بخشی از مقاله
چکیده:
خانه در وهله اول نوعی نهاد است و این نهاد برای مقاصد بسیار پیجیده ای به وجود آمده است. سیمای خانه به عنوان چهره و صورت آن، کلیتی از شکل ظاهری آن است که این کلیت تأثیر عاطفی - روانی خاصی بر انسان دارد. در خانه سنتی ایرانی تک تک اجزاء با تعادل و انسجام، توازن و تناسب با هم ترکیب یافته بود و نشانه های محیطی چهره آن را بصورت یک کل معنی دار با ترکیبی از صورت درون و بیرون به نمایش می گذاشت. ولی در عمل ساختمان های امروزی تک تک و نه بصورت گروهی چنین شرایطی را القا نمی کنند. عدم تعلق خاطر انسان به محیط و خانه های امروزی در اثر طراحی نامناسب و بی توجه به بستر محیطی منجر به ایجاد مکعب هایی با پوسته هایی رنگین شده که با حضورچند روزنه تعریف شده و بی هیچ نشانه ای از حضور آدمی در این خانه ها، بصورت منفرد در کنار هم قرار گرفته اند. در این راستا با تعریف مفهوم سیما شناسی به عنوان شاخه ای از "روانشناسی محیط" به مقایسه تفاوت های ساختاری چهره خانه های امروز و دیروز پرداخته و بر این اساس به بیان انتطاراتی از سیمای مسکن امروزی پرداخته می شود.
1 مقدمه :
مسکن به عنوان یکی از مهمترین محیط های ساخته شده، بخش اعظمی از فضاهای کالبدی شهر را به خود اختصاص داده است و خانه به عنوان مکانی که وقوع زندگی روزمره را در خود گرفته همواره مورد توجه بوده است. خانه یک فضای به یاد ماندنی، سرزنده و منحصر به فردی است که معنایی را به فرد القا می کند پس کیفیت فضایی آن باید به گونه ای باشد تا فردا نسبت به آن حس تعلق داشته و هویت فردی خود را در آن بازیابد و سیمایی خوانا در ذهن او ایجاد شود تا در آن به آسایش برسد. در این مسیر سوالاتی در قالب سیمای محیط زندگی و تأثیر سیماشناسی بر روانشناسی مردم مطرح بوده است. پس برای پی بردن به ارتباط انسان با محیط زندگی، بایستی نخست مفهوم روانشناسی محیط و بررسی سیمای محیط را در خانه و در مقیاسی وسیعتر یعنی شهر در قالب "سیما شناسی" مطرح نمود تا بتوان به در درک بهتری از ارتباط متقابل انسان و محیط اطراف او رسید.
پرسشهای تحقیق:
-1 فرآیند تکامل ساختار معماری خانه های تاریخی شهر تبریز با تأثیرپذیری روانشناسی محیطی در طراحی سیمای خانه های معاصر؟
-2 ویژگیهای الگوی فضایی در طراحی سیمای خانه های معاصر؟
-3 فرآیند طراحی خانه های معاصر شهرهای تبریز و باکو در صورت تأثیرپذیری روانشناسی از الگوی فضایی خانه های تاریخی چگونه خواهد بود؟
-2 روش تحقیق
برای بررسی بیشتر این مسأله ابتدا با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و بسط موضوع با بیان تفاوت های ساختاری سیمای خانه های سنتی و امروزی، مصادیقی از آنها در بسترهای فرهنگی متفاوت معرفی می شود تا بتوان به ضرورت تأثیر روانشناسی محیط در طراحی سیمای مسکن امروزی پی برد . چرا که وجود برخی عوامل در معماری سنتی ایران باعث بوجود آمدن سیمایی خوانا در خانه های ایرانی است که می توانند حس تعلق را در افراد ساکن در آن برانگیزند و ارتباط انسان با محیط زندگی اش را معنی بخشد. متأسفانه خانه های امروزی فاقد چنین سیمایی خوانا هستند. از این جهت در این مقاله سعی شده در طراحی سیمای خانه های امروزی راهکارهایی مطرح شود تا ارتباط انسان با مسکن را تا حدودی بهبود بخشد.
-3 پیشینه تحقیق :
مسکن از ماده سکن، به معنی آرام گرفتن، آرامش، اسکان قلب و اطمینان آمده است - فرهنگ معین - . در قرآن نیز آمده است: »واالله جعل لکم من بیوتکمسکناً « خداوند برای سکونت دائم شما منزل های تان را قرار داد - سوره ی نحل، آیه ی . - 80 مسکن به عنوان سرپناه می تواند دارای تعاریف متفاوت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی- اجتماعی در ذهن اجتماع باشد. تأمل در تک تک این معانی در جای خود، سبب ارتقای کیفیت مسکن و توسعه ی فرهنگ زیست جامعه می شود. در این میان، مفهوم سرپناه برای مسکن، مفهومی ابتدایی است. در
این تعریف، تنها رفع نیازهای اولیه مطرح می گردد. اکتفا به چنین تعریفی از مسکن، الگوی سکونتی مناطقی نظیر سکونتگاه های نابهنجار را ایجاد خواهد کرد. - داوودپور، 1382، . - 18 اولین هدف از ساخت مسکن، فراهم آوردن مکانی برای آسایش و آرامش انسان است. در دوران معاصر، با عوض شدن شیوه ی زندگی، تغییراتی در مفهوم خانه و سکونت، ایجاد شده است. لذا مفهوم خانه به معنای محصولی شبه طبیعی و پاسخگو به نیازهای مادی و معنوی انسان، جای خود را به واحد مسکونی به عنوان نوعی محصول غیرطبیعی و مکانیکی داده است. به طوریکه سکونت به معنای آرامش یافتن، جای خود را به اسکان به معنای مستقر شدن داده است. - نصر، 7 138 ، . - 37 متأسفانه در دوران معاصر، نه تنها بعد معنوی وجودی انسان،کم ترین جایگاه توجه را در طراحی مسکن دارد، بلکه مسکن از بعد تأمین نیازهای مادی نیز از طبیعت دور شده و تبدیل به ماشین 1 شده است. نوع جدید طراحی خانه و نوع جدید سکونت - سکونت ماشینی - ، نگاه مردم را به زندگی عوض کرده است. به تبع این تغییر نگاه، نوع خواسته های مردم از زندگی نیز عوض شده است. بر همین منوال، تغییر در نوع خواسته های زندگی، روی کیفیت فضایی معماری خانه تأثیر گذاشته است. در نتیجه معماری خانه، روز به روز از طبیعت و فطرت انسان دور شده و خانه ی امروزی یا مسکن، امروز فاقد فضایل و شئونات انسانی است. لذا برای احیای معنای خانه، باید با گذشته آشتی کرد. آشتی با گذشته، بدین معنی نیست که عیناً از معماری سنتی تقلید کنیم. این بدین معنی است که آن معماری را باز طراحی کنیم. به عبارت دیگر باید آن معماری را درست بشناسیم و با عقبه ی خودمان از لحاظ فرهنگی، فضایی، محیطی و به ویژه با طبیعت آشتی کنیم. چرا که طبیعت، مبنا و اساس معماری سنتی و بومی است. همچنین نبایدصرفاً از معماری شروع کرد، بلکه مؤثرتر آن است که استفاده کنندگان - عامه ی مردم - ؛ مفهوم واقعی سکونت را درک کنند و نیازهای واقعی خود را از نظر فرهنگی و طبیعی بشناسند و درصدد تأمین آنها باشند. به این ترتیب می توان به جای پیروی کورکورانه و ناقص از معماری مدرن - غربی - یا تقلید نادرست و سطحی از معماری سنتی، به ایجاد پیوند معماری امروز با معماری اصیل گذشته امیدوار بود. اما پیوند میان معماری امروز ایران - که نه تنها مدرن نیست بلکه معماریی ناقص است - با معماری سنتی همیشه چالش برانگیز بوده است .از جمله اینکه بعضی از معماران روشنفکر، بهره گیری از الگوهای معماری سنتی را رویکردی متحجرانه می دانند. برای تبیین این موضوع وسنجش صحت نظر این روشنفکران در حوزه ی طراحی سنت گرا، به تعریف مفهوم سنت و سایر مفاهیم مرتبط با آن می پردازیم .در خلال تعاریف، به طور ضمنی محل تلاقی بین کهنه و نو، در طراحی معماری روشن می شود.
-4 چارچوب مفهومی پژوهش
این بررسی در چند مرحله انجام می گیرد :
- روانشانسی محیط و سیماشناسی مسکن
- تفاوت سیمای خانه های امروز و دیروز
- انتظارات از سیمای مسکن امروزی
-1-4 روانشانسی محیط و سیماشناسی مسکن :
برای بررسی ارتباط انسان با مهمترین محیط پیرامون خود یعنی مسکن، بایستی از اصول نظریات و مطالعات علم "روانشناسی محیط" بهره گرفته شود. روانشناسی محیط " مطالعه روانشناختی رفتار در محیط کالبدی زندگی روزمره" است. تحلیل نوشته های این رشته نشان می دهد که موضوعات کار شده در حوزه روانشناسی محیط شامل نظریه ادراک، شناخت، روانشناسی اجتماعی، مردم شناسی، مطالعه روابط اجتماعی و مطالعه فرهنگ است. واژه های رابطه انسان- محیط و روانشناسی محیط بیشتر این زمینه ها را شامل می شوند.
