بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تحلیل استرس شغلی کارکنان دانشگاه شیراز در ابعاد مختلف از حیث متغیرهای جمعیتشناختی میباشد. ماهیت پژوهش از نوع کاربردی و روش، توصیفی از نوع پیمایشی بوده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کارکنان دانشگاه شیراز میباشند که 308 نفر از آنها نمونه آماری این پژوهش را تشکیل دادند. ابزار سنجش، پرسشنامه استرس شغلی HSE میباشد.
نتایج نشان میدهد که ابعاد نقش، تغییرات و ارتبط بیشترین نقش را در ایجاد استرس شغلی کارکنان دارند. زنان به طور معناداری از مردان استرس بیشتری را در بُعد نقش دارند و افراد دارای تجربه کاری 1 تا 5سال و تحصیلات دیپلم استرس شغلی بیشتری را در این بُعد دارا میباشند. همچنین کارکنان دارای سنین مختلف در ابعاد نقش، ارتباط و حمایت مسئولین دچار استرس شغلی متفاوت میباشند. در نهایت یافتهها نشان میدهد
که به طور کلی کارمندان از استرس بیشتری نسبت به مدیران برخوردار هستند. با توجه به اینکه نتایج پژوهش حاضر نشان داد استرس شغلی در سطح بالاتر از متوسط قرار دارد، پیشنهاد میگردد که شرایط محیط کاری و سازمانی بگونهای طراحی گردد که نتیجه آن، ادراک یک محیط آرام و همراه با صمیمیت برای کارکنان باشد تا آنان استرسهای ناشی از شرایط سخت کاری را کمتر تجربه نمایند.
.1 مقدمه و بیان مسئله
در قرن بیستویکم کارکنان هر سازمان، داراییهای واقعی آن سازمان هستند و ارزشهای آنان از مهمترین منابع بنیادین سازمان تلقی میگردد. مدیران و کارکنان سازمان به عنوان داراییهای واقعی سازمان، تحت تأثیر فشارهای عصبی دچار حالات عصبی خاصی میشوند و دست به اعمالی میزنند که سلامت سازمانی را به میزان قابل توجهی کاهش میدهد. انسان موجودی زیستی، روانی و اجتماعی است که خصوصیات روانی یکی از مهمترین نقشها را در عملکرد انسانها در محیط کار ایفا مینماید. در میان این خصوصیات و ویژگیهای روانی، استرس شغلی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر روی افراد میباشد
همچنین کار ابزاری برای تعیین هویت اجتماعی در افراد محسوب و با توجه به اهمیت روزافزون و میزان ساعت کاری که فرد در طول شبانهروز برای انجام وظایف شغلیاش صرف میکند، میتوان دریافت که شغل و عدم رضایت شغلی منبع بالقوه ایجاد استرس در افراد است
در زندگی همه افرادی که دارای شغلی هستند، استرس وجود دارد و به گونههای مختلف بر آنها فشار روانی وارد میکند. تحولات شغلی مانند تغییرات سازمانی، تغییر حقوق و دستمزد، ترفیعات شغلی یا افزایش نیروی انسانی و دگرگونیهای اجتماعی موضوعهایی هستند که به شکلی بر فرد فشار آورده و او را دچار آشفتگی، نگرانی، تشویش و اضطراب مینماید
در حقیقت استرس شغلی یکی از رایجترین پدیدهها در محیطهای شغلی دارای روابط بین فردی است. نوع استرس شغلی در محیطهای مختلف شغلی میتوانند متفاوت از هم باشند. در محیطهای آموزشی نیز به دلیل شرایط خاص این محیطها، استرسهای خاصی وجود دارند. در حال حاضر دانشگاه ها به عنوان عامل کلیدی توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جوامع بشری، نقش حیاتی در امر آموزش و سرمایه انسانی ایفا میکنند. تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر در رشد و توسعه جوامع بشری اعم از پیشرفته و در حال رشد، بیانگر آن است که کارآمد و اثر بخش بودن نظام آموزشی در هر کشور، به رشد و توسعه همهجانبه آن کشور کمک شایانی میکند.
واینفیلدٌ - 2000 - اظهار میکند با تغییراتی که در طول دو دهه اخیر در سرتاسر جهان و در مؤسسات متولی سطوح آموزشی عالی رخ داده است، باعث شده است تا ماهیت کار در این نهادها و مؤسسات، تغییر یافته و فشار بیشتری بر اساتید وارد گردد البته منشأ استرسهای مدیریتی با علل و منابع استرسزای کارکنان زیردست، تفاوت ساختاری دارد که شامل عوامل ذاتی شغل و ساختار و جو سازمانی، توسعه و روابط با سازمان و تلاقی سازمانی با محیط خارج از کار است. شواهد زیادی مبنی بر معرفی مدیریت به عنوان یکی از مشاغل پراسترس وجود دارد.
وظایفی چون برنامهریزی، ارزیابی، محدودیت زمانی برای انجام پروژهها و برنامهها، مسائل مالی و بودجهای، گزارشدهی فعالیتها به مدیران ارشد، مسئولیت مدیران را متمایز میکند و هرکدام از این وظایف استرسهای خاص خود را به همراه دارند اما کارکنان دانشگاه نیز متحمل استرسهای متعددی هستند که با توجه به اینکه بخش مهمی از وظایف دانشگاه را به انجام میرسانند نیازمند توجه است. بنابراین شناخت میزان استرس شغلی در میان مدیران و کارمندان دانشگاه و مقایسه آنها با هدف مدیریت آن از اهمیت و ضرورت بسیاری برخوردار است. لذا هدف این پژوهش تحلیل ابعاد مختلف استرس شغلی در بین این کارکنان میباشد.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
استرس شغلی. با آغاز قرن بیستم استرس شغلی نمود بیشتری پیدا کرد. تلاشهای مکتب رفتارگرایان سعی نمود که روحیه و هیجانات انسانی در داخل و خارج سازمان را بشناسد و سپس مدیریت نماید - حافظی، افتخار و شجاعی،. - 1390 پس از آن، موضوع فشار روانی و رابطه آن با رفتار کارکنان بسیار مورد توجه پژوهشگران سازمانی قرار گرفت. تا سالهای میانی 1970 تحقیق بر روی فشار روانی و عصبی تنها مربوط به اثراتی میشد که این پدیده بر سلامت فردی میگذاشت و کسانی روی آن مطالعه میکردند که در حرفه پزشکی بودند. به چند علت این موضوع در مباحث رفتار سازمانی مورد توجه قرار گرفت.
نخست، چنین به نظر میرسید که تنش یا فشار روانی با عملکرد و رضایت شغلی فرد رابطه مستقیم دارد. بنابراین میتوانست به عنوان یک متغیر مورد توجه قرار گیرد. دوم، مدیریت سازمان نوعی تعهد ضمنی دارد تا کیفیت زندگی را برای کارکنان بهبود بخشد. از آنجا که تنش یا فشارهای روانی با بیماریهای قلبی رابطه مستقیم دارد، بنابراین کاهش فشار روانی میتواند سلامت عمومی و دوام نیروی کار را تضمین کند. در واقع سادهترین و آشکارترین اثر روانی استرس به صورت نارضایتی از شغل پدیدار میشود
بدین منظور کیفیت زندگی کاری کارکنان تبدیل به یک موضوع مهم در بسیاری از سازمانها از دهه 1970 به بعد شده است. کیفیت زندگی کاری یک ساختار چندبعدی است که شامل مفاهیمی نظیر اقدامات رفاهی، طرحهای تشویقی، تناسب شغل، امنیت شغل، طراحی شغل، اهمیت به نقش و جایگاه فرد در سازمان، فراهم نمودن زمینه رشد و پیشرفت، مشارکت در تصمیمگیریها، کاهش تعارضات و ابهامات شغلی، آموزش و سیستمهای پاداش است و در نتیجه این برنامهها، خشنودی کارکنان بیشتر شده و استرس ناشی از کار کاهش مییابد
درک درست از استرس باید با تعریف مشخصی از آن آغاز شود. واژه استرس به معنای نیرو، فشار و اجبار، واژهای انگلیسی است و در زبانهای مختلف با همین لفظ به کار برده میشود. در زبان فارسی واژه فشار روانی را به عنوان برابر نهاده استرس به کار بردهاند که با مفهوم دقیق استرس سازگار نیست. مطالعه استرس شغلی با هانس سلیهٌ که از وی به عنوان »پدر استرس« نام برده میشود در سال 1965 شروع شد
احمدی و بذرافشان - 1393 - بیان میکنند که هیچ تعریف مورد توافقی در مورد استرس وجود ندارد اما به دو دیدگاه کلی اشاره مینمایند که یکی استرس را ناشی از عوامل بیرون از فرد میداند و به عبارتی معتقد است که عوامل خارجی، استرسزا است. دیدگاه دیگر این است که تنشهای درونی بر استرس تاثیرگذار است یعنی آنچه درون فرد تحت عنوان تفسیر او از واقعیات، در جریان است باعث واکنش به آنچه میشود که در اطراف او در حال اتفاق است.
لوکر و گرگسونٍ - 1389 - استرس را حالتی میدانند که در آن بین درک فشار شرایط و درک توانایی جهت مقابله، رابطه مناسبی وجود ندارد. پیفرَ - 1393 - استرس را به تعداد اندک، چیز مفیدی میداند که نسبت به زندگی علاقه و انگیزه ایجاد میکند. کودرونُ - 1385 - بیان میکند که کاهش دادن استرس در سطحی قابل قبول، انتخاب استرسهای خوب و حذف استرسهای بد که موجب رکود میشوند، امروزه باید در رأس اهداف ادارات قرار بگیرد. مقیمی - 1386 - استرس را حالتی پویا و هیجان انگیز میداند که فرد با یک فرصت، محدودیت یا تقاضاهای غیر عادی مواجه میشود و واکنشهای احساسی، فیزیکی و شناختی را از خود نشان میدهد.
استرس شغلی کنش متقابل بین شرایط کار و ویژگیهای فردی به گونهای است که خواستهای محیط کار - و در نتیجه فشارهای مرتبط با آن - بیش از آن است که فرد بتواند از عهده انجام آن برآید. این تعریف به چگونگی روابط فرد با محیط نظر دارد و این امکان را فراهم میکند تا بتوان سهم هر یک از ویژگیهای فردی شاغل، شرایط کار و تأثیر متقابل آنها را در پدید آمدن استرس شغلی بررسی کند.
استرس شغلی با هر الگویی که بررسی شود، بیش از هر چیز به نشانههایی برای شناخت آن نیاز است. این نشانهها عبارتند از: نشانههای روانشناختی و رفتاری. این نشانهها اغلب همراه با نارضایتی شغلی بروز میکنند. پژوهشها نشان میدهند که محیط شغل و استرسهای شغلی میتوانند باعث ایجاد بیماری روانی و از کارافتادگی و ناتوانی، روی آوردن به مصرف و سوء مصرف مواد، کاهش انگیزه، کمکاری، اعتصاب، غیبت و جابجایی کارکنان شده و برای سازمان و فرد شاغل هزینه و خسارتهایی را به دنبال دارد. استرس نیز میتواند کارکرد ارگانهای بدن را مختل کند حتی گاهی آنقدر میتواند شدید شود که باعث بیماری گردد
با توجه به اهمیت استرس و به خصوص استرس شغلی، نیازمندی به ابزاری مناسب جهت اندازهگیری ابعاد مختلف استرس شغلی همواره احساس شده است. این نیاز باعث شده که پژوهشگران در مقاطع مختلف به ساخت پرسشنامههای استرس شغلی اقدام کنند. آزادمرزآبادی و غلامی فشارکی - 1389 - مهمترین پرسشنامههای این حوزه را اینگونه نام میبرند
