بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل ساختار و کارکردهای جمله راهی برای دستیابی به معنای صحیح و دقیق جمله است. از آنجا که زبان فارسی ما دارای ساختاری پرانعطاف و کارکردهای فراوانی است با تحلیل این ساختارها و کارکردها است که میتوانیم به عمق زیبایی یک اثر ادبی پی ببریم و گامی مؤثر در شناخت پویایی یک اثر ادبی برداریم، گامی که ما را در دستیابی به معنای صحیح و دقیق جمله رهنمون خواهد بود. بنابراین در بررسی هر اثر باید به طرز نگاه و تعامل ذهنی نویسنده آن با واقعیت که بالطبع تأثیر خود را در ساختار و کارکردهای جملات برجای گذاشته دقت فراوان کنیم.
آنچه در دیدگاه ما در این پژوهش قرار دارد عبارتند از: تحلیل ساختار و کارکردهای جمله در زبان فارسی. در بخش ساختار جمله به دو مبحث منطق حاکم بر ساختار جمله در زبان فارسی - موسیقی کلام، موضوع مورد بحث - و بررسی و تحلیل ساختمان جمله - انعطافپذیری، تناسب و هماهنگی بین عناصر جمله - پرداختهایم. در بخش کارکردهای جمله در زبان فارسی به بررسی کارکرد عناصر جمله و شیوههای بیانی آن - واقعی، خیالی و خیالی- تلفیقی - پرداختهایم؛ زیرا اینها ظرایفی هستند که ما با دقت نظر در آنها به راز و حسن یک اثر ادبی پی خواهیم برد.
مقدمه
زبان پارسی یکی از ارکان اصلی هویت ایرانی است که به عنوان زبان ملی و رسمی ایران شناخته شدهاست و هویتی بسیار فراتر از فلات ایران دارد؛ به همین دلیل در عصر ارتباطات و دهکده جهانی ما باید گامی مؤثر در زمینه مطالعهی دقیق و معانی بلند انسانی و زیباییهای بیانی آن برداریم تا به عظمت و زیباییهای فرهنگ گذشتهی خود و همچنین طرز نگاه و بیان دقیق، زیبا و هنری مسائل پی ببریم و در واقع با تحلیل ساختار و کارکردهای جمله در زبان فارسی است که ما میتوانیم به عظمت، زیبایی، طرز نگاه و بیان دقیق و هنری متون گذشته خود پی ببریم. تحلیل ساختار و کارکردهای هر کدام از متون مهم و گرانسنگ ادب پارسی، موقعیتی به خواننده و پژوهشگران میدهد تا با واقعیتهای زبانی آن دوره آشنا شده و بهتر بتوانند محتوا و مضامین آن را درک کنند.
در واقع این آثار آیینه اندیشهها، باورها و عظمت روحی و معنوی ملت ماست که از دیرباز تا کنون بالنده و شکوفا از گذرگاه حادثهها و خطرها گذشته و به امروز بدست ما رسیده است؛ پس وظیفهی ماست که با تحلیل ساختار و کارکردهای آن، فهم دقیق و علمی آنها را برای دیگران امکانپذیر نماییم. بنابراین تحلیل ساختار و کارکردهای متون گذشته کاری است قابل توجه و ضروری، چرا که بسیاری از این متون با این شیوه از نظر علمی و دقیق مورد بررسی قرار میگیرند. در عین حال میتوان به این گونه پژوهشها به عنوان دستمایهای برای تدوین دستور زبانی کامل بر اساس متون زبان فارسی نگاه کرد.
اهداف ما در این پژوهش یافتن شیوهای برای تحلیل نظم و نثر، تحقیق در نظم و نثر فارسی، یافتن لطایف ادبی و معنوی و چگونگی کار زبان و در نهایت دست یافتن به شناخت درست آثار گرانسنگ فرهنگ و ادب فارسی که جایگاه والایی در ادبیات جهانی به خود اختصاص داده است.
بیان مسأله
این مقاله در پی آن است تا به تحلیل ساختار و کارکردهای جمله در زبان فارسی بپردازد. به همین خاطر ما در این پژوهش جمله را در زبان فارسی از دو منظر ساختار و کارکرد بررسی کردهایم. در بخش ساختار، جمله را در دو مقولهی منطق حاکم بر ساختار جمله در زبان فارسی و بررسی و تحلیل ساختمان جمله مورد بررسی و مطالعه قرار دادیم تا نشان دهیم که در زبان فارسی منطقی حاکم بر ساختار جمله است که جمله را تحت تأثیر خود قرار میدهد و باعث میشود جمله ساختارهای گوناگونی پیدا کند و همچنین در بررسی ساختمان جمله به تبیین انعطافپذیری در جملات فارسی و تناسب و هماهنگی خاصی که بین عناصر جمله وجود دارد پرداختهایم تا به حسن و ظریفهی یک اثر ادبی پی ببریم. در مبحث کارکردها نیز به تبیین موضوعاتی پرداختهایم که حاکی از این است که عناصر جمله و شیوههای بیانی آن در زبان فارسی کارکردهای گوناگونی دارد که بالطبع به تأثیرپذیری از بیان واقعیات و تصاویر ذهنی نویسنده است.
پیشینهی تحقیق
درباره ساختار و کارکردهای جمله در زبان فارسی تا به حال پژوهشی به این شیوه انجام نشده است.
ضرورت و اهمیت تحقیق
ضرورت پژوهش این بوده که در دو بخش مجزا به بررسی و تحلیل ساختار و انواع کارکردهای جمله در زبان فارسی بپردازیم تا به این سوالات پاسخ دهیم که آیا با تحلیل این کارکردها و ساختارها می توان به معنای مورد نظر نویسنده راه یافت؟ وآیا با تحلیل این ساختارها و کارکردها می توان به انعطاف پذیری زبان فارسی که نقش مهمی در پویایی یک اثر ادبی دارد پی برد؟
ساختار جمله در زبان فارسی
جمله از لحاظ ساختار در زبان فارسی از دو منظر قابل بررسی است؛ یکی از منظر منطق حاکم بر ساختار جمله که موسیقی کلام و موضوع مورد بحث است و دیگری از منظر ساختمان جمله در زبان فارسی که در دو مقولهی انعطافپذیری و تناسب و هماهنگی بین عناصر جمله قابل بررسی است:
-1 منطق حاکم بر ساختار جمله
در زبان فارسی منطقی حاکم بر ساختار جملات است که جمله را تحت تأثیر خود قرار داده و باعث ایجاد تغییراتی در ساختار جملات میشود که این منطق حاکم در واقع موسیقی کلام و موضوع مورد بحث میباشد:
• موسیقی کلام
از عوامل اساسی نگاههای فکری نویسندگان ما در بسیاری از متون ادب پارسی توجه آنان به بیان واقعیت و موسیقی کلام بوده است. به عنوان نمونه به بررسی این جمله از تذکره الاولیاء میپردازیم تا به اهمیت این موضوع که بیان واقعیت و موسیقی کلام تا چه اندازه در نگاه های فکری نویسندگان ما تأثیر داشته پی ببریم:
»وگفت: فاضلتر چیزی اهل اعمال را مراقبت خویش است با خدای تعالی.
