بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از معضلات که همواره و در طی قرون متمادی، زندگی جوامع انسانی را مورد تهدید قرار می دهد، وقوع بلایا و سوانح است. در صورت عدم آگاهی و آمادگی، صدمات متعددی را به ابعاد مختلف زندگی انسان ها اعم از حوزه های سکونتی، اقتصادی، زیست محیطی، روانشناختی و ... وارد خواهد نمود.
این امر به ویژه در کشورهای درحال توسعه که به دلیل اقتصادی وابسته و به لحاظ زیر ساخت دارای زیرساخت های ضعیف و کالبدی فاقد کیفیت لازم هستند، محسوس تر می باشد. برنامه ریزان باید درمسیر کاهش آسیب های ناشی از بحران حرکت نمایند. براین اساس شناخت اصول و شیوه های صحیح مدیریت بحران و تهیّه و تدوین برنامه جامع مقابله با حوادث غیر مترقبه به منظور کاهش آثار مخرب ناشی از بحران ضروری می نماید. برنامه ریزی شهری می تواند با انتخاب رویکرد پیشگیرانه در برنامه ها و توجه به مفهوم شهر تاب آور گام مهمی در مسیر کاهش آسیب های ناشی از بحران بردارد. در همین راستا، این پژوهش در پی تحلیل امنیت شهری و رویکرد تاب آوری شهری می باشد.
مقدمه
انسان ها از آغاز آفرینش تاکنون، همواره با انواع آسیب ها و بلایا دست به گریبان بوده و از این بابت آسیب های جانی و مالی فراوانی به آنها وارد شده است. هیچ جایی از این کره خاکی را نمی توان نام برد که از بحران ها و حوادث گوناگون در امان بوده باشد. به همین دلیل جوامع مختلف پیوسته به دنبال کشف و ابداع راه حل هایی بوده و هستند، تا بتوانند آسیب های ناشی از حوادث غیرمترقبه را به گونه ای کنترل نموده یا به حداقل رسانند و در واقع حوادث و بحران ها را مدیریت نمایند.
امنیت در ساختار شهری که می تواند وجه تسمیه امنیت شهری به آن اطلاق شود، ازمهَم ترین و شاید حادترین معضلات پیشروی برنامه ریزی شهری و طراحی معماری شهری است که باید در ابعاد گوناگون اجتماعی و اقتصادی وبا در نظر گرفتن تمام مؤلفه های پیوسته و وابسته مورد اشاره قرار گیرد.
بلایای اتفاق افتاده در سالیان اخیر بیان گر این موضوع است که جوامع و افراد به صورت فزاینده ای آسیب پذیرتر شده و ریسک-ها نیز افزایش یافته اند. با این حال، کاهش ریسک و آسیب- پذیری اغلب تا بعد از وقوع سوانح نادیده انگاشته می شوند. در شرایطی که ریسک و عدم قطعیت ها در حال رشد می باشند، تاب آوری به عنوان مفهوم مواجهه با اختلالات، غافلگیری ها و تغییرات معرفی می شود.
دو نوع استراتژی برای مواجهه با سوانح وجود دارد که عبارتند از: استراتژی های پیش بینی و استراتژی های تاب آوری؛ اولی برای روبه رو شدن با مشکلات و معضلات شناخته شده به کار می رود و دومی برای مقابله با مشکلات ناشناخته.
تاب آوری یکی ازمهّم ترین عوامل تحقق پایداری است. مطرح شدن واژه تاب آوری در مباحث مدیریت سوانح از سال 2005 میلادی در همایش هیوگو است و بتدریج در هر دو زمینه نظری و عملی کاهش خطرهای سوانح، جایگاه بیشتری را به خود اختصاص داد. در سال های اخیر، مفاهیمی مانند جوامع تاب آور، معیشت تاب آور و ایجاد جوامع تاب آور در ادبیات کاهش خطر سوانح و ریسک بسیار بکار می رود. لذا هدف این پژوهش تعریف مولفه های شهر تاب آور و بیان راهکارهایی جهت حرکت به سوی تاب آوری شهری می باشد.
روش تحقیق
پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با ابزار گردآوری اطلاعات که بر اساس شیوه اسنادی - کتابخانه ایی - است که روش اسنادی براساس منابع و مدارک علمی از جمله کتاب ها مقاله، ها، مجلّات و رساله ها و جستجو در اینترنت برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز استفاده شده است.
یافته ها مبانی نظری و ادبیات پژوهش
تعاریف آسیب پذیری شهری
آسیب پذیری شهری میزان خسارتی است که در صورت بروز سانحه به یک شهر بر اجزاء و عناصر آن بر حسب ماهیت و کیفیت آن ها وارد می شوند. آسیب پذیری شهر پدیده ای است گسترده و همه جانبه که تمامی عوامل موجود در یک شهر را در بر می گیرد و به دلیل وابستگی عناصر به یکدیگر آسیب پذیری شهر نیز به سرعت گسترش می یابد .
آسیب پذیری شهری به میزانی از تفاوت های ظرفیتی جوامع شهری جهت مقابله با اثرات مخاطرات طبیعی بر اساسموقعیّت آن ها در جهان مادی - ساختار فضایی شهر - و ویژگی های اجتماعی آن جوامع - ساختار اجتماعی شهر - اطلاق می شود.
امنیت شهری
امنیت شهری نیز دارای ابعاد متمایزی است که از خوانش اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مذهبی و دینی در ساختار شهری حاصل می شود. - بمانیان، محمد رضا و هادی محمودی نژاد، - 1388 امنیت شهری به معنای فراغت از هرگونه تهدید و تعرض به حقوق و آزادی های مشروع و قانونی شهروندان است و از 3 لایه اصلی و متکامل تشکیل شده است که عبارتند از: امنیت فردی، امنیت اجتماعی و امنیت ملی
تاب آوری
بازگشت پذیری بر این موضوع دلالت دارد که یک محل قادر به نگهداشت خود در برابر وقایع عظیم طبیعی باشد بدون آنکه از زیان ها و آسیب های ویرانگر، کاهش میزان بهره وری یا کیفیت زندگی رنج برابر و بی نیازی از کمک های فراوان بیرون از اجتماعی باشد.
شهر به عنوان یک مجموعه اجتماع محور، هنگامی بازگشت پذیر است که در زمان وقوع بلایا و بحران ها قادر به حفظ حیات خود باشد و عملکرد خود را در برابر تنش های شدید حفظ نماید
مفاهیم شهرسازی مرتبط با آسیب پذیری شهری
مفاهیم و موضوعاتی چون ساختار شهر، بافت شهر، فرم شهر، تراکم های شهری، کاربری اراضی شهری، تأسیسات و زیرساخت های شهری، شبکه ارتباطی شهر در ارتباط با هدف کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله مطرح اند، که در این جا به بیان این مفاهیم پردازیم:
ساختار شهر
تقسیمات کالبدی شهر - کوی، محله، ناحیه، برزن، منطقه - و تک مرکزی و یا چند مرکزی بودن شهر وجوه دیگری از ساختار شهر محسوب می گردند که در توزیع متعادل امکانات و تأسیسات شهری، دخالت دارند. ساختارهای شهری گوناگون، مقاومت های متفاوتی در برابر زلزله دارند که به الگوی ساخت کالبدی شهر - الگوی شهر - بستگی دارد
