهد هخامنشي را با سكه ها و آثاري ديگر از عهد سلوكي , اشكاني و ساساني كشف كرده اند. بر پايه اين كشفيات معلوم شد كه در عهد اشكانيان بنايي محكم و محصور در آنجا احداث شده و در زمان ساسانيان هم مورد استفاده كامل بوده است .
عمارت باغ ايلخاني
باغ ايلخاني از بناهاي محمد قلي خان , ايلخان قشقايي است كه در محله ميدان شاه واقع شده است. اين باغ يكي از فضاهاي سبز دوره قاجاريه است كه ساختمان كهنسال وعمارت قديمي و ديدني دارد . در محوطه اين باغ يك عمارت كلاه فرنگي وجود دارد.
آرامگاه حافظ
حافظ از نام آورترين شعرا و عرفاي ايران زمين است كه در سال 726 هجري قمري در شيراز متولد شد و در سال 791 هجري قمري به سراي باقي شتافت . آرامگاه حافظ در مكاني به نام حافظيه در شمال شهر شيراز قرار گرفته دارد.
آرامگاه سعدي
سعدي نويسنده وسخن سراي بزرگ قرن هفتم هجري قمري در شيراز متولد شد و در آنجا و نظاميه بغداد به تحصيل پرداخت و سپس سفري طولاني به بين النهرين, شام حجاز و شمال آفريقا كرد. و پس از كسب تجارب فراوان به شيراز باز گشت .
آرامگاه شيخ اجل معروف به سعدي, در تنگ سعدي و در قريه اي به همين نام واقع شده است . هم اكنون اين قريه با اتصال به شهر به شهرك سعدي معروف است. سعدي در سالهاي بين 695-691 هجري قمري وفات يافت .
آرامگاه كوروش كبير
در مسير جاده اصفهان-شيراز در دشت مرغاب ,آرامگاه كوروش كبير قرار گرفته است. بناي آرامگاه مشتمل بر اتاقي چهار گوش است كه برفراز يك سكوي شش طبقه قرار دارد. زير سقف اتاق تا سطح بالاي بام آرامگاه , در حدود سه متر فاصله دارد و دراين فاصله , محل دو قبر تعبيه شده است كه يكي را خوابگاه ابدي كوروش و ديگري را مدفن همسر او (كامان وان) مادر كمبوجيه دانسته اند .
باغ ارم
به عنوان يكي از زيباترين باغهاي ايران در استان فارس قرار دارد. وجه تسميه اين باغ عمارت و باغي بزرگ است كه به فرمان شداد پسر عماد فرمانرواي عربستان جنوبي به منظور رقابت با بهشت ساخته شد. اين باغ با انواع گلهاي زينتي و گونه هاي گياهي, باغ گياه شناسي دانشگاه شيراز است .
ارگ كريمخاني
ارگ كريمخاني در حقيقت اندروني و قصر سلطنتي سلسله زنديه در شهر شيراز بود . اين ارگ به شكل قلعه آجري با ديواره هاي بلند ساخته شده كه در هر چهار گوشه آن برجي بزرگ بر پا است .ساختمان شهر باني در مقابل اين ارگ ساخته شده و از خود ارگ از سال 1350-1315 به عنوان زندان شهرباني استفاده مي شد.
بخشي از تالارها و اتاقهاي مرمت شده آن نمونه اي زيبا از سبك معماري دوران زنديه را نشان مي دهند .
حمام وكيل
درجنب مسجد وكيل , حمام وكيل قرارگرفته است كه بر اثر تغيير وصع حمام هاي عمومي تا حدي از صورت اصلي خارج شده است. حمام وكيل مانند بازار و مسجد وكيل به دوره زنديه مربوط است .
جاذبه‌های طبیعی
از جاذبه‌های طبیعی شهر شیراز می‌توان به آبشار کوهمره سرخی، آبشار مارگون، برم دلک، بهشت گمشده، پارک قلعه‌بندر، پارک ملی بمو، پیربناب، تفرجگاه میان‌کتل، چشمهٔ جوشک، دریاچهٔ پریشان، دریاچهٔ دشت ارژن، دریاچهٔ مهارلو، رکن‌آباد، رودخانهٔ قره‌آغاج، روستای قلات و کوه سبزپوشان اشاره کرد.[۲۴]
تنگ الله اكبــر
اين تنگه را بايد دروازه جلگه شيراز ناميد و چون مشرف بر شهر شيراز مي باشد دورنماي فرحبخش جلگه ومنظره دل انگيز اين شهــر را بهتر از هر جاي ديگري مي نماياند .
درياچه مهار لو
اين درياچه در 27 كيلومتري جنوب شرقي شيراز واقع شده است . آب درياچه از نظر كيفي شور و غيرقابل استفاده مي باشد. از آب اين در ياچه جهت تهيه واستخراج نمك طعام استفاده مي شود و مكاني مناسب براي زيست پرندگان و حيوانات وحشي محسوب مي شود. وسعت درياچه 600 كيلومتر مربع است.
جاذبه‌های مذهبی
به‌دلیل قرارگرفتن آرامگاه بسیاری از امامزادگان و بزرگان دین در شهر شیراز، امروزه این شهر به‌عنوان «سومین شهر مذهبی ایران» پس از شهرهای مشهد و قم شناخته شود. از جملهٔ این آرامگاه‌ها می‌توان به بقعهٔ چهل‌تنان، بقعهٔ سید علاءالدین حسین، بقعهٔ شاه‌چراغ و بقعهٔ هفت‌تنان اشاره نمود.[۲۵]
مسجد وكيل
اين مسجد به نام مسجد سلطاني وكيل معروف است و از آثار پر ارزش دوره زنديه به شمار مي رود. اين مسجد هم اكنون محل برگذاري نماز جمعه شيراز است. علاوه بر بزرگي از ارزش واهميت تاريخي نيز بر خوردار است . كاشي كاري زيبا ,حجاري ستون هاي 48 گانه و منبر يكپارچه مرمرين آن از
