بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
الگوی چابک سازی سازمانهای دولتی ایران (مورد مطالعه: وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران)
چکیده:
در عصر ارتباطی امروزه چابک سازی به عنوان ویژگی کلیدی سازمانی، اهمیتی فوق العاده در محیط پیچیده سازمانی دارد. موضوع این تحقیق الگوی چابک سازی سازمانهای دولتی ایران، مطالعه موردی وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران است. مسأله اصلی این تحقیق اینکه چابک سازی در سازمانهای دولتی چگونه است؟ و الگوی مطلوب چابک سازی در سازمانهای دولتی چیست؟ این پژوهش مبتنی بر اطلاعات جمع آوری شده به صورت پیمایشی و مورد کاوی بوده است، جامعه آماری این تحقیق از خبرگان وزارت نفت و دانشگاه های دولتی انتخاب شد، برای گردآوری ادبیات موضوعی تحقیق از روش کتابخانه ای استفاده بعمل آمد و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه می باشد. از آمار توصیفی و استنباطی جهت تجزیه و تحلیل دادهها و همچنین از نرم افزارهای spss و lisrel و Expert choiceاستفاده شد. روش مورد استفاده در این پژوهش روش دلفی بوده است که طی سه مرحله اجرا شده است. ابعاد و شاخصها به کمک روش دلفی انتخاب و به کمک تحلیل سلسله مراتبی وزن و معیار آنها معلوم و سپس الگوی طراحی شده به کمک خبرگان مورد بحث قرار گرفت. براساس یافته های پژوهش محرک های چابکی(تغییرات بازار، فناوری های جدید، انتظارات مشتری و ...)، قابلیت های چابکی(سرعت عمل، انعطاف پذیری، شایستگی، مهارت و ...)، ارزیابی چابکی(واکنش سریع به تغییرات، قدرت بالای رقابت، کاهش هزینه ها و ...) و توانمندسازهای چابکی(ساختار مناسب، نوآوری و خلاقیت و ....) مورد تاکید قرار گرفت. لذا پیشنهاد می شود استقرار الگوی سازمان های دولتی مرتبط، با حمایت و مساعدت مدیریت عالی و مسئولین مربوطه صورت پذیرد و آموزش افراد و فرهنگ سازی اهمیت چابک سازی در وزارت نفت و چابکی فرایندها مد نظر قرار گیرد. نقاط ضعف موجود در حوزه چابکی سازمانی در وزارت نفت برطرف گردد و نقاط قوت سازمانی طی یک برنامه زمانبندی مشخص و تقویت شوند.
کلمات کلیدی: چابک سازی، سازمانهای دولتی، وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران
1 -مقدمه:
در سالهای اخیر اصطلاح و عناوینی جدید در مدیریت متداول شده است که به گروهی از مدیران ، مشاوران و اندیشمندان مدیریت اطلاق می شود که قادرند تحولات و دگرگونیهای عمده ای را در سـازمان و مدیریت خود ایجاد کنند(الوانی .(1388 یکی از این موارد چابک سازی است.
مطالعات نشان می دهد که مؤسسات دولتی چابک، نرخ موفقیـت فزاینـده ای در اجـرای اقـدامات تحول، نسبت به همتایان خود بدست می آورنـد (الفـت و دیگـران، .(1387 دولتهـایی کـه در زمینـه هـای سرعت، انعطافپذیری بیشتر و پاسخگویی فراوان ،سرمایه گذاری می کنند، سریع تر به اهدافشـان خواهنـد رسید. زیرا عوامل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فناوری با سرعت هر چه تمام، بر دولتهـا و تصـمیمات آنهـا تأثیر گذارده، شهروندان و بازرگانان به خدمات سریعتر و تخصصی تری نیاز داشته و در نتیجه، خط مشی ها، می بایست سریعتر از گذشته تهیه و تدوین و اجرا گردند و مسلماً با انجام این امور، سازمان موفق بـه انجـام رسالت و کسب اهداف خواهد شد(رضایی، .(1389 از این رو، این مؤسسات برای رسـیدگی بـه تغییـر، عـدم
اطمینان و عدم قابلیت پیش بینی در محیط کاری خود به شماری از قابلیتهای متمایز نیازمند هستند. ایـن قابلیتها چهار عنصر اصلی را شامل میشوند که مبنایی برای چابکی به شمار می روند ایـن قابلیتهـا عبارتنـد از: 2011)، (ying پاسخگویی، شایستگی، انعطاف پذیری و سرعت عمل .اگر سازمانی به دنبال چابکی است، می بایست این تواناییها و قابلیتها را مد نظر داشته باشد .(Remill and Blatter , 2010) در حالی که آثـار و بحث های زیادی پیرامون چیستی و چگونگی چابکی سازمان ها انجام شده است، تلاش چندانی در طراحـی مدل چابک سازی در سازمانهای دولتی صورت نگرفتـه اسـت(شـمس و راضـی،.(1390 بـدین منظـور ایـن
پژوهش با بررسی مبانی و پیشنیه پژوهش ونیز مرور جامع مدلهای چـابکی، یـک الگـوی مفهـومی را بـرای کاربرد درسازمانهای دولتی بطور عام و در مورد وزارت نفت ، بطور موردی و خاص ارائه می دهد.
2 -بیان مسأله :
آیا سازمانهای ما اثر بخش هستند؟ شواهد و قرائن نشان می دهد خیر(معمارزاده،.(1390 چرا؟ آیـا محیط مانع است؟ استراتژی رسا نیست یا درست رسا نیست؟ یا اداره فاقد قابلیتهای مطلـوب اسـت؟ عامـل اول به نوعی به سازمان تحمیل است و دستگاه اداری نقشی مهم در انتخاب آن ندارد. بنابر ایـن آنچـه بـاقی می ماند، ضرورت داشتن قابلیتهای لازم است. یعنی اداره باید از چنان قابلیتی برخوردار باشد تـا بتوانـد بـه این نیازها و مطالبات جواب دهد(معمارزاده،.(1390 از این رو سؤال این است که این قابلیتها کدامند؟ جهان متاثر از پدیده جهانی شدن، دچار تغییرات سریع و اجتناب ناپذیری شده و در این میان، ایران کـه از لحـاظ امکانات زیرزمینی و استعدادهای انسانی، قوی است، باید در جهت این تغییرات سریع متحول شـود. نیـروی انسانی متخصص و خلاق که در سازمان ها مشغول به فعالیت است، منابع ارزشمندی هستند که مـی تواننـد برای توسعه و پیشرفت به کار گرفته شوند، مشروط بر آنکـه اطلاعـات و دانـش لازم را در دسـترس داشـته باشند(شهابی،.(1390 در حال حاضر چابکی سازمانی یکی از عوامل مهم و کلیدی در انجـام مأموریـت هـای سازمان ها محسوب می شود (حمیدی و حسن پور، .(1388
دنیا به طور فزاینده ای وابسته به نفت است. امروزه جهان هیچ نوع اخـتلال در تـأمین نفـت را تحمـل نمیکند. اختلال کوتاه مـدت نفـت مـی توانـد خسـارات بـی شـماری را بـه اقتصـاد جهـان وارد آورد. نفـت اساسیترین و در عین حال ارزانترین منبع انرژی برای توسعه است که نقـش اصـلی در اقتصـاد کشـورهای صادر کننده نفت بازی می کند و عامل تعیین کننده تحقق برنامه های استراتژیک آن کشورها است. با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه درآمدهای نفتی، در ایـران وزارت نفـت از جایگـاه مهـم و خاصـی برخـوردار اسـت (سهرابی، .(1390 وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران یکی از بزرگترین و بـا سـابقهتـرین واحـدهای فنـی و تولیدی کشور است که برای استخراج و صدور نفت، تأسیسات، دستگاه ها و سازمانهای متعدد و متنوعی در اختیار دارد. ازاین رو، تحقیق حاضر درصدد است تا مدل مناسب چابکسازی در سـازمان هـای دولتـی و بـه صورت موردی در وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران را طراحی و تدوین نماید. مسأله اصلی این تحقیق این است که چابکسـازی در سـازمانهای دولتـی(مـورد مطالعـه: وزارت نفـت) چگونـه اسـت؟ الگـوی مطلـوب چابکسازی در سازمانهای دولتی وزارت نفت کدام است؟ برای این پژوهش وزارت نفـت جمهـوری اسـلامی به عنوان مورد مطالعه انتخاب شده است.
3 -اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
راهبرد یا استراتژی عبارت است از کلیه اقدامات لازم برای موفق عمل کـردن یـک سـازمان بـه عنـوان سازوکار قابل انعطاف منابع انسانی. در شرایطی که سازمانهای کسب و کـار بـا رقابـت هـای شـدید بـازار و سازمانهای خدمات عمومی با تنگناهای اقتصادی از یک سو و توقعات اجتماعی از آنها، از سوی دیگر مواجه هستند، لازم است علاوه بر مسئولیت های اقتصادی به مسـئولیت هـای اجتمـاعی و حتـی سیاسـی افـراد در سازمان ها نیز تأکید گردد (میرسپاسی،.(1381 نظر به اهمیت و جایگاه ویژه نفت در اقتصاد کشور، اسـتقرار مدل چابکسازی و وجود کارکنان دانش مدار در ایـن وزارت خانـه، بسـیار حـایز اهمیـت اسـت. تعـاملات متقابل شرکتهای اصلی و تابعه وزارت نفت ایجاب می کند که سرمایه و فن آوری های مورد نیاز درچارچوب
3
های منطقی تأمین شوند. چابک سازی در این صنعت چشـم انـدازها و افـق هـای تـازه ای را بـه روی ایـن صنعت باز نموده، فرصـتها و تهدیـدات سـازمانی را شناسـایی و بـا در نظـر گـرفتن مأموریتهـای سـازمان و همچنین توجه به آنها، وزارت نفت می تواند به قابلیتهای منحصر به فرد خود دسترسی پیدا کند (فتحیان و گلچین پور، .(1390 تاکنون تحقیق جامع و کاملی در این زمینه در سازمانهای دولتی ایران صورت نگرفتـه است. بنابراین با توجه به زیر ساختهای سازمانهای دولتی، تکنولوژی و با در نظر گرفتن منابع سـازمانی،این تحقیق چه در زمینه های علمی و چه در زمینه های عملی می تواند کمک شایانی در عصر تغییـر و رقـابتی به سازمانهای دولتی ارائه نماید . با انجام این پژوهش می توان خلاء ناشی از عوامل بیان شـده و موجـود در سازمانها را شناسایی و با راهکاهای مناسب، سازمانهایی پویا و متحول داشت. از این رو با توجه به گفته های فوق و اهمیت چابکسازی، این تحقیق درصدد است تا الگوی مناسب چابکسازی در سازمانهـای دولتـی و بهصورت موردی در وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران را طراحی و بررسی نماید.
4 -اهداف پژوهش:
اهداف پژوهش به شرح زیر می باشد :
- هدفکلی این پژوهش، طراحی الگوی چابک سازی درسازمان های دولتی(مورد مطالعه وزارت نفت) است .
اهداف فرعی:
- بررسی پیشینه و مطالعات کتابخانه ای جهت طراحی مدل مفهومی و پرسشنامه پژوهش
- شناسایی مولفه ها و شاخص های مربوط به متغیرهای چابکی سازمانی
- شناسایی محرک ها و ابعاد چابکی سازمانی 5 -روش پژوهش: تحقیق حاضر مبتنی بر اطلاعات اولیه است که به صورت پیمایشی تهیه، تدوین ،تولیـد
و جمع آوری می شود. در این پژوهش چون توجه محقق به نکات و عوامل مهـم چابـک سـازی اسـت، شناخت و مطالعه میزان تغییرات خاص چابکی را مد نظر دارد و از طـرف دیگـر چـون ابتـدا چـارچوب زمانی تحقیق را انتخاب کرده ایم و سپس تکنیک جمع آوری اطلاعات در این چارچوب را انتخاب و بـه تهیه و تنظیم پرسشنامه پرداختیم پس روش تحقیـق از نـوع پیمایشـی اسـت. بـرای طراحـی مـدل و استفاده از روش تحقیق دلفی و از روش داده کاوی استفاده شده است.
روش گردآوری دادهها: برای گردآوری ادبیات و پیشینه تحقیق از روش میدانی استفاده می شود.
ابزار گردآوری داده ها: برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه، استفاده شـده اسـت. روش تحقیـق کمـی و کاربردی است و برای جمع آوری اطلاعات از روش پیمایشی استفاده شده است. ابزار جمـع آوری اطلاعـات پرسشنامه محقق ساخت بوده است. در خصوص روایی و اعتبار سؤالات پرسشنامه پس از طراحی و تدوین و تأیید آن توسط خبرگان اقدام به توزیع شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی ، نرم افزار SPSS و lisrel وxpert Choice و تحلیل سلسه مراتبی A.H.P استفاده شده است. در این روش چون هدف طراحی الگوی چابکی سازمانهای دولتی است لذا از تحلیل مسـیر در سـطح اطمینـان % 95 اسـتفاده شد.
سوالات این تحقیق عبارتند از :
- 1 مهمترین شاخص های چابکی سازمانی وزارت نفت جمهوری اسلامی کدامند ؟
- 2 ابعاد چابکی در وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران کدامند؟
- 3مدل عملیاتی چابکی سازمانی وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران دارای چه مؤلفه و ابعاد و ارتباطاتی میباشد؟
جامعه و نمونه آماری :
جامعه آماری این تحقیق وزارت نفت می باشـد. در ایـن پـژوهش از روش قضـاوتی و گلولـه برفـی بـرای نمونه گیری از خبرگان استفاده شد. تعداد این افراد 12 نفرند کـه از خبرگـان وزارت نفـت و هیئـت علمـی دانشگاه ها در نظر گرفته شد.
روایی و پایایی ابزار تحقیق:
ابتدا با دقت در مطالعات کتابخانه ای و استفاده از مدلهای مرجع بین المللی و همچنین تحقیقات مشـابه
سعی گردید از شاخصها و مؤلفه های مورد قبول و مناسب استفاده شود. در ادامه با استفاده از روش دلفـی و
بهره گیری از خبرگان حوزه چابکی سازمانی، این شاخصها مورد بررسی قرار گرفته و شاخصهای دیگری نیـز
بنا به شرایط کشور و صنعت نفت به صورت بومی از طریق مصاحبه و پرسشنامه اضافه گردید. با اسـتفاده از
رابطه زیر ضریب آلفای کرونباخ محاسبه گردید: که به شرح جداول زیر می باشد.
پس از انجام روش دلفی در سه مرحله نتایج به صورت اجماع در بین اعضا به شـکل زیـر مـورد موافقت قرار گرفت . اجماع در نتایج دلفی به شرح زیر می باشد.
نتایج ارزیابی شاخص های محرکهای چابکی:
