بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی ازتحقیق حاضر، بررسی مولفه هاي دینداري و تبین عناصر اصلی دینداري در کشف المحجوب هجویري است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی است و ضمن مطالعه و دسته بندي ابعاد اصلی دین به شناختی و اعتقادي، عاطفی و انگیزشی، و بعد عملکردي - عملی - ، مفاهیم این ابعاد در واژگان ومتن کشف المحجوب هجویري مورد مطابقت قرار می گیرد.محورهاي زیردر خصوص واژگان و لغات در متن کشف المحجوب هجویري، مورد مطابقت و بررسی قرار گرفته است:
بعد شناختی و اعتقادي: شناخت و باور به خدا و رسول - ص - ،آخرت، قرآن کتاب آسمانی، به دنبال علم بودن.
بعد عاطفی و انگیزشی: محبت خدا، رسول - ص - و اهل بیت ، توکل و اعتماد به خدا، گشاده رویی و اخلاق نیکو.
بعد عملکردي - عملی - : نماز و محافظت بر آن، پرداخت زکات، پرهیز از گناه، امانت داري، انفاق کردن و رعایت تقوا.
در این مقاله می کوشیم به ابعاد دین داري هجویري، در کشف المحجوب اشاره کنیم. در این خصوص جدول ها و مباحث اساسی مطرح می شود و سپس نتیجه نهایی ذکر می گردد. در این زمینه تاکنون هیچ تحقیق و پژوهشی هماهنگ با ابعاد دینداري صورت نگرفته است.
کلیدواژهها: دینداري، کشف المحجوب هجویري، توحید، نماز.
مقدمه :
هجویري انسانی بزرگوار است وي در زمینه به کار بردن شرعیات و مباحث دینی وسواس خاصی داشته و تلاش داشته است در کنار صوفیه و عرفان به دین و دینداري بپردازد. براي دست یافتن به اندیشه هجویري در ابتدا به تعریف دین و دین داري می پردازیم. دینداري تفکري است که مبتنی بر یک مذهب باشد. فرد مذهبی می بایست مطابق دستورات پیامبران وشرایع مذهبی به واجبات دینی عمل نموده و از محرمات آن پرهیز کندو در بعد تعاملی فرد مذهبی با خدایش وي را پناه خود دانسته وبا او انسبگیرد و شادي هایش را موهبت او دانسته ودرمشکلات و نقصی ها از او مدد جوید وهمچنین اورا محرم اسرار دانسته ودرخلوت با او هم سخن می شود . - آرین، - 4 :1378
دربررسی دینداري عرفا آن جلوه اي از دین را که براي عوام ومتناسب با مقام کثرت هستی می باشد، شریعت و جلوه اي که براي خواص بوده، طریقت وتجلی دین در نظر می گیرند که این خاص الخواص را که سازگاربا مقام وحدت هستی است ،حقیقت می نامند. - آملی، - 45 :1362کوزر،در مکتب جامعه شناسی ، مذهب را یگانه ساز می داند ومعتقد است که مذهب زمینه اي عمومی فراهم می نمایدکه بدون وجود آن اختلافهاي فردي در نهایت جامعه را متلاشی خواهد کرد و انسان را در پیروزي بر هواهاي نفسانی کمک نموده و او را تا مرز عشق به همنوع بالا می برد. - تنهایی، - 103 : 1372 دیویس نیز معتقد است، دین عامل انسجام بخش و تقویت همکاري اعضا محسوب می شود و اداي دین را هنجار بخش و نظم آفرین می داند. - پناهی، - 81 :1386
این امر در کتابهاي صوفیه بویژه کشف المحجوب هجویري قابل بررسی است.توجه به خلوص نیت و اعتقاد به خداوند براي رسیدن به معبود و داشتن صدق پاك جزء ویژگی هاي صوفی محسوب می شود .بطوریکه غزالی پس از معرفت نفس ،خدا ،دنیا، آخرت ،ارکان مسلمانی را عبادات ،معاملات ،پرهیز از مهلکات و هم چنین منجیات دانسته است. - غزالی، 1398ق: - 17استاد شهید مطهري تعالیم اسلام را عبارت می داند از اصول عقاید، اخلاقیات و احکام. - مطهري،بی تا: - 38 بنابراین، دین ازویژگی هاي خاص انسان ها است و آن را یکی از عوامل مهم ، در تفاوت زندگی انسانها ، با دیگر جان داران برشمرده اند.
هیوم در این زمینه می نویسد: دین وجه اصلی امتیاز بشر است ، تاکنون هیچ حیوانی نشانه هاي از وجود حیات دینی بروز نداده است و یا هیچ کاري نکرده است که بتوان آن را به عنوان تمهیدي براي زندگی پس از مرگ او به حساب آورد. برعکس در تاریخ بشر هیچ قبیله اي را نمی توان یافت که به گونه اي دین نداشته باشد. - فوکویاما، - 153 : 1379بنابر اهمیت دین و دین داري ضرورت بررسی این مقاله، بررسی این امر است که در کشف المحجوب هجویري چه عناصر و مولفه هایی از دینداري ، با توجه به ابعاد ذکر شده، در نظر گرفته شده است و توجه تاکید هجویري به دینداري و استفاده از ابعاد آن در واژگان و لغات کشف المحجوب با توجه به اهمیت صوفیه در این کتاب و تطابق این واژگان در ابعاد مختلف دینداري به چه میزان است.
الف:دین و ابعاد دینداري
در تبین مفاهیم و ابعاد دینداري دیدگاه نظریه پردازان و حوزه هاي روان شناسی و جامعه شناسی قابل بررسی است که محور هاي اساسی دینداري در سه محور زیر مورد تاکید قرار می گیرد:
.1علم و معرفت یقینی و باور قلبی به متعلقات ایمان .2حب خدا، رسول - ص - و اهل بیت - ع - .3 عبادت پرهیز از کناه و آلودگی هاي اخلاقی و معنوي.که در سه بعد : شناخت ها ،باورها، عواطف و عملکرد ها طبقه بندي میشوند.دین از نظر روان شناسی پیچیده و شامل مجموعه اي از مقوله هاي روان شناختی از جمله هیجانات ،باورها،ارزش ها، رفتارها و محیط اجتماعی است . - آرین، - 6 :1378از دید پیترستون و همکاران به طور کلی ،دین مجموعه اي از اعتقادات ،احساسات و اعمال فردي یا جمعی است که حول مفهوم حقیقت غایی یا امر مقدس سامان یافته است.این حقیقت غایی را می توان بر حسب تفاوت ادیان با یکدیگر،واحد یا متکثر،مشخص یا نا مشخص،الوهی یا غیرالوهی و نظیر آن تلقی کرد. - پیترستون و همکاران، - 3: 1377
همین مفهوم را اسمارت نیز در شش بعد ذکر نموده و معتقد است که این ابعاد در تمام ادیان واقعی وجود دارند.وجود ابعاد شش گانه وي عبارتند از: شعائر،اسطوره شناسی ، تعالیم ،اخلاق ،بعد اجتماعی و بعد تجربی.الستون که یکی از نظریه پردازان در حوزه دینی می باشد، مشخصات اساسی و اختصاصی دین را عبارت می داند از:الف - اعتقاد به موجودات فوق طبیعی - خدایان - .ب - تفکیک میان اشیاي مقدس و غیر مقدس.ج - اعمال و مناسکی که بر امور مقدس تکیه دارد. د - قانون اخلاقی که اعتقاد به مصوب بودن آن از ناحیه خدایان وجود داشت.ه - احساساتی که مشخصه ي دینی دارند. - نظیر خشیت احساس راز و رمز،احساس گناه وپرستش که در محضر امور مقدس و در ضمنمراسم خاص سر در میآورند - .
و - دعا ودیگر صور ارتباط با خدایان. ز - نظامی که کم وبیش کامل در مورد چگونگی حیات فرد که بر جهان بینی مبتنی است.ح - یک گروه اجتماعی که امور فوق آنها را به هم پیوسته است. - الستون، - 1376:169 همچنین براي دسته بندي بعد هاي عملی دین دیدگاه استارك و کلاك مد نظر قرار گرفته است، زیرا آنها مطالعات تجربی مربوط به دینرا در پنج بعد مطرح کرده اند و مفهوم عملیاتی مجزایی از دین ساخته اند.این ابعاد پنج گانه ،طبق نوشته این دو محقق در کتاب پارسایی امریکایی ،به عنوان ماهیت متعهدات مذهبی تدوین شده است:
.1بعد اعتقادي یا باور هاي دینی: نوعی ادراك فردي برخاسته از معرفت دینی که به فرد بینش خاصی نسبت به حقانیت اصول دینی ارائه میدهد .در واقع بعد اعتقادي عبارتند از :باورهایی که انتظار میرود ،پیروان آن دین به آن اعتقاد داشته باشند.
.2اعمال دینی :که خود به 2 دسته تقسیم می شوند:
الف - شعائر یا مناسک: آداب و رسوم تدوین شده در میان معتقدان به دین، که رفتارهاي نمونه اي به حساب می آیند. مناسک به طور کامل ،مراسمی هستند که هر دین از پیروان خود انتظار دارد آنها را به جا آورند.
ب - پرستش و دعا : اعمال فردي و خصوصی که فرد آنها را تنها با رضایت خاطر خود بدون اجبار انجام می دهد زیرا این اعمال غیر رسمی هستند.
