بخشی از مقاله
چکیده
هدف تحقیق حاضر، بررسی تاثیر یک دوره تمرین هوازی بر BMD سه ناحیه ای زنان یائسه مبتلا به استئوپنی بود.در این مطالعه نیمه تجربی، 20 نفر از زنان یائسه مبتلا به استئوپنی 45 - تا 55 سال - ، که هیچ گونه فعالیت بدنی منظمی نداشتند، بطور غیر تصادفی به عنوان آزمودنی های تحقیق انتخاب و بطور تصادفی به دو گروه تجربی 10 - نفر - و کنترل 10 - نفر - تقسیم شدند. نمونه های خونی قبل و بعد از دوره تمرین هوازی جمع آوری شد. تمرینات منتخب هوازی با شدت 65 تا %70 ضربان قلب نشان هر فرد، سه جلسه در هفته و به مدت 16 هفته انجام شد. از آزمون t همبسته و تحلیل واریانس با اندازه گیری های مکرر طرح - 2گروه - در - 2قبل و پس از 16 هفته - برای مقایسه تغییرات درون گروهی و بین گروهی در سطح معنی داری 0/05 استفاده شد. نتایج بین گروهی تفاوت معنی داری را در تغییرات BMD کمر گروه تمرین نسبت به گروه کنترل نشان داد. در مقایسات درون گروهی نیز گروه تمرین در شاخص های BMD کمر از پیش آزمون تا پس آزمون افزایش معناداری را نشان داد . - p<0.05 - اما گروه کنترل تغییرات معناداری نشان نداد. به نظر می رسد فعالیت هوازی طولانی مدت با شدت متوسط برای تغییر سبک زندگی زنان یائسه مبتلا به استئوپنی با هدف تقویت چگالی استخوان و جلوگیری از پوکی استخوان مفید باشد.
واژه های کلیدی: تمرین هوازی طولانی مدت، چگالی مواد معدنی استخوان، استئوپنی، زنان یائسه
مقدمه
استخوان یک بافت زنده است که در تمام طول عمر به نوسازی و بازسازی خود می پردازد و همانند سایر ارگان های بدن دارای رگ های خونی و مجاری لنفاوی و اعصاب می باشد - باقری، . - 1388 در طول زندگی استخوان قدیمی حذف و استخوان جدید جایگزین می شود - گرگوریو، . - 2013 پایه ساختمان استخوان در دوران کودکی و نوجوانی شکل می گیرد. معدنی شدن استخوان در این دوران عامل اصلی تعیین کننده سلامت استخوانی در بالغین است و اگر توده استخوانی از حد طبیعی کمتر باشد، بر شانس پوکی استخوان در آینده می افزاید - جدی، . - 1391 در طول رشد، استخوان ها دچار تغییراتی می شوند. عواملی که این تغییرات را کنترل می کند پیچیده هستند و نه تنها شامل فعالیت سلول ها می شوند بلکه از بسیاری از هورمون ها و تغییرات دیگر نیز تأثیر می پذیرند - باقری، . - 1388 همچنان که مسن تر می شویم میزان تجزیه استخوان افزایش می یابد و سرانجام بیشتر از میزان تشکیل استخوان می شود، در نقطه ای که توده استخوان کاسته می شود، پوکی استخوان که بیماری شایع در استخوان هاست بتدریج استخوان را ضعیف و شکننده می کند، و این روند اکثراً در ران، مچ دست و ستون فقرات معمول است.
عواملی که در تنظیم این فرایندها شرکت می کنند شامل هورمون های سیستمیک و عوامل پاراکرین موضعی و نیز جاذبه، فعالیت بدنی، و تحمل وزن می باشند - توفیقی، . - 1389 جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی و تلاش در جهت حفظ آن بهترین راه پیشگیری از بروز پوکی استخوان در زنان سالمند و یائسه است. از جمله عواملی که امروزه با این اهداف مورد استفاده قرار می گیرد، استروژن در مانی، استفاده از قرص های ضد بازجذب استخوانی و فعالیت بدنی می باشد. البته نتایج پژوهش های انجام شده روی روش های دارویی جهت درمان یا پیشگیری از بروز پوکی استخوان مشخص کرده که این روش ها علاوه بر فوایدی که دارند در طولانی مدت موجب بروز بیماری های قلبی-عروقی، سرطان سینه و افزایش خطر سکته می شود. از این رو در سال های اخیر استفاده از ورزش درمانی برای درمان یا پیشگیری از بروز پوکی استخوان مورد توجه بسیاری از پژوهشگران بوده - توفیقی، . - 1389 تحقیقات گذشته به طور مکرر نشان دادند که تمرین و فعالیت فیزیکی دانسیته استخوان را افزایش می دهد - باقری، . - 1388 مطالعات متعددی نیز نشان داده که سطوح بالای فعالیت بدنی خطر شکستگی استخوان را در زنان مسن کاهش می دهد - گرگوریو، . - 2013 عادت های نامنظم غذایی، مصرف کم کلسیم، فقدان ویتامینD و مشکلات هورمونی عوامل اصلی در کاهش غلظت معدنی استخوان بعد از یائسگی می باشند، در مقابل تمرینات بدنی برای حفظ و نگهداری و یا افزایش توده استخوان پیشنهاد شده است - بوتارو، . - 2010 البته بوتارو و همکاران - - 2010 بیان کردند که 6 ماه تمرین یوگا موفق به افزایش معنادار در BMD زنان بعد از یائسگی نشده در مقابل این مداخله باعث افزایش غلظت علائم بیوشیمی شکل گیری استخوان مانند استئوکلسین سرم شد.
اسکات و همکاران - - 2010 طی مطالعات خود بیان کردند، بعد از فعالیت حاد و دویدن های خسته کننده، استخوان بازجذب می شود، اما افزایشی در شکل گیری استخوان انجام نشده است. ورزش در حد تعادل از استخوان در برابر پوکی محافظت می کند اما ورزش شدید باعث پوکی استخوان شده، به همین خاطر برخی از ورزشکاران بیشتر در معرض خطر نسبت به دیگران هستند - اوبرن، . - 2001 توفیقی و همکاران - 1389 - نیز تحقیقی بر روی 20 نفر از زنان چاق و یائسه شهرستان ارومیه انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که ورزش هوازی و مقاومتی در آب که با شدت متوسط اجرا می شود یکی از مناسب ترین و کم خطر ترین ورزش ها در جلوگیری از پوکی استخوان و حفظ یا تعدیل سطوح مواد معدنی در افراد سالمند بویژه زنان چاق و یائسه است - توفیقی، . - 1389 تمریناتی که با تحمل وزن همراه است نیز بیشترین مقدار BMD را نسبت به شرایط بدون تحمل وزن یا افراد کم تحرک ایجاد می کند - کریتون، . - 2001 طی بررسی های انجام شده توسط تکنیک DXA بر روی تمام بدن، پاشنه و BMD مچ دست به این نتیجه رسیدند که تمرینات استپ هوازی باعث افزایش قابل توجهی در BMD پاشنه در زنان جوان تمرین نکرده بعد از تمرین شده، ولی تمرینات قدرتی چنین اثری را بر BMD نداشته، اگر چه قدرت پا بطور قابل توجهی افزایش یافت - لیانگ، . - 2011 بنابراین تمرینات ورزشی یک راهکار مناسب برای تسریع افزایش توده استخوان و پیشگیری از استئوپنی یا استئوپروز وابسته به سن است - جو، . - 2003 از این رو، با توجه به اینکه تحقیقات بسیاری در زمینه چگالی استخوان و تاثیر تمرینات متنوع بر بدن انجام شده ولی هیچ تحقیقی در مورد اثر تمرینات هوازی طولانی مدت بر BMD سه ناحیه ای در زنان یائسه مبتلا به استئوپنی انجام نشده است، لذا مطالعه حاضر در نظر دارد به بررسی تأثیر یک دوره تمرین هوازی بر BMD سه ناحیه ای در کمر، ران و مچ دست در زنان یائسه مبتلا به استئوپنی بپردازد.
روش شناسی
با توجه به نوع طرح تحقیق که در آن گروه های مختلف آزمودنی های انسانی - گروه تجربی و گروه کنترل - در دو مرحله - پیش از انجام تمرین و پس از انجام 16 هفته تمرین - به لحاظ برخی متغیرها بررسی شدند، و در اجرای آن امکان کنترل تمامی عوامل اثرگذار بر متغیرهای اندازه گیری شده نیز وجود ندارد، روش انجام تحقیق نیمه تجربی و از نوع کاربردی می باشد. با این مفهوم که با دستکاری متغیر مستقل 16 - هفته تمرین هوازی منتخب - تغییرات ایجاد شده در متغیرهای وابسته BMD - سه ناحیه ای - مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در تحقیق حاضر پس از انتخاب آزمودنی ها، ابتدا آزمون های ارزیابی متغیرهای فیزیولوژیکی و آنتروپومتری آن ها اجرا شد. سپس سنجش BMD انجام شد. بعد از این مرحله آزمودنی های گروه تجربی در یک دوره 16 هفته ای تمرین هوازی شرکت نمودند. پس از 16 هفته انجام تمرین، آزمودنی های دو گروه تجربی و کنترل در آزمایشگاه حضور یافته و مانند مرحله اول از آن ها آزمون سنجش BMD به عمل آمد. در مرحله 8 هفته مانند مرحله اول ویژگی های بدنی و فیزیولوژیکی آزمودنی ها نیز دوباره اندازه گیری شد. جامعه تحقیق را زنان یائسه مبتلا به استئوپنی مراجعه کننده به مرکز پزشکی هسته ای البرز شهرستان بابل تشکیل می دادند.
دامنه سنی آزمودنی های این تحقیق 45 تا 55 سال بود که در دوره یائسگی قرار داشتند. این افراد از مراجعه کنندگان داوطلب به مرکز پزشکی هسته ای البرز شهرستان بابل انتخاب شدند. همگی آنان زنان غیر ورزشکار بودند، که حداقل یک سال از دوره یائسگی آن ها گذشته و براساس معیار سازمان بهداشت جهانی نمره BMD آن ها در گروه استئوپنی - - -1 T-score>-2/5 قرار داشتند. برای انتخاب نمونه آماری، پرسشنامه - دعوت نامه - بین مراجعه کنندگان به مرکز پزشکی هسته ای البرز شهرستان بابل توزیع شد و از آنان درخواست شد که در صورت تمایل داوطلبانه در این تحقیق شرکت کنند. بر اساس این دعوت نامه کسانی که اعلام آمادگی کردند از آن ها دعوت شد تا در جلسه توجیهی شرکت کنند و در پایان 20 آزمودنی که واجد شرایط تحقیق بودند تصادفی به دو گروه تجربی - 10 نفر - و کنترل - 10 نفر - تقسیم شدند. اما تا پایان پژوهش 8 نفر در گروه تجربی و 6 نفر در گروه کنترل همکاری را ادامه دادند. گروه تجربی پژوهش تمرینات هوازی را به مدت 16 هفته انجام دادند و گروه کنترل بدون انجام هر گونه تمرین تحت کنترل محقق بودند. هیچ یک از آزمودنی ها در زمان پژوهش تحت درمان دارویی نبودند. هم چنین، هیچ گونه سابقه ورزشی نداشته و حداقل 6 ماه پیش از شرکت در برنامه تمرینات این پژوهش در هیچ برنامه تمرینی شرکت نداشتند. وضعیت تندرستی آزمودنی ها نیز با پرسش نامه تندرستی هنجارشده ارزیابی شد - ترتیبیان، 1387، ویکلاند1 و همکاران، - 2012 و برخی نکات از جمله عدم مصرف احتمالی الکل، نوشابه و سیگار، ویتامین D و K، کلسیم و فسفر مورد تأکید قرار گرفتند. گروه تجربی در برنامه تمرین هوازی منتخب شرکت کردند.
اجرای برنامه تمرین هوازی
پس از انجام آزمایشات پیش آزمون، طی دو هفته اول تمرینات، شرکت کنندگان به تدریج با تمرین اصلی آشنا شدند. در این مرحله آزمودنی های گروه تجربی تا پایان هفته شانزدهم در یک برنامه تمرین هوازی - سه جلسه در هفته و حداقل 45 دقیقه در هر جلسه - شرکت نمودند. هر جلسه از بخش های زیر تشکیل شد. گرم کردن: شامل 10 دقیقه راه رفتن، حرکات کششی، دویدن آرام با شدت 55 تا % 65 ضربان قلب نشان بخش اصلی: 20 دقیقه تمرینات به صورت ایروبیک، استپ پا و موزون با 65 تا %70 ضربان قلب هدف هر فرد 10 + دقیقه تمرینات دونفره و تک نفره دست با توپ بسکتبال با همان شدت سرد کردن: 5 دقیقه راه رفتن و حرکات کششی تا رسیدن به ضربان قلب طبیعی
