بخشی از مقاله
تحلیل محتوای کتاب ریاضی اول دبستان براساس نظریه یادگیری معنادار دیوید آزوبل
چکیده
در فرآیند برنامه ریزی درسی ، تهیه و تدوین محتوای آموزشی مناسب بخصوص در نظام آموزشی متمرکز از جایگاه ویژه ای برخوردار است. متاسفانه با وجود آنکه ریاضیات از دروس مهم و اساسی دوره ابتدایی است، عده ی کمی از کودکان در مدارس ابتدایی به ریاضیات به عنوان دانشی ارزشمند و کاربردی می نگرند. از این رو تهیه و تدوین محتوای کتاب های درسی ریاضی با در نظر داشتن ملاک هایی که موجد یادگیری معنادار است یک ضرورت محسوب می شود و با توجه به این که ریاضیات پایه اول ابتدایی زیر بنای ریاضیات سال های بعد است از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب ریاضی پایه اول ابتدایی بر اساس نظریه یادگیری معنادار دیوید آزوبل انجام گرفت. این پژوهش در گروه پژوهش های توصیفی و از نوع کاربردی می باشد، تجزیه و تحلیل کمی با استفاده از آمار توصیفی شامل فراوانی و درصد، طبق 4 مولفه از اهداف سند برنامه درسی ملی که در راستای یادگیری معنادار تدوین شده بود، انجام گرفت و مشاهده نمودیم که از مولفه های زیر: (A آشنایی با نمایش های مختلف از مفاهیم ریاضی و استفاده از زبان ریاضی در ارائه مطالب (B معنادار دیدن مفاهیم ریاضی و تعمیم و مرتبط کردن آنها با موقعیت های محیط پیرامونی (C کسب توانایی تجزیه و تحلیل و توصیف موقعیت های گوناگون با زبان و روش های ریاضی(D به کارگیری الگوهای ریاضی و کارکرد های زیباشناختی آن ، مولفه B با فراوانی 65 بالاترین درصد (38,01) و مولفه D با درصد 14,04 کمترین میزان فراوانی (24) را دارد.
واژگان کلیدی: یادگیری معنادار،دیوید آزوبل،سند برنامه درسی ملی،ریاضیات،اول ابتدایی،تحلیل محتوا
مقدمه
هرمعلم در طول سال های تدریس ممکن است با این پرسش ازجانب دانش آموزان خود روبرو شود که ریاضیات به چه دردی می خورد؟ ویا چرا باید ریاضی یادگرفت؟ و هرمعلمی به فراخور دانش وتجربه خود پاسخی دراین زمینه ارائه می کند. شاید ساده ترین توضیح در مورد علت یادگیری ریاضی آن باشد که ریاضی با زندگی ما وبه طورکلی باجهان اطراف ماعجین شده است. ریاضیات یکی از کلیدهای اصلی درک جهان محسوب می شودو به قول گالیله "طبیعت با زبان ریاضی سخن می گوید."با این حال بسیاری از دانش آموزان ما نمی خواهند درآینده ریاضی دان شوندو پاسخ ما برای آنها قانع کننده نیست.(ای ریس،ن سایدام،مونتگومری لیندکوئیست،(1394
آموزش رسمی ریاضی ازدوره ابتدایی آغاز می گردد و این آموزش باید به گونه ای پایه گذاری شود که تا دراز مدت ادامه یابد. در گذر از ریاضیات ابتدایی، معلمان نوع نگرش کودکان نسبت به ریاضی را شکل می دهند به طوری که این نگرش ها در رشد رفتار ریاضی، کودک را یاری می دهند که نه تنها مفاهیم ومهارت های ریاضی برای آنان معنا دار باشد بلکه تلقی شان از ریاضی به مثابه علمی سودمند وکارآمد در زندگی درآید.
درهمین راستا ضرورت ارتباط میان عالم ریاضی بادنیای واقعی ومحیط پیرامون او وهمچنین تجربه های پیشین کودک و درنتیجه یادگیری معنادار کودک از جایگاهی بس مهم در آموزش ریاضی دوران ابتدایی برخورداراست و باید مورد بررسی و تامل قرارگیرد. بنابراین هدف اصلی این مقاله کمک به گسترش و افزایش دانش شغلی معلمین ریاضی پایه اول از طریق شناساندن جنبه های کلیدی نظریه یادگیری معنادار و ایجاد پلی بین نظریه و عمل است که سبب تدریس اثر بخش و کارآمد می گردد.
پیشینه پژوهش
مروری بر پیشینه این پژوهش نشان می دهد که تاکنون تحقیقاتی دراین راستا انجام شده است به عنوان نمونه:
در مقاله " تحلیل محتوای کتاب ریاضی دوه ابتدایی از نظر مولفه های فرهنگی"، نگارندگان، علیرضا مقدم و طیبه سهرابی به تحلیل کیفی ازنگاه فرهنگی بلند مدت وبازتاب های کوتاه مدت آن دربرنامه درسی ریاضی پرداخته اند وبررسی محتوا نشان داده است که دغدغه های فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی در قالب آموزش ریاضی در مساله ها و تمرین های کتاب های درسی گنجانده شده اند.
مقاله دیگری نیز از صغری یزدانی با عنوان " تحلیل و ارزشیابی کتاب ریاضی اول ابتدایی بر اساس الگوی مریل و روش ویلیام رومی در سال تحصیلی "87-88 با هدف تحلیل محتوای کتاب ریاضی پایه اول ابتدایی با استفاده از الگوی مریل وروش ویلیام رومی انجام گرفت که به این نتایج انجامید -1 کتاب ریاضی اول ابتدایی طبق الگوی مریل، دارای نوع محتوایی مفاهیم ونوع عملکرد کاربرد می باشد . -2 طبق الگوی مریل، نحوه ارائه اولیه (بخش تمرین وارزیابی ) در محتوای کتاب ریاضی اول ابتدایی رعایت شده است . -3 طبق الگوی مریل ، نحوه ارائه ثانویه در قسمت بیان تعمیم((%0 ودر قسمت
بیان مثال وسوال نیز (%100)رعایت شده است . -4 طبق الگوی مریل در بخش اصول ارائه و ارزشیابی، اصل تنوع (%100)وسطح دشواری (%62/5)واصل همتا سازی در حد کمی (%25)رعایت شده واصل تفکیک رعایت نشده است . -5 محتوای کتاب ریاضی اول ابتدایی بر اساس روش ویلیام رومی، به صورت ضعیف وغیر فعال طراحی شده است
وهمچنین مریم عباسیان درپایان نامه خود باعنوان" تحلیل محتوای کتاب ریاضی چاپ جدید پایه ی اول دبستان براساس دیدگاه برنامه ی درسی جروم برونر"به تحلیل کتاب ریاضی پایه اول ابتدایی پرداخته است او دراین پژوهش نظریات جروم برونرمبنای تحلیل قرار داده است که دراین نوع برنامه درسی دانشآموزان ترغیب به حل مسائل ومجهولاتی راکه خودمایل به حل آنها هستند را شناسایی کرده ومعلم نقش راهنما، تسهیل کننده فرآیند یادگیری وغنیسازی محیط آموزشی را بعهده دارد و در فصل آخر به تبیین هرکدام از اجزای چهارده گانه نظریه پرداخته است.
اکنون ما درنظر داریم محتوای کتاب درسی ریاضی اول ابتدایی رابرمبنای نظریه شناختی یادگیری معناداردیوید آزوبل تحلیل نماییم ومیزان درصد وجایگاه 4 مولفه ازاهداف سند برنامه درسی ملی را که درراستای نظریه یادگیری معناداراست، مشخص نماییم.
بیان مسئله
وقتی کودک برای یادگرفتن انگیزه پیداکند سخت ترین مانع راپشت سرگذاشته است.زیرا اواکنون هدفی رادرمقابل خود دارد که از رسیدن به آن خوشحال می شود وراه موفقیت نیز بسیار هموارتر می گردد. انگیزه، تجربه های موفق را به دنبال خود می آوردو تجربه های موفق موجب تقویت انگیزه می شود و این دورتسلسل همچنان ادامه پیدا می کند.
درتدریس ریاضیات بایدعواملی که کودکان را به کلاس درس علاقه مند می کند شناخته شود. بیشتر اوقات نفس یادگیری و فهم مطالب ایجاد انگیزه می کند به این ترتیب که وقتی کودک می فهمد با معلوماتی که کسب کرده چه کارهایی را می تواند انجام دهد, تصور این توانایی ها ایجاد انگیزه می کند. شما می توانید از این شرایط استفاده کنید و به کودک توضیح دهید که یادگیری این موضوعات چه تاثیری در زندگی روزمره دارد وخود شما تاکنون از اینها چه بهره هایی برده اید وچه خسارت هایی رابه خاطر عدم آگاهی از بعضی مطالب متقبل شده اید.(کولب ومیلتنر،(1387
بدین ترتیب ما می توانیم به کودکان کمک کنیم تا ارتباط ریاضیات را باجهان واقعی دریابند. این موضوع اهمیت فوق العاده ای داردکه ما بتوانیم کاری کنیم تا کودکان اندیشه های ریاضی راچه درمدرسه وچه درزندگی خارج از مدرسه خود به کار ببرند. اگر ندانیم آنچه که سعی درتدریس آن داریم باید برمبنای دانسته های پیشین کودکان بنا شود دریاری کودکان موفق نخواهیم بود. حتی اگر بچه ها موضوع رابه شیوه ای نادرست یادبگیرند یاشایدمطلب به شیوه ای نادرست تدریس شود.
فرض اینکه کودکان باذهنی چون یک لوح سفید به مدرسه می آیند آشکارا نادرست است وفرض اینکه آنان به سادگی آنچه راکه آموخته اند به ذهن می سپارند نیز به همان اندازه نادرست است. ماباید به آنان کمک کنیم تامطالبی را که هم اکنون آموخته اند بامطالب قبلی ارتباط دهند وباید اندیشه های نادرست آنان را تصحیح کنیم. درطول این فرایند بایدبه طورمداوم میزان درک آنان رامورد توجه قرار دهیم زیرا این کارتاثیر بسزایی دریادگیری دارد. (ای ریس،ن سایدام،مونتگومری لیندکوئیست،(1394
حال ازآنجا که بایستی درسال اول ابتدایی پایه ریزی های لازم جهت یادگیری بهترومفیدتردانش آموزان انجام گیردودانش آموزان به درک بالاتری ازکاربرد وارزش مطالب پی ببرند برآن شدیم تا محتوای کتاب ریاضی اول ابتدایی رابراساس مبنای نظری یادگیری معنادار ازوبل و اهداف بیان شده درسند برنامه درسی ملی تحلیل نماییم.
همانطور که درکارکرد حوزه ی تربیت ویادگیری ریاضیات درسند برنامه درسی ملی بیان شده، ریاضیات موجب تربیت افرادی خواهدشدکه دربرخوردبامسائل بتوانند به طورمنطقی استدلال کنند، قدرت تجزیه وانتزاع داشته باشندودرباره پدیده های پیرامونی تئوری های جامع بسازند. وجه مهم ریاضی توانمند سازی انسان برای توصیف دقیق موقعیت های پیچیده، پیش بینی وکنترل وضعیت های ممکن مادی-طبیعی، اقتصادی واجتماعی است. بنابراین توانایی به کارگیری ریاضی درحل مسائل روزمره وانتزاعی از اهداف اساسی آموزش ریاضی است.
ریاضیات ازنظرماهیت علمی مجرد است ولی بستر رشد وتوسعه آن، مشاهده، توصیف وتجزیه وتحلیل محیط پیرامونی است. در ریاضیات مدرسه ای ، فعالیت های آموزشی باید برخاسته از ریاضیات محیط پیرامون باشدو به دانش اموزان کمک کندتامفاهیم وگزاره های ریاضی رادرمحیط پیرامونی خود مشاهده، تجزیه وتحلیل ودرک کنندو برای مفاهیم ریاضی درمحیط پیرامونی تعبیرهای گوناگون به دست آورند.
مبنای نظری
با توجه به آنکه یادگیری یک جریان دائمی و پیوسته است لذا آموخته ها وتجارب گذشته(ساخت شناختی) پایه واساس آموخته ها و ادراکات کنونی آنها را تشکیل می دهد."دیوید آزوبل" یکی از نظریه پردازان شناختی می گوید: هرگاه بین آموخته های جدید با آموخته های قبلی ارتباط منطقی ایجاد شود یادگیری واقعی و معنادار حاصل می شود.(نقیه،(1388
منظور از یادگیری معنادار این است که محرکی یا مفهومی درساخت شناختی یادگیرنده دارای سابقه باشد اما اگرمفهوم یا اندیشه ای لفظ به لفظ آموخته شود ودارای سابقه ذهنی نباشد آن را یادگیری طوطی وار می نامند. وقتی مطالب جدید همانند ساخت شناختی موجود باشد یا مثال ها ونمونه هایی باشند که به درک آن یاری دهند آن را فراگیربرگرفته یا اشتقاقی می نامند.
نظریه یادگیری معنادار کلامی یا یادگیری دریافتی به وسیله دیوید آزوبل درسال 1963مطرح گردیده است .به عقیده اووقتی چیزی دارای معناست که تصویری را درمحتوای ذهن با چیزی یاموردی اشنا مربوط سازد .همچنین وقتی مفهومی
با اندیشه ای که قبلا در ذهن وجود داشته است ارتباط پیدا کند معنادار می شود به سخن دیگر برای اینکه محرکی یامفهومی معنا داشته باشد باید درساخت شناختی یادگیرنده موجود باشد برای مثال واژه شته موقعی برای انسان معنادار است که بازنمایی ذهنی ان مشخص باشد. (پارسا،(1388
کارکرد نظریه یادگیری معنادار درآموزش ریاضی
دشواری ویژه دانش ریاضی برای دانش آموزان به ماهیت انتزاعی آن مربوط است. زمانی که داده ها یا واقعیت ها به منظور پرورش تفکر نظری مورد استفاده قرار می گیرند و از طریق ترکیب دسته های اطلاعاتی بزرگتر به تعمیم میرسند، مطالعات معنای بیشتری می یابند. تعمیم دادن به دانش آموزان فرصت می دهد تا اطلاعات را به شکلی سازماندهی کنند که زمینه را برای ذخیره کردن در حافظه ی بلند مدت و بازیابی آنها از حافظه فراهم کند. اما دانش آموزان غالبا در برقراری رابطه بین ریاضیات آموخته شده درکلاس و موقعیت های زندگی واقعی و همچنین در پیوند دادن معلومات ریاضی قبلی و آنچه در مدرسه یاد می گیرند مشکلاتی دارند.
آزوبل در تدریس اثر بخش مدافع استفاده از پیش سازمان دهنده ها بود، پیش سازمان دهنده ها به روش هایی اطلاق می شود که معلم در اغاز درس به آن ها اشاره کرده است ومی گوید محتوا وفعالیت های یادگیری درس چگونه سازماندهی می شوند وبه دانش ودرک وفهم قبلی دانش اموزان ارتباط دارند بطوریکه یادگیری تا حد امکان معنادار می شود.(کریاکو،(1387
پیش سازمان دهنده، مرور کلی مواد درسی ای نیست که باید فراگرفته شود؛ بلکه ارائه خلاصه ای از اطلاعات کلامی یا تصویریی است که دیدی کلی از محتوای مورد نظر برای یادگیری می دهد و در آن محتوای ویژه ای عرضه نمی شود . پیش سازمان دهنده ها مفاهیم عمده ای هستند که به مثابه چتری برای یادگیری مفاهیم جدیدی تلقی می شوند. آزوبل اظهار می دارد که برای اثر گذار شدن پیش سازمان دهنده ها باید آنها را در بالاترین سطح از انتزاع و عمومیت نسبت به مواد آموزشی آینده ارائه کرد. در این صورت است که پیش سازمان دهنده به مثابه داربستی عمل می کند که اطلاعات تفصیلی را می توان به آن ارتباط داد . پیش سازمان دهنده های مطلوب الزاما دارای الگوهای ملموس ، انواع قیاس ها و نمونه ها هستند . طرح و نقشه پیش سازمان دهنده ها تا حدود زیادی به ماهیت مواد آموزشی ، ویژگی های یادگیرندگان و شیوه ارائه آموزش وابسته است.(آقازاده،(1388
براین اساس معلمان می توانند بین مهارت های درحال یادگیری و استفاده از آن مهارت ها در زندگی واقعی دانش آموزان پیوند ایجاد کنند چراکه افراد زمانی بهتر می آموزند که مطالب و مطالعات برای زندگی واقعی سودمند انگاشته شود.
تحقیقات فونس وهمکارانش((1993نشان می دهد که ارزش های اجتماعی-فرهنگی و آنچه که کودک در خارج از مدرسه انجام می دهد بر رشد ریاضی کودک در مدرسه اثر می گذارد و تفاوت بین ریاضیات خانه و مدرسه و توانایی دانش آموزان برای موفق شدن را تحت تاثیر قرار می دهد پس به نظر می رسد که چون ریاضیات به طور اجتماعی و در
