بخشی از مقاله
قسم هاي قرآني
بسم الله الّرحمن الّرحيم
مقدمه
قرآن مجید که کتاب هدایت بشر می‌باشد برای تربیت انسان روشهای متعددی را مورد توجه قرار داده که به کار بردن سوگند یکی از آن روشهای تربیتی می‌باشد. زیرا چنانکه می‌دانیم سوگند یادکردن در میان عامه مردم امری رایج بوده و هرکدام از آنها براساس آداب و رسوم و دینی که دارند قسم یاد می‌کنند تا با اینکار یا مطلبی را تاکید نمایند یا توجه مخاطبان را نسبت به اهمیت نکته مورد نظر که درباره‌اش سوگند می خورند جلب نمایند. چرا که وقتی کسی سوگند یاد می‌خورد که به جان خودم این مطلب درست است در حقیقت مثل اینکه
می‌گوید همین قدر که جان من عزیر و محترم است این سخن نیز دارای احترام و ارزش بوده و خالی از هر گونه دروغی می‌باشد. البته با نظر به اینکه قسم در مواردی یاد می‌شود که نزد آدمی بسیار دارا احترام می‌باشد بالطبع موردی که نسبت به اثبات یا نفی آن نیز قسم یاد میکنیم به همان میزان داری احترام و ارزش می‌باشد و این همان تاکیدی است که از قسم فهمیده می‌شود. که این نوع تاکید در سوگندهای قرآنی نیز وجود دارد به این معنی که اگر خداوند به جان پیامبر قسم یاد می‌کند و سپس مطلبی را بیان مینماید می‌رساند که
همان طوری که جان پیامبر در نزد خدا با اهمیت است این مطلب نیز با اهمیت می‌باشد. که در قسمهای قرآن به سایر مخلوقات نیز همین نکته تاثیر بسزایی دارد زیرا خداوند با قسم به مخلوقاتش، توجه بندگان را به آثار عظمت خود جلب کرده و آنان را متوجه آثار ربوبی خود مینماید، چنانکه مرحوم طبری می‌فرماید: خداوند به این اشیاء سوگند یاد کرده به جهت منافع فراوانی که برای بندگانش در آنها وجود دارد و به خاطر نشانه‌هایی که بر یگانگی وحدت و وحدانیت وی و آثار قدرت نامتناهیش در آنها آشکار است.
بايد بدانيم قرآن كلام صدق كه از ناحيه خداوند صادر شده است ؛ كه راستي و درستي از همه وجود و ماهيت اين كتاب آسماني هويداست تنها به اين دليل كه كلام پروردگار است حال با توجه به اين معنا چرا خداوند با وجود اين دليل و وحي شدن اين كتاب به پيامبرامين و درستكار باز به بعضي از موارد قسم ياد مي كند ؟ اين بدين معنااست كه درك ما از قرآن بنا به برداشتهاي خودمان است و تعبيرات ما ملاك قرار ميگيرد و چون اين حركات براي خداوند روشن است لذاست كه در پاره اي از موارد به جهت هدايت و توجه ما براي غفلتهايي كه عارض ما مي شود اين قسم ها را ياد نموده و نوعي تاكيد بر مطلب مي باشد اما ؛ پاره اي از موارد نيز به جهت اغواهاي شيطاني امكان اتفاق افتادن انحراف شديد مي باشد بر اين اساس و موارد ديگر اين قسمها لازم و ضروري بنظر مي رسد .
براي روشن شدن و استفاده هر چه بهتر از حروف قسم براي نوشتن پستهاي قسم مطالبي رو هر چند موجز اما لازم براي ياد آوري مياوريم تا با توجه به اين رهنمايي خود قرآن قابل لمس تر شده و همين امر در بهبود درك مطالب كمك شاياني خواهد نمود اما لازمه آن دل سپردن به مضامين قرآني است .
در استخراج آيات قسم كه زحمت دوستان پشتوانه اين كار عظيم هست توجه به سه گزينه در اين چارت كه همه دوستان هم دارند شايسته است ؛ اول حرف قسم قرآن است دوم به عنصري كه قسم به آن ياد شده سوم هم علت قسم هست كه در تجزيه و تحليل هاي اين سه فاكتور مطالب ارزنده اي به دست خواهد آمد و هم چنين بايد بدانيم خروف قسم سه است (( واو )) قسم كه مخصوص اسم ظاهري است كه بعد از حرف قسم ميايد مانند والتين والضحي و...... و اما (( تا )) قسم كه هميشه با اسم جلاله الله همراه است و و بالاخره (( با )) قسم كه غالبا بر سر هر چه كه بخواهيم به آن سوگند ياد كنيم مي آيد و بقيه حروف قسم غالبا از حروف جارّه است ؛ بايد بدانيم ( قسم به ناچار بايد جوابي داشته باشد ) اين جواب قسم ميتواند هم جمله اسميه و يا فعليه باشد اينها مطالبي بود كه در برداشت هاي ما از ايات قسم ما را كمك خواهد كرد انشالله
قسم در قرآن
چرا خداوند ما را از قسم خوردن نهي مي‌كند ولي خودش در قرآن كريم در موارد متعددي قسم ياد كرده است؟
از ديدگاه اسلام، سوگند ياد كردن عملي ناپسند بوده و اجتناب از آن بسيار مطلوب و پسنديده مي‌باشد، اما متفاوت بودن حالات انسان به هنگام سوگند ياد كردن از يك سو و انگيزه‌هاي مختلف جهت قسم خوردن از سوي ديگر، موجب برخورد متفاوت قرآن كريم با انواع سوگندها شده است به بياني واضح‌تر، خداوند متعال در قرآن كريم آيه 224 از سوره بقره مسلمين را از هر نوع سوگندي حتي به منظور نيكي و تقوي و اصلاح بين مردم برحذر داشته و سپس در آيه 225 از همان سوره با تقسيم سوگندها به سوگند لغو و سوگند جدّي، سوگند لغو را فاقد اثر جزايي و فقهي و سوگند جدي را موضوع احكام فقهي و اثرات وضعي قرار داده است.
به عنوان مثال، قسم‌هايي كه معمولاً از روي عادت براي امور عادي و كم‌ارزش، بر زبان جاري مي‌گردند، در عين حال كه نامطلوب و شايستة پرهيز هستند لغو و بي‌اعتبار شمرده شده و اسلام هيچ گونه عقوبتي را چه دنيوي و چه اخروي بر آن مترتب نمي‌سازد.
اما سوگندهايي كه با عزم و اراده و تصميم جدي و به منظور رسيدن به اهدافي خاص، از انسان صادر مي‌شود، داراي اهميت بوده و به همين لحاظ داراي اثرات گوناگون وضعي و فقهي هستند. البته لازم به ذكر است كه ممنوع بودن سوگند و نامطلوب بودن آن حكمي كلي است; ولي استثنأبردار است. زيرا قسم خوردن نزد حاكم شرع، نه تنها ممنوع و يا مكروه نيست، بلكه در برخي موارد واجب و تنها راه حل خصومت‌ها است.
از آن جمله هنگامي كه مرد، همسر خود را متهم به زنا كرده و نتواند براي اثبات مدعاي خود، چهار شاهد عادل بياورد، به دستور قرآن كريم بايد به ترتيبي خاص، سوگند ياد كند و همسر او نيز، ميتواند در دفاع از خود به شيوه‌اي كه قرآن كريم تعليم داده، قسم بخورد.
و اما دربارة سوگندهايي كه خداوند متعال در قرآن كريم ياد فرموده، بايد گفت: كه آن سوگندها داراي دو پيام و يك نتيجه هستند.
پيام اول: توجه به موضوعي است كه دربارة آن قسم ياد شده تا شنوندگاه با پي بردن به عظمت موضوع، در مفاد آن بيشتر دقت كنند.
پيام دوم: توجه به اهميت چيزي است كه قسم به آن تعلق گرفته. خورشيد، ماه، ستارگان، شب و روز، نفس انسان و كيفيت هدايت و اضلال و ساير چيزهايي كه قرآن به آنها قسم ياد كرده; اموري بسيار مهم و داراي نكات برجسته، تأمل برانگيز و دقيق هستند.
حاصل و نتيجه اين دو پيام، تحرك فكري انسان و تلاش براي علم و فهم بيشتر است. واضح است كه اين نوع سوگندها به دليل اثرات مفيد و سازنده با سوگندهاي لغو و بي پايه كه معمولاً همراه با نوعي توهين به مقام شامخ ربوبي و يا ساير مقدسات مي‌باشد، نسبتي ندارد و در حقيقت اين دو نوع قسم، از دو مقوله جدا و بي‌ارتباط با يكديگر هستند.
عناوين استخراج شده از ايات قسم
1- قسم خداوند و انحراف از ايمان توسط مرد // نساء 65 ‘ حجر 72 ‘ انبياء 57
2- قسم خداوند و پاداش و جزاي اعمال // حجر 92 ‘ صافات 56
3- قسم و اهداء نعمت توسط پروردگار // نمل 63 ‘ يس 2
4- قسم و اقرار انسان در مقابل خدا // شعراء 97
5- قسم و اثبات اصول دين // صافات 1 و 2 و 3
6- قسم به جهت سر كشي و دشمني و خروج از عدالت // ص 1
7- قسم خداوند و اغواي هاي شيطان قسم خورده // ص 82 ‘ ص 84
8- قسم و نوع ادبيات آن // زخرف 2 ‘ طارق 11
9- قسم خداوند جهت نزول قرآن و هدايت // دخان 2 ‘ ق 1 ‘ واقعه 75 ‘ مدثر 32 و33 و34
10_ قسم خداوند با وعده هاي خدا // ذاريات 2 و 3 و 4 و 7 ‘ مرسلات 1 و 2 و 3
11_ قسم خداوند و اسامي مختلف قرآن // طور 1 و 2 و 3 و 4 و 5 و 6
12_ قسم خداوند و اثبات نبوت رسول // قلم 1 ‘ الحاقه 38 ‘ مرسلات 5
13_ قسم خداوند و وعده هلاكت بر .......... // معارج 40
14_ قسم خداوند و معاد و قيامت // قيامت 1 و 2 ‘ بروج 2 و 3
15_ قسم خداوند به ملائك مقرب درگاه // نازعات 1و 2 و 3 و 4 و 5
16_ قسم و آيات و نشانه هاي خداوندي // تكوير 15 و 17 و 18 ‘ انشقاق 16 و 17 و 18 بروج 1 ‘ طارق 1و 12 فجر 1 و 2 و 3 و 4 ‘ شمس 1 و 2 و 3 و 4 و 5 و 6 و 7 ليل 1 و 2 و 3 ضحي 1 و 2 ‘ تين 1و 2 و 3 والعاديات 1 ‘ والعصر 1
17_ قسم و مشقّات دنيايي و داشتن استحقاق قسم // فجر 1 ‘ بلد 1
18_ قسم و آفرينش // بلد 3
19- قسم و اختيار انسان // ليل 1و 2 و 3 / تين 1 و2 و3 / والعاديات 1
سوگندهای قرآنی
انواع قسمهای قرآن
انواع قسمتهایی که در قرآن آمده به شرح زیر است:
خداوند در قرآن علاوه بر ذات خویش به مخلوقاتی چند نیز سوگند یاد نموده که تقریبا با یک نگاهی گذرا در قرآن می‌توان به موارد زیر دست یافت.
سوگند به ذات خویش
دو مورد با لفظ جلاله "الله" مانند تالله لتسئلن عما کنتم تفترون. سوره نحل آیه 56 و در شش مورد با
کلمه "رب"
سوگند به فرشتگان
"والنازعات غرقا والنا شطاط نشطا... فالمدبراب امرا"سوره نازعات آیات 1-5
سوگند به جان پیامبر
" لعمرک انهم لفی سکرتهم یعمهون" سوره حجر آیه 72
سوگند به قرآن مجید
"یس و القرآن الحکیم". سوره یس 1 و 2
سوگند به قیامت
" و الیوم الموعود" سوره بروج آیه 2
سوگند به پدیده‌های آفرینش
مانند ایمان، خورشید، ستارگان، زمین، ماه، باد، ابر، دریا،کشتی،انجیر و زیتون. مراجعه شود به:
سوره طارق آیه 4، سوره شمس آیه 1، سوره تکویر آیه 15، سوره شمس آیه6، سوره انشقاق آیه 18، سوره ذاریات آیه 1 و 2 ، سوره طور آیه 6، سوره ذاریات آیه 3، سوره تین آیه 1
سوگند به زمانهای مختلف
سپیده دم، چاشتگاه، عصر، غروب آفتاب، روز و شب مراجعه شود به: "سوره فجر آیه 1، سوره شمس آیه 1، سوره عصر آیه 1، سوره انشقاق آیه 17، سوره شمس آیه 4 ، سوره تکویر آیه 17.
