بخشی از مقاله
خلاصه
موضوع خلاقیت از مباحث مهمی است که امروزه به آن توجه زیاد می شود،اما در بررسی ادبیات خلاقیت و نحوه بروز و پرورش آن در تعداد اندکی از تحقیقات به محیط و تاثیر آن در شکل گیری و پرورش خلاقیت اشاره شده است.یادگیری بخش مرکزی زندگی هر فرد است و دارای اهمیت و حساسیت بسیار زیادی می باشد. . امروزه اغلب فضا های آموزشی سازگاری لازم را با نیاز های روانشناسی فراگیران ندارد و بدین لحاظ می توانند بر عملکرد رفتاری و نگرش و بینش آن ها و در نتیجه پرورش خلاقیت تاثیر گذار باشند.
محیط های یادگیری از عناصری تشکیل خواهند شد که در کنار هم معنادار می شوند وویژگیها و کیفیت های هر کدام در شکل گیری رفتار های مختلف موثر می باشد بنابراین شناخت محیط پیرامون و عناصر تشکیل دهنده آن نیاز اساسی در یک طراحی خوب است. لذا هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش عناصر زیست محیطی به عنوان یکی از فاکتور های موثر در پرورش خلاقیت و ارتقا کیفی فضا های آموزشی می باشد.
شیوه پژوهش عمدتا" به صورت توصیفی و از روش تحلیل محتوا انتخاب گردید و یافته های پژوهش نشان داد که بهره گیری از عناصر محیط زیست طبیعی در ساختار فضا های آموزشی می تواند موجب سرزندگی و انتقال شور و هیجان در فراگیران شده که بروز این عوامل در آن ها می تواند زمینه های رشد و پرورش استعداد های آن ها را به همراه داشته باشد و فضا هایی کارآمد و مفید در جهت بروز خلاقیت فراهم آید.
.1 مقدمه
"توین بی"معتقد است بدست آوردن خلاقیت بالقوه،می تواند موضوع زندگی و مرگ هر جامعه ای باشد.خلق فکر،ایده و مفاهیم نو همواره اساس اختراعات،اکتشافات و پیدایش راه های مناسب برای حل مسائل و مشکلات در زندگی انسان به شمار می آیند.
از آنجا که تعاملات مداوم انسان ها با یکدیگر و با منابع محیطی و الگوی یادگیرنده محوری،جوهره نظام آموزشی جهان امروز و فردا را شکل می بخشد،این اعتقاد وجود دارد که رویکرد های جدید،نیازمند حرکت،کار گروهی و پویایی فراگیران است.از این رو تعریف نیاز ها و چگونگی سازمان دهی بستری که چنین نحوه یادگیری،در آن قابلیت ظهور داشته باشد از اهمیت ویژه ای برخوردار است
در هر نظام آموزشی با توجه به تغییرات سریع دانش در عصر فرا صنعت لازم است در صدد پرورش افرادی باشیم که بتوانند به حل خلاق مسائل بپردازند.حل خلاق مسائل می تواند فراگیران را یاری دهد تا حتی بدون وجود یاد دهنده نیز بتوانند فرایند یادگیری را ادامه دهند.یادگیری خلاق انگیزه لازم برای فعالیت و تلاش را در یادگیرنده ایجاد نموده تا حتی برای مسائل آینده که قابل پیش بینی نیست به راه حل های خلاقی بیندیشد
با توجه به تحقیقات انجام شده تنها راه پیشرفت انسان ها و شکوفا کردن استعداد ها و خلاقیت نهفته در وجودشان به نوع سازگاری آن ها با محیط اطراف بستگی دارد زیرا بدون ادراک محیط زمینه پرورش خلاقیت در انسان ها از بین خواهد رفت.یکی از بستر های محیطی مهم در پرورش زمینه های خلاقیت فضا های آموزشی می باشند.از این رو باید در طراحی فضا های آموزشی به نحوی کوشید تا فراگیران با قرار گرفتن در فضا های مختلف احساس خستگی و کسالت نکنند.
بنابراین به عنوان یکی از ضروریات،توجه به عناصر طبیعی و استفاده معمارانه از آن در محیط های کالبدی اهمیت می یابد. تاثیر عناصر طبیعت بر ادراکات حسی انسان - آب،خاک،خورشید،باد،گیاهان - نقش محیط طبیعی در زندگی بشر زمانی بیشتر نمایان می شود که روش های استفاده از فضا اصولی تر و بهینه تر شود. این نقش مهم و تاثیر آن بر زندگی بشر را می توان در تاریخ بشر مشاهده کرد.محیط بدون انسان شامل سه عنصر است.
طبیعت مادی،گیاهان،حیوانات و رابطه ی اسرار آمیزی که بین انسان و این محیط و عناصر آن وجود دارد را میتوان در افسانه ها،کلمات قصار،ضرب المثل ها،اسطوره ها و متون اخلاقی و عرفانی و آموخته های انسان از طبیعت به دفعات دید. انسان در ارتباط با محیط به واژه ی زمان و فضا دست یافته است و در واقع میتوان بیان کرد که محیط طبیعی همچون یک کلاس،درس را مهار و روش های مختلف زندگی و ساخت محیطی متناسب با نیاز های انسان آموزش میدهد.
از این رو با بهره گیری از عناصر طبیعی از جمله آب،نور و گیاه در محیط های آموزشی حس کنجکاوی و قدرت تخیل را در آنان بارور کرده به گونه ای که موجب پرورش و رشد خلاقیت در آن ها شود.لذا در این پژوهش بعد از تبیین مفهوم خلاقیت به تعریف محیط و ارتباط انسان با آن پرداخته و در نهایت به چگونگی تاثیر گذاری عناصر زیست محیطی در بالا بردن خلاقیت فراگیران در محیط های آموزشی پرداخته شده است.
.2 تبین مفهوم واژه خلاقیت
خلاقیت یا آفرینندگی و نیز آفرینش گری معال واژه""creativityمهمترین و اساسی ترین قابلیت و توانایی انسان و بنیادی ترین عامل ایجاد ارزش است که در همه ابعاد و جوانب زندگی نقش حیاتی ایفا میکند.خلاقیت از فعل خلق کردن و به معنای آفریدن و به وجود آوردن اقتباس شده است.[5]فرهنگ توصیفی روانشناسی شناخت در تعریف خلاقیت می نویسد:خلاقیت به توانایی پیدا کردن راه حل های نا متعارف و با کیفیت بالا برای مسائل اطلاق می شود.به هر حال خلاقیت نیازمند زمینه و بستر اولیه نیز می باشد،این مداومت در وجود فرد نوعی بی قراری،تلاش و کنکاش ایجاد می کندتا بدان جا که از خود چیز های تازه ای به ظهور می رساند.فرد خلاق پذیرای اندیشه های تازه است،او محیطی را بوجود می آورد که در آن تجربه ها را می آفریند.
.3 ماهیت محیط
واژه "محیط" دارای معانی گوناگونی است که امکان رسیدن به تعریفی واحد از آن را دشوار می کند.فرهنگ لغات آکسفورد در تعریف محیط آن را محدوده یا شرایطی تعریف می کند که هر پدیده یا موجودی در آن زندگی یا فعالیت می کند.محیط به هر آنچه در پیرامون وجود دارد و به صورت بالقوه با فرد در ارتباط قرار می گیرد،اطلاق می شود.هر چند که فرد امکان دریافت تمام اطلاعات موجود را نداشته باشد.
محیط تمامی اطلاعاتی است که از پیرامون ما،ارسال می گردند.این اطلاعات بالقوه می توانند هم از محیط طبیعی و هم از محیط مصنوع استفاده شوند..کلمه"محیط"آنقدر مورد استفاده دارد که تشخیص معنای آن مشکل شده است.جغرافیدانان زمین و آب و هوا،روانشناسان مردم و شخصیت فردی آن ها،جامعه شناسان سازمان های اجتماعی و فرایند ها،معماران ساختمان ها و محیط های باز و منظر را محیط تعریف می کنند.هر کدام از این طبقه بندی ها به مقاصدی که از محیط انتظار می رود ربط دارد.
برخی از تحلیل ها بین محیط کالبدی،اجتماعی،روانشناختی و رفتاری تمایز قائل شده اند.محیط کالبدی شامل مکان های زمینی و جغرافیایی،محیط اجتماعی شامل نهاد های متشکل از افراد و گروه ها،محیط روانشناختی شامل تصاویر ذهنی مردم و محیط رفتاری مجموعه عواملی است که فرد به آن ها واکنش نشان می دهد.
این بحث به مبانی روانشناسی گشتالت باز می گردد."کورت کافکا" - - 1935بین محیط جغرافیایی و محیط رفتاری تمایز قائل شده است.محیط جغرافیایی به محیط عینی و واقعیت های اطراف انسان گفته می شود؛محیط رفتاری تصویر شناختی محیط عینی است که اساس رفتار را شکل می دهد.
ساختار محیط همچنین بر گونه های متفاوتی از انگیزش های اجتماعی اثر گذار است.رابطه اشخاص با یکدیگر،در درک ساختار جهان و تغییر آن عاملی تعیین کننده است.مردم با فرهنگ های متفاوت دارای نیاز های کالبدی و معماری متفاوت می باشند و قابلیت های متفاوتی در استفاده از محیط کالبدی دارند.در مجموع می توان گفت »محیط« مفهومی پیچیده و مرکب است که ابعاد گوناگونی دارد.
داده های فضایی،جنبه های اجتماعی فرهنگی،فیزیکی،معماری،نمادی،جغرافیایی،تاریخی و زیستی از ابعاد مهم محیط محسوب می شوند.در پژوهش هایی که متخصصان روانشناسی محیط یا اکولوژیک انجام می دهند به ویژه به ابعاد فیزیکی-معماری و نمادی توجه خاص مبذول می شود.
.4 تعامل بین انسان و محیط
در حقیقت،تجربه ی هر فرد در زندگی و مهارت هایی که کسب می نماید مربوط به شرایط محیطی و محصول تاثیر متقابل میان آن فرد و محیطی است که در آن زندگی می کند.محیط با ایجاد فرصت و تحریک و تشویق انسان در رفتار او تاثیر می گذارد.محیطی که در آن مردم برنامه و فعالیت های خود را انجام می دهند،برخوردار از روابطی دو سویه است.افراد محیط را متاثر می نمایند و محیط افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.در این رابطه ادراک محیط بر چگونگی شکل گیری فعالیت ها در فضا تاثیر گذار است.
