بخشی از مقاله
چکیده
پیاده روی به عنوان یکی از مهم ترین سیستم های حمل و نقل درون شهری نقش عظیمی را در پویایی شهرها به عهده دارد. بهبود و ارتقاء سیستم حمل و نقل پیاده با داشتن منافع متعدد از دغدغه های مهم برنامه ریزان شهری محسوب می گردد. هدف کلان پژوهش حاضر تحلیل راهبردی قابلیت پیاده مداری محدوده مرکزی شهر زنجان می باشد تا ضمن تدوین معیارها و زیرمعیارهای راهبردی به سنجش قابلیت پیاده مداری محدوده مذکور پرداخته شود و اولویت های راهبردی جهت بهبود قابلیت پیاده مداری شناسایی گردند.
روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و روش جمع آوری اطلاعات با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی می باشد. مشاهده، استفاده از پرسش نامه و مصاحبه با تعدادی از متخصصین امور شهری در شهر زنجان از روش های میدانی مورد استفاده می باشند. تعداد نمونه آماری مورد بررسی جهت تکمیل پرسشنامه شامل 153 نفر از شهروندان زنجانی میگردد. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز کمی بوده و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP و با کمک نرم افزار Expert Choice انجام یافته است. نتایج پژوهش نشان می دهد قابلیت پیاده مداری محدوده مرکزی شهر زنجان در حد متوسط می باشد و دسترسی به پارکینگ با اهمیت ترین مسئله و مانع در قابلیت پیاده مداری محدوده مذکور به شمار می رود.
-1مقدمه
پیاده روی قدیمی ترین شکل جا به جایی انسان در فضاست که می توان آن را حق طبیعی استفاده کنندگان از فضای شهری دانست. سیستم حمل و نقلی مختص عابران پیاده بخش مهمی از سیستم ترافیک آهسته شهری می باشد.
در شهرهای حاضر که به تمام معنا مسخر وسایل نقلیه و چیرگی آن بر انسان شده اند، پیاده روی مورد کم توجهی قرار می گیرد و پیاده ها همواره در معرض آسیب و مخاطره جانی و مالی به سر می برند. به عبارت بهتر حرکت پیاده از دو جنبه اصلی - به عنوان رکنی از سیستم حمل و نقل درون شهری و به عنوان فضایی برای ارتباطات و برخوردهای رو در روی اجتماعی - ، نه تنها منزلتی نیافته است بلکه در زمان حاضر جایگاه چنان ناچیز دارد که حتی به عادی ترین حالت خود به عنوان سیستمی از حمل و نقل شهری نیز سهمی پیدا نکرده و این گونه است که پیاده حقوق خود را پایمال شده می یابد
امروزه شهر زنجان به عنوان شهری که از تحولات مدرنیته به دور نمانده، نمونه بارزی از تحولات خواسته و ناخواسته به ویژه در مرکز شهر خود است. عدم انطباق شیوه زندگی جدید با کالبد کهنه و تاریخی مرکز شهر زنجان مسئلهای است که پیامدهای متعدد خود را در فضا و کالبد به شکلی نامطلوب و ناکارا بر جای گذارده است. در پژوهش حاضر محدوده مرکزی شهر زنجان به عنوان تنها مرکز اصلی شهر و مکانی که می تواند بیشترین سهم را در قابلیت پیاده مداری برای شهروندان زنجانی داشته باشد، مورد بررسی قرار می گیرد. در این راستا با توجه به ماهیت پیچیده و حساس مراکز شهری، پرسش های پژوهش به شکل زیر مطرح می گردند:
-1معیارها و زیرمعیارهای راهبردی سنجش قابلیت پیاده مداری محدوده مرکزی شهر زنجان کدامند؟
-2 وضعیت قابلیت پیاده مداری محدوده مرکزی شهر زنجان چگونه می باشد؟
-3 اولویت مداخله در محدوده مرکزی شهر زنجان در راستای بهبود قابلیت پیاده مداری مرتبط با بهبود وضعیت کدام زیرمعیارها می باشد؟
در راستای تحلیل راهبردی قابلیت پیاده مداری محدوده مرکزی شهر زنجان پرسش های اخیر ضرورت یافته و در طی فرایند پژوهش سعی در پاسخ گویی مناسب به سوالات مطرح شده خواهد بود.
-2روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نظر روش توصیفی- تحلیلی بوده و از نظر هدف کاربردی می باشد. روش گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای و روش های میدانی بوده است. مشاهده، مصاحبه و استفاده از ابزار پرسشنامه از روش های میدانی مورد استفاده می باشند.
جامعه آماری مورد مطالعه شامل در دو گروه اصلی شهروندان زنجانی و متخصصین امور شهری دست اندر کار مسائل شهر زنجان می گردند. در تقسیم بندی فرعی تر شهروندان زنجانی مورد پرسش شامل سه گروه می باشند: گروه اول ساکنین، گروه دوم شاغلین فعال در محدوده مرکزی شهر زنجان کهمعمولاً روزانه به محدوده مذکور سفر می کنند. و گروه سوم شامل سایر شهروندانی می گردد که در خارج از محدوده مرکزی شهر زنجان زندگی و کار می کنند و به منظور رفع انواع نیازهای ضروری، اختیاری و اجتماعی خود به محدوده مرکزی شهر زنجان سفر می کنند.
فرایند سنجش معیارهای راهبردی توسط متخصصین امور شهری و از طریق مصاحبه انجام شده و سنجش زیرمعیارها توسط شهروندان و با استفاده از پرسش نامه انجام پذیرفته است. افراد نمونه آماری شامل تعدادی از متخصصین امور شهری در شهر زنجان و 153 نفر از شهروندان می گردد که بصورت روش نمونهگیری تصادفی ساده با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردیده اند. جهت اطمینان از روایی پرسش نامه از نظرات کارشناسان استفاده گردیده است و پایایی پرسش نامه نیز از طریق آزمون آلفای کرنباخ با امتیاز 0/7 مقبول می باشد.
با توجه به نوع مسئله تشخیص داده شده کهقبلاً به آن اشاره شد. سنجش عینی وضعیت فضایی-کالبدی پیاده مداری در محدوده مرکزی شهر زنجان مورد نظر می باشد. زیرمعیارهای پژوهش نیز بر اساس سنجش عیتی وضعیت پیاده مداری تنظیم گردیده اند بنابراین روش تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده نیز کمی بوده و از روش تحلیل سلسله مراتبی2 و با استفاده از نرم افزار Expert Choice جهت وزن دهی به زیرمعیارها سود برده شده است.
-3مبانی نظری پژوهش
می توان گفت پیاده مداری شاخصی است در رابطه با شرایط کلی پیاده روی در یک ناحیه شهری که در مقیاس های مختلف شامل یک سایت، خیابان، محله و شهر اطلاق می گردد. در پیاده مداری کیفیت تجهیزات مرتبط با پیاده روی، شرایط سواره روها، الگوهای کاربری اراضی، حمایت های اجتماعی، امنیت و راحتی پیاده وری مورد نظر است .[3] علیرغم آنکه اصطلاح پیاده مداری محبوبیت رو به فزاینده ای دارد، ولی تاکنون بحث های زیادی بر سر تعریف آن وجود داشته است. همانند سایر اصطلاحات شهرسازی نظیر »سرزندگی« یا »پایداری«، قابلیت پیاده مداری معنی ثابتی نداشته و با هر پیشنهاد جدید گسترش می یابد. بطور عام قابلیت پیاده مداری برای توصیف محیط فیزیکی پیاده بکار برده می شود .
پیاده محوری از جمله راه هایی است که می تواند در تجدید حیات مدنی مراکز شهری مؤثر باشد و از طریق افزایش زمینه حضور شهروندان در مکان های جمعی، تعاملات و همبستگی اجتماعی را بیشتر می کند. در واقع، محدوده های پیاده قسمت هایی از فضای شهری هستند که به دلیل دارا بودن برخی ظرفیت های ویژه در تمام یا بعضی ساعات شبانه روز بر حرکت سواره بسته شده و به طور کامل به حرکت عابران پیاده کمک میکند.
