بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین و اساسی ترین ارکان یک جامعه، اقتصاد و مسائل پیرامون آن است .اقتصادی که نشأت گرفته از جمعیت، فرهنگ، منابع و سایر ارکان پیدا و پنهان جامعه است.در این میان یکی از عواملی که اقتصاد تحت تأثیر آن تغییر می کند، مسائل فرهنگی و زیرساختهای فرهنگی در این حوزه است؛ به عبارت دیگر برای تغییر و بهبود یک اقتصاد و نهایتا بهبود مسیر حرکتی یک جامعه باید به مسائل فرهنگی که بنای یک جامعه را تشکیل می دهد توجه خاص نمود.
از آن جایی که با شکل گیری جمهوری اسلامی ایران و از ابتدای این دوران شاهد فشارهای مختلف ازجمله فشارهای اقتصادی جریان استکبار بر علیه خود بوده ایم، که البته دراین دهه به میزان این فشار و تحریم ها افزوده شده است ؛ رهبر فرزانه جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا، احساس خطر نموده ودرزمینه اقتصاد، که بیشترین فشار دراین زمینه بوده راهکارهای مناسبی راطی سال های 1387 تا 1396طراحی وارائه نموده ا ند وچندین سال را نیزبه نام اقتصاد مقاومتی با رویکردهای متفاوت معرفی نموده اند. لذا ا زآنجایی که فرهنگ یکی ا زمؤلفههای مهم واساسی در اقتصاد هرکشوری میباشد ،حال مسئله اینجاست که جایگاه ونقش فرهنگ دراقتصاد مقاومتی چگونه است؟شاخص ها و مولفه های فرهنگی موثر در تحقق اقتصاد مقاومتی کدام است ؟چه آسیب ها،راهکارهاواهداف فرهنگی در مورد اقتصاد مقاومتی وجود دارد؟
هدف مادر این پژوهش شناسایی جایگاه اصلی فرهنگ در نظام اقتصاد مقاومتی و تبیین مولفه های فرهنگی آن می باشد که برای دستیابی به این مسئله از روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی استفاده می نماییم و در نهایت به این نتیجه می رسیم که فرهنگ عامل زیربنایی ایجاد و استمرار اقتصاد مقاومتی در هر کشوری میباشد؛یعنی به واسطه راهکارهای فرهنگی و فرهنگ سازی در هر جامعه ای میتوان به بهترین وجه اقتصاد مقاومتی را به صورت فعال و پویا پایه ریزی کرد و از آن نتایج خوبی بدست آورد.
کلمات کلیدی : فرهنگ اقتصادی، فرهنگ اقتصاد مقاومتی، مولفه های فرهنگی اقتصاد، رابطه فرهنگ و اقتصاد، اقتصاد مقاومت
.1 مقدمه
فرهنگ یکی از مقولههای مهم ارزشی کشورها به حساب میآید که مبتنی بر آموزش،دانش و عادات میباشد. از طرف دیگر فناوریهای ارتباطی حوزههای فرهنگی،جامعه را به مؤلفههای تأثیرگذار تبدیل نمودهاند و در بخشهای مختلف از جمله اقتصاد نقشآفرینی مینماید بنابراین میتوان گفت که فرهنگ بر اقتصاد تأثیرگذار میباشد. تأکید فراوان مقام معظم رهبری درخصوص اقتصاد و فرهنگ و مطالعات کارشناسانه در این خصوص، اهمیت بررسی موضوع اقتصاد مقاومتی را در حوزه فرهنگی میرساند. اقتصاد مقاومتی را به طورخلاصه میتوان اقتصادی عنوان کرد که در آن علاوه بر تعامل پویا با دنیای خارج و استفاده ازامکانات تجارت آزاد، امنیت اقتصادی کشور حفظ شده و نوسانات محی بین المللی اقتصادی و تهدیدهای آن، کمترین تأثیر سوء را در روند بلندمدت متغیرهای کلان اقتصاد داشته باشد .چنین اقتصادی مسلما باید از تمامی توانمندیهای خود برای استفاده حداکثری از ظرفیتها استفاده کند. لازمه تحقق اقتصاد مقاومتی، که بخش جدایی ناپذیر آن نیز هست، فرهنگ است.
امروزه نقش فرهنگ در اقتصاد از محورهای مورد توجه اقتصاددانان است و بر این اساس معتقدند که فرهنگ بر توسعه اقتصادی کشورها مؤثر میباشد.در واقع فرهنگ داراییهای زیادی از قبیل مهارتها و محصولات بوجود میآورد که در ارتقاء رفاه جامعه اثر دارد. اقتصاد مقاومتی اگرچه در مرحله اجرا عوامل اقتصادی دارد، پایه و اساس آنرا فرهنگ تشکیل میدهد . واژه اقتصاد مقاومتی اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، رهبر معظم انقلاب »اقتصاد مقاومتی« را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی، دو دلیل »فشار اقتصادی دشمنان« و »آمادگی کشور برای جهش« را معرفی نمودند. - بیانات در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور، - 89 / 6 / 16
مقام معظم رهبری - مدظله - بنا به این ضرورت، برنامه ای تحت عنوان »اقتصاد مقاومتی« را مطرح نمودند که از حیث نظری و عملی تأمین کننده این دو امر مهم می باشد. این نوع اقتصاد بر مبنای جهان بینی توحیدی، دارای مؤلفه هایی است که با اتکا و به کارگیری هر یک می توان ضمن تمهید و تأمین مقاومت در اقتصاد، جامعه اسلامی و بشری را به توسعه و پیشرفت مادی و معنوی رهنمون ساخت. از جمله این مؤلفه ها می توان به : مردمی کردن اقتصاد، تقویت فرهنگ کار و تولید، کاهش وابستگی به ذخایر زیرزمینی، اصلاح الگوی مصرف و پرهیز از اسراف، حمایت از تولید ملی، استفاده حداکثری از همه ظرفیت ها، روح خودباوری و خوداتکایی و توجه به اقتصاد دانش بنیان اشاره کرد.
.1-1 بیان مساله: حال بهمنظور اجرایی نمودن اقتصاد مقاومتی و استفاده بهینه از ظرفیتهای کشور به برخی زیرساختها نیاز است که مهمترین آن مفهوم فرهنگسازی در زمینه اقتصادی، بویژه اقتصاد مردمی است. مفهوم فرهنگ از چنان اهمیتی برخوردار است که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی سال 1393 را با عنوان اقتصاد و فرهنگ مزین کردند. در اصل زیربنای خلق حماسه اقتصادی القای فرهنگ اقتصاد مقاومتی در میان ملت ایران است. چنانچه بخواهیم از تمامی ظرفیتهای بالقوه کشور بهرهمند شویم بایدبهصورت خرد و از خانوارها شروع کنیم و قدم اول این مسیر القای فرهنگ اقتصادی درجامعه است. - حسینی وهمکاران ،ص - 122
حال مسئله اینجاست که اقتصاد مقاومتی که خود دارای عوامل گوناگونی است، چگونه باید محقق گردد؛ آیا فرهنگ در دستیابی به این مهم کارساز است؟ آیا میتوان فرهنگ را به مثابه مهمترین عامل زیربنایی بهمنظور دستیابی به اقتصاد مقاومتی در نظر گرفت؟ شاخصه ها و مولفه های فرهنگی موثر در تحقق اقتصاد مقاومتی کدام است؟
.1-2 هدف پژوهش: هدف این پژوهش در وهله اول شناخت مفاهیم فرهنگ ، اقتصاد مقاومتی و فرهنگ اقتصادی است که این کار با استفاده از تعاریف صاحبنظران بیان میشود؛ بعد از تبیین مفاهیم، ارتباط فرهنگ در ساختار اقتصاد مقاومتی بررسی نموده ، و سپس جایگاه آن در اقتصاد و مولفه های فرهنگی اقتصاد مقاومتی با توجه به بیانات مقام معظم رهبری - مدظله العالی - را بر می شماریم. در پایان نیز با آسیب شناسی و ارائه راهکارها در مورد سهم و نقش فرهنگ در اقتصاد مقاومتی نتیجه گیری خواهیم کرد.
.2 روش پژوهش
این پژوهش از نظر روششناسی در زمره مطالعات توصیفی قرار میگیرد. در این پژوهش بهمنظور دستیابی به مفهوم فرهنگ اقتصادی و همچنین دستیابی به الگویی که جایگاه فرهنگ را در
اقتصاد مقاومتی به تصویر بکشد و عوامل فرهنگی موثر در اقتصاد مقاومتی را تبیین کند ازمطالعه کتابخانهای و اسنادکاوی استفاده شده است. در این الگو ابتدا با استفاده از تعاریف صاحبنظران مفاهیم و اجزا تبیین و سپس بعد از تبیین مفاهیم، جایگاه فرهنگ در اقتصاد را مورد ارزیابی قرار داده و سپس به معرفی مولفه های مختلف فرهنگی موثر در اقتصاد مقاومتی طبق بیانات مقام معظم رهبری می پردازد. در این مقاله پایه اصلی و بنیانی الگوی پژوهش بیانات مقام معظم رهبری است که با استفاده از روش »تحلیل محتوا« آن ها را بررسی خواهیم کرد؛ »تحلیل محتوا« از فنون مربوط به روش اسنادی در پژوهش علوم اجتماعی است. روش »اسنادی« به تمام راهکارهایی گفته می شود که در آنها هدف پژوهش با مطالعه، تحلیل و بررسی اسناد و متون برآورده میشود .همچنین برای تحقیق و تبیین عوامل فرهنگی از پژوهشهای حوزه فرهنگ و اقتصاد نیز بهرهگیری شده است .
.3 مباحث نظری: در این بخش از مقاله مفاهیم این پژوهش تعریف میشود. در این قسمت ابتدا به تعاریف و مفاهیم اقتصاد مقاومتی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب، استادان وکارشناسان اقتصادی، و در قسمت دوم مفاهیم پیرامون فرهنگ و بویژه فرهنگ اقتصادی وابعاد آن پرداخته میشود.
.3-1 اقتصادمقاومتی
اقتصاد مقاومتی از دو واژه اقتصاد - - economic ومقاومت - resistive - تشکیل شده است. واژه اقتصاد در لغت به معنای اعتدال و میانه روی است. فیروزآبادی میگوید: »القصد، استقامه الطریق ... و ضد الافراط کالاقتصاد، قصد یعنی مستقیم و هموار بودن راه... و ضد افراط.« - القاموس المحی ، واژه قصد - همچنین اقتصاد حوزه ای است که به بررسی کیفیت فعالیتهای مربوط به دخل و خرج و چگونگی رواب مالی افراد جامعه به یکدیگر و اصول و قوانین حاکم بر آن می پردازد ؛ و چگونگی ، ساز وکار و شرای زمانی و مکانی تامین رفاه و سعادت را مورد بحث قرار می دهد. - معین ، - 1386 در تعریف دیگر ،اقتصاد علمی است که در مورد شرای رفع نیازمندی های مادی بشر بحث و بررسی میکند. - دهخدا، - 1390
واژه مقاومت نیز به معنای ایستادگی ،استقامت و پایداری آمده است - معین،1386؛دهخدا، - 1390واژه اقتصاد در قرآن و روایات نیز به معنای اعتدال و میانه روی آمده است: »و اقصِد فی مشیِک، در راه رفتن اعتدال ورز.« - لقمان،» - 19و علی ا قصد السبیلِ... ، برخداست که راه اعتدال را بنمایاند.« - نحل، - 9 حضرت علی - علیه السلام - نیز میفرمایند : »لن یهلکِ منِ اقتصد، هر کس میانه روی کرد، هرگز هلاک نشد - .«معجم غررالحکم، ج3، ص - 2365 اقتصاد در اصطلاح اقتصاددانان، دارای تعریف های مختلف است: بعضی اقتصاد را »علم ثروت« می نامیدند.
بعضی آن را »علم رفاه« تفسیر کردند. بعضی دیگر اقتصاد را »علم ثروت انسان« میدانستند ... به هر حال تعریف اقتصاد به اندازه ای متنوع شد که اقتصاددانان ترجیح دادند در برابر آن سکوت کنند و برخی آن را کاری بیهوده قلمداد نمایند. - جاسبی، 1364، ص - 4 شاید به جهت اینکه دیدند همه اینها از قبیل شرح الاسم است. - اختری، 1393، ص - 23 شهید آیت الله صدر می گوید : » علم اقتصاد عبارت از علمی است که حیات اقتصادی و پدیده ها و جلوه های آن را تفسیر کرده، ارتباط آن پدیده ها و جلوه ها را با اسباب و عوامل کلی ای که بر آن حاکم است بیان می دارد .« - صدر، 1350، ج 1، ص . - 7 بر این اساس می توان گفت اقتصاد مقاومتی ، مفاهیم ایستادگی وپایداری را درسازوکار اقتصادی قرار می دهد . - رستمی نیا.و همکاران، 1395،ص - 20
به عبارت دیگر اقتصاد مقاومتی یک نظام اقتصادی است که هماهنگ با سیاست های کلان سیاسی و امنیتی نظام اسلامی و برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی شکل می گیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادی تحریم ها و توطئه های گوناگون اقتصادی نظام استکبار مقاومت کرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد و روند رو به رشد هم جانبه خود را در ابعاد ملی ، منطقه ای و جهانی حفظ کند. منظور از اقتصاد مقاومتی واقعی یک اقتصاد مقاومتی فعال و پویاست نه
