بخشی از مقاله
چکیده:
هدف اصلی این پژوهش، تحلیل محتوای بخش مدنی کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه نهم دوره متوسطه اول بر اساس ویژگی های مولفه های حقوق شهروندی همچون آزادی بیان، حق برخورداری از امنیت، ، حق برخورداری از صلح، حق برخورداری از حمایت قانون، حق داشتن کار و حرفه، حق برخورداری از محیط زیست سالم، حق برخورداری از برابری و عدالت، حق آزادی عقیده، حق آزادی انتخاب، توجه تامین اجتماعی ، حق برخورداری از آموزش و توجه به حق برخورداری از حق مالکیت بوده است. جامعه آماری و نمونه مورد بررسی در این پژوهش یکسان می باشد، یعنی جامعه و نمونه شامل کتاب مطالعات اجتماعی پایه نهم دوره ی متوسطه اول می باشد. به منظور تحلیل این داده ها، از آمار توصیفی شامل روش تحلیل محتوا استفاده شده است.
در یک تحلیل کلی و نهایی کتاب مطالعات اجتماعی پایه نهم متوسطه مشخص گردید که از مؤلفههای 12گانه حقوق شهروندی مؤلفههای -1 حق ازادی بیان -2 برخورداری ازآموزش و پرورش -3 حق برخورداری از امنیت-4 ازادی انتخاب -5 حمایت قانون- 6ازادی عقیده، دارای بیشترین فراوانی و مولفه های -1 حق برخورداری از تامین اجتماعی و بیمه-2 حق برخورداری محیط زیست سالم -3 حق برخورداری از صلح -4 کار و حرفه -5 عدالت و برابری دارای کمترین فراوانی در کتاب مطالعات اجتماعی پایه نهم متوسطه می باشد. بدین ترتیب بااستفاده از مؤلفههای حقوق شهروندی نقاط ضعف و قوت محتوای کتاب آشکار و در قالب نتیجه تحقیق، به برنامه ریزان درسی پیشنهاد می گردد که در تهیه و تدوین کتاب درسی به مولفه های حقوق شهروندی که کمتر توجه شده، توجه و تاکید بیشتری صورت گیرد.
مقدمه ومبانی نظری
اصطلاح حقوق شهروندی - در مفهوم جدید - اولین بار در اعلامیه حقوق بشر و شهروندی سال ٌَُْ میلادی در فرانسه مطرح شد که پس از تصویب در صدر قانون اساسی سپتامبر 1791میلادی قرار گرفت ؟اعلامیه جهانی حقوق بشر که در سال1948 میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به امضای کشورها رسید در بسیاری از مواد خود از محتوای اعلامیه حقوق بشر و شهروندی فرانسه الهام گرفته است
حقوق شهروندی در واقع مجموعه حقوقی که افراد به اعتبار موقعیت شهروندی خود دارا می باشند و نیز مجموعه قواعدی که بر موقعیت آنان در جامعه حکومت می کند گفته می شود ؟ بنابراین تعریف «حقوق شهروندی » یک مفهومنسبتاً وسیعی است که شامل حقوق مدنی و سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فردی می باشد که چگونگی روابط مردم و دولت و موسسات شهری، وحقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر را تنظیم مینماید که منشعب از حقوق اساسی در چارچوب قانون اساسی کشور است و به منظور رعایت و حفظ حقوق افراد و انسا نها در بخش کلان جامعه است
یکی از مفاهیم جدید در ادبیات اجتماعی و سیاسی جامعه ی امروز، مفهوم »حقوق شهروندی« است که مجموعه ی قواعد و قوانینی را شامل می شود که بر روابط اشخاص در یک جامعه ی کلان دولت-کشور حکومت می کند و بر حقوق و امتیازاتی که وظیفه ی تامین آن بر عهده ی حاکمیت است ، دلالت دارد - پاپی،هاشمی، شنبدی و صفایی مقدم، . - 24 :1395شهروند یکی از عوامل کارساز برپایی دولت و حکومت است و به حقوق شهروندی هم باید از این زاویه نگریسته شود. بی گمان ، تنها هنگامی می توان به این سطح از رشد اجتماعی دست یافت که شهروندان آموزش های لازم را در این زمینه دیده باشند
مارشال - 1973 - حقوق شهروندی را چنین بخش بندی کرده است: الف - حقوق قانونی و مدنی - سپیانی، سعادتمند و کریمی، :1386 - 85 ب - حقوق سیاسی - قهرمانی و داودپور، - 82 :1394 پ - حقوق اجتماعی - افضلی و حسام، . - 107 : 1389حقوق قانونی و مدنی در برگیرنده ی آزادیهای فردی، آزادی بیان، حق مالکیت، حق بهره مندی از عدالت و ... . حقوق سیاسی در برگیرنده ی حق مشارکت در انتخابات ، حق مشارکت سیاسی و ... . حقوق اجتماعی در برگیرنده ی حق بهره مندی از امنیت، رفاه اجتماعی، خدکات مدنی و...
امروزه مسئله حقوق شهروندی جزءِ لاینفک جامعه ی مدنی و مبنای تشکیل آن است و از مهم ترین دغدغه های اکثر نظام های تعلیم وتربیت به شمار می رود.زیرا آموزش حقوق شهروندی موجب آگاه شدن افراد از حقوق و وظایف خود می شود و به آن ها اجازه ی دخالت آگاهانه در سرنوشت خود را می دهد . همچنین به احقاق حقوق خود و زندگی بهتر برای خود و دیگر اعضای جامعه منجر می شود
حقوق شهروندی که مبتنی است بر قرارداد متقابل اجتماعی و یک سلسله حقوق متقابل "دولت بر مردم" و "مردم بر دولت" و بهعنوان یک احساس مشترک عموم نسبت به حقوق متقابل هویت ملی و اجتماعی با موانع و مشکلاتی همراه است. موانع مشکلات اجرای حقوق شهروندی در ایران، بیش از سایر عوامل معطوف به عدم تبیین جایگاه حقوق شهروندی، فقدان آموزش حقوق شهروندی و عدم نهادینه شدن آن در لایه های متعدد اجتماعی است
یکی از شیوه های علمی و دقیق در بررسی، انتخاب و قضاوت در مورد محتوای کتاب ها و منابع درسی و غیر درسی استفاده از روش یا تکنیک تحلیل محتواست. تحلیل محتوا کاربرد وسیعی دارد. یکی از این کاربردها، تحلیل محتوا به منظور بررسی کتاب و رسانه بر اساس معیارهای انتخاب محتواست. از آن جا که اولین معیار انتخاب محتوا ، ارتباط آن با هدف های آموزشی مورد نظر در آموزش آن درس است، بخشی از ارزشیابی و قضاوت در مورد برنامه درسی می تواند بررسی محتوای کتاب بر اساس هدفهای بیان شده باشد. یکی از فعالیت های مفید و قابل توجه در این زمینه عبارت است از بررسی میزان درگیر شدن یادگیرنده با محتوای کتاب
تحلیلهای که برای برنامهریزان درسی، مؤلفین و تصمیمگیرندگان برنامههای درسی بسیار مفید و ضروری است، همان تحلیل محتوایی است که از مباحث کاربردی است که پژوهشگران با استفاده از این روش، به وارسی دادههای خود میپردازند و کمک میکند تا مفاهیم و اصول، نگرشها، باورها، و کلیه اجزای مطرح شده، در قالب دروس کتاب مورد بررسی علمی قرار گیرد و با اهداف برنامه درسی، مقایسه و ارزشیابی شوند محتوای برنامهی درسی از یک طرف میتواند یادگیرنده را برای تفکّر و تعقل در مسائل آماده کند.
از آنجا که امروزه، حقوق شهروندی و آماده ساختن افراد برای زندگی اجتماعی به یکی از کارکرد های تعلیم و تربیت مبدل شده است، برنامه درسی مطالعات اجتماعی به دلیل ویژگی ها و ماهیت آن، جایگاه خاص و مهمی درمیان برنامه درسی، از نظر صاحب نظران و آموزش مهارت ها و صلاحیت های مورد نیاز اجتماعی دارد و تلاش می شود این حوزه ی یادگیری از طریق انتقال و پرورش دانش ها، مهارت ها و نگرش های مورد نیاز، افراد را به گونه ای تربیت کند تا بتواند در جامعه، نقش کار آمد و مناسب را به خوبی ایفا کند.
پاپی، هاشمی، شنبدی و صفایی مقدم - - 1395 در پژوهی به تحلیل محتوای مولفه های حقوق شهروندی در کتب مطالعات اجتماعی سال سوم و ششم ابتدایی پرداخته است. یافته های تحقیق نشان داد که در مجموع توزیع نا متعادل و نا متوازن مولفه های حقوق شهروندی در کتاب های درسی مورد تحلیل به چشم می خورد. علیپور - - 1389 در تحقیقی به بررسی میزان توجه به مولفه های حقوق شهروندی در برنامه درسی علوم اجتماعی متوسطه پرداخته است . روش تحقیق توصیفی وتحلیل محتوا بوده است.
جامعه آماری پژوهش برنامه درسی علوم اجتماعی دوره متوسطه بوده که کل جامعه به عنوان نمونه مورد مطالعه قرارگرفت . مهم ترین نتایج پژوهش عبارت بود از: در برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه اول به میزان 21/ 65 درصد به مولفه های حقوق شهروندی و در برنامه درسی جامعه شناسی پایه دوم 27/ 54 و در برنامه درسی جامعه شناسی پایه سوم به میزان 19/ 38
