بخشی از مقاله
چکیده
در نظامهای آموزشی متمرکز، با توجه به اهمیت کتاب درسی، تناسب متن کتاب با سن و سطح کلاسی دانشآموزان بسیار بااهمیت است. اکثر معلمان پایه دوم ابتدایی معتقدند که محتوای کتاب فارسی دوم دبستان مناسب دانش-آموزان این پایه نیست. در این پژوهش بهمنظور تعیین صحت این نظرات و بررسی تناسب سنی و پایهای کتاب فارسی خوانداری دوم دبستان از روش خوانایی مکلافلین استفاده شده است. در نتیجه تحقیقات مشخص شد که محتوای کتاب فارسی مذکور از لحاظ سطح سنی و سطح کلاسی مناسب نبوده و سطح سنی و کلاسی محاسبه شده با سن و پایه دانشآموزان 7 سال اختلاف دارد.
.1مقدمه
در زبان فارسی، آموزش در دو معنای فراگیری و یادگیری به کار رفته است که واژه آموزش زبان در زبان فارسی، هم به جای فراگیری زبان و هم یادگیری یا یاددادن زبان میآید. رشد زبانآموزی کودکان به دو دوره اساسی تقسیم میشود: دوره اول زبانآموزی - شش سال اول زندگی کودک - که کودک تقریباً در خانه است و با روش خودآموز و در محیط خانواده و تعامل با دیگران زبان فارسی را میآموزد و دوره دوم زبانآموزی که از 7 تا 12 سالگی و از زمان ورود کودک به دبستان و آغاز آموزش رسمی شروع میشود
از زمان تشکیل مدارس به سبک نوین، به مرور آموزش رسمی مهارتهای زبانی بهمنظور کسب سواد مطرح شد و پایگاه آن به مدارس انتقال یافت. در همین راستا فعالیتهای گوناگونی درزمینه کارشناسی، طراحی، تدوین و تألیف کتابهای درسی فارسی خصوصاً در دوره ابتدایی صورت گرفتند. اگرچه برای آموزش از رسانههای آموزشی مختلف استفاده میشود که طیف وسیعی از ابزارها، تجهیزات و نیروی انسانی - شامل معلم، کتاب درسی، فیلم، اسلاید و ... - را دربرمی گیرد. ولی مهمترین و پرکاربردترین آنها در نظام آموزشی ایران، همان کتاب درسی است
کتاب درسی در نظام آموزشی ایران یکی از مهمترین منابع یادگیری به شمار میرود. امروزه نوشتن کتاب درسی مانند برنامهریزی درسی و آموزشی یعنی فرآیندی که به برنامه درسی میانجامد و از نیازسنجی آغاز میشود و با ارزشیابی پایان مییابد [3] ، کاری تخصصی است؛ اما در گذشته پیش از آن که آموزشوپرورش همگانی و حتی اجباری و مجانی شود، کتاب درسی همان کتاب معمولی بزرگسالان بود، با این تفاوت که به کودکان و نوسوادان، هر بار بیش از چند سطر درس نمیدادند و محصل به کمک تکرار و حافظه مطالب را به ذهن می سپرد و به معلم تحویل میداد تا آنکه بهتدریج خواندن و نوشتن را با زحمت فراوان فرا میگرفت.
با تأسیس مدارس جدید، کتاب درسی متناسب با سن دانش آموزان و نیازهای فردی و اجتماعی آنان به تدریج تألیف شد و در وزارت آموزشوپرورش، سازمان کتابهای درسی و سپس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی به وجود آمد و در دانشگاهها نیز سازمانهایی برای تهیه و تولید کتاب درسی تأسیس شد. در سال 1389 هجری شمسی قرار شد مقاطع تحصیلی پیش از دانشگاه از سه مقطع - ابتدایی، پنج سال؛ راهنمایی، سه سال؛ و متوسطه، چهار سال - به دو مقطع - شش سال ابتدایی و شش سال متوسطه - تغییر یابد. این تغییر از نظر برنامه و کتب درسی تدریجی و عمومی است به این ترتیب که در سال تحصیلی 1389-90 کلاس اول ابتدایی با برنامه جدید و کتابهای جدید آغاز شد و مقرر گردید هر سال یک پایه تغییر کند و دوره ششساله ابتدایی را شامل نمود. در سال 1391-92 تغییرات کتابهای پایه دوم ابتدایی انجام شده و در همان سال کتابهای پایه ششم هم تألیف شده است
.2اهمیت و ضرورت
کتاب درسی در نظام آموزشی ایران یکی از مهمترین منابع یادگیری به شمار میرود، در ایران وجود نظام آموزشی متمرکز موجب شده است که کتابهای درسی، محور فعالیتهای آموزشی برای تمام دانش آموزان و معلمین ایران قرار گیرد بنابراین رعایت اصول علمی در تدوین آنها و توجه به نیازهای آموزشی در تألیف کتابهای درسی و هماهنگ ساختن آن با تواناییهای ذهنی دانش آموزان و مطلوب ساختن کتابهای درسی از حساسیت بالایی برخوردار است. علاوه بر آن کتاب فارسی در دوران ابتدایی به دلیل نقش اساسی که در یادگیری خواندن و نوشتن و درنتیجه کمک به یادگیری دروس دیگر - چراکه پیشرفت در درسهای دیگر در گرو این است - کمک به روابط اجتماعی و در نتیجه شکلگیری ارتباط مؤثر با دیگران، حفظ هویت ملی و وحدت و یکپارچگی، دارد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
تحلیل محتوا تکنیک تحلیل و آنالیز محتوا و متون به شمار می رود که تلاش میکند تا با استفاده از روش آنالیز، دادههایی را در مورد متن استخراج نماید. یکی از نظریه پردازان تحلیل محتوا، هولستی است که تحلیل محتوا را هنری برای یافتن نتایج پژوهش از طریق روش های عینی و منتظم، با حفظ ویژگیهای شخصی پیامها میداند. در واقع، تحلیل محتوا یک روش پژوهشی است که نتایجی معتبر و قابل تکرار را از دادهها و متون استخراج میکند و یک رویه نظام مند که به واسطه آن مشخصات خاص پیام به طور واضح و دقیق بیان میگردد. مهمترین کاربرد تحلیل محتوا توصیف ویژگیهای یک پیام است. دومین کاربرد این روش، استنباط درباره فرستندگان پیام و دلایل یا پیشآیندهای پیام است .
تحلیل محتوا برای استنباط جنبههای فرهنگی پیام و تغییرات فرهنگی نیز بهکار میرود. استفاده از تحلیل محتوا بهعنوان یک تکنیک تحقیقی، از اوایل قرن حاضر شروع شد و تاکنون تحولات زیادی را شاهد بوده است. این روش در پژوهشهای علوم رفتاری بهویژه روانشناسی و علوم تربیتی برای بررسیهای مربوط به محتوای کتابهای درسی بهکار برده میشود. هرساله هزینه زیادی صرف تغییر و اصلاح کتابهای درسی میشود. تحلیل محتوای کتاب درسی یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتابها و متون برنامه درسی و یا مقایسه پیامها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی و ویژگیهای مخاطبین است. همچنین همانگونه که کوهن و همکاران گفتهاند تحلیل محتوا به عبارتی ساده فرآیند چهار قسمتی کدبندی، دستهبندی، مقایسه، دستهبندی و نتیجهگیری میباشد
هماکنون برای آموزش فارسی در دوران ابتدایی دو کتاب وجود دارد:
الف - کتاب فارسی یا بخوانیم یا مهارتهای خوانداری که شامل مهارتهای شفاهی زبان است و اهداف برنامه زیر را دنبال میکند: -1 توانایی بلند خوانی و صامت خوانی -2 خواندن با لحن و آهنگ مناسب -3 گسترش دایره جدید در خواندن
ب - کتاب کار فارسی یا بنویسیم یا مهارتهای نوشتاری که شامل مهارتهای کتبی زبان اس.ک پهنه مهارتهای نوشتاری و کتبی زبان و فرصتی برای نرمش عضلات دست، رونویسی حرف نویسی، هجا نویسی و کلمه نویسی و ... است. در کتاب کار فارسی، تمرینهای متنوع و هماهنگ با پیشرفت یادگیری در زبان فارسی طراحی و تدوینشده است بهگونهای که هر یک از فعالیتها، مهارتهایی از آموزش زبانی را پرورش میدهند .
فارسی دوم دبستان از هفت فصل در هفت موضوع کلی و اساسی تشکیلشده است که هر فصل 2 تا 3 درس دارد و موضوعات آن عبارتاند از: -1نهادها -2بهداشت -3اخلاق فردی و اجتماعی -4دینی -5علم و ادب -6ایران من -7طبیعت.
مجموع درسهای کتاب 17 درس است که یک درس آن درس آزاد و بهمنظور مشارکت معلم و دانشآموز، سفید عرضه میشود. در پایان هر فصل نیز یک متن بهعنوان »بخوان و بیندیش« پیشبینیشده است کهعمدتاً از میان داستانها و افسانههایی برگزیده شدهاند که دارای جاذبه و کشش فراوانی باشند. این متن با هدف تقویت مهارت خواندن و ایجاد عادت به مطالعه، افزایش واژگان خوانداری، ایجاد فرصتهایی برای هدایت عواطف و احساسات و گسترش دنیای ذهن و روان دانش آموزان شده است. پرسشهایی از متن برای این در نظر گرفتهشده که بهمنظور سنجش درک مطلب میباشد. گفتن املا، رونویسی و ... در این بخش ضرورتی ندارد. در کتاب کار فارسی برای هفده درس فعالیتهایی طراحیشده یعنی برای هر درس 5 صفحه تمرین و هر روز حدود چهار تمرین و فعالیت که مجموعاً در کل کتاب 350 فعالیت وجود دارد که اصل مهم در ساخت تمرینها، تنوع و تازگی ایجاد رغبت، شادی و نشاط آموزی گامبهگام و مرحلهای مثبت و تعمیق آموزهها و ... میباشد
اما عدهای از معلمان پایه دوم ابتدایی معتقدند که بعضی کلمات بهکاررفته در کتاب فارسی دوم دبستان برای دانش آموزان این پایه دشوار میباشند. بهمنظور تعیین صحت این نظرات و فهم اینکه آیا متن آموزشی ازنظر سطح برای مخاطب آموزش، مناسب است یا خیر، دارای اهمیت بسیار در امر آموزش است. روش خوانایی مک لافلین - Mclaughlin, 1968 - روشی مناسب برای پاسخ به این مسئله هست. این روش در سال 1968 توسط اج مک لافین تعیین سطح کلاسی و سطح سنی مطالب کتابهای درسی طراحی و معرفی گردید.
این شاخص درصدد است تعیین کند مطالب تنظیمشده در قالب کتاب درسی برای چه سطح سنی و کلاسی مناسب است. مک لافلین متن را مرکب از کلمات و جملات میداند و معتقد است بهمنظور تعیین میزان و سطح خوانایی آن باید به کوچکترین واحد معنیدار در یک متن یعنی کلمات توجه نمود که این کلمات میتوانند ساده و مشخص با تعداد هجاهای کم یا پیچیده و دارای معانی چندوجهی - با 3 هجا یا بیشتر - باشند. مراحل و فرآیند ارزیابی سطح خوانایی در این شاخص به ترتیب زیر است: -1انتخاب تعداد 10 جمله متوالی از ابتدا، 10 جمله از وسط و 10 جمله متوالی از انتهای کتاب بهصورت تصادفی مطابق سه ممیزه نقطه - 0 - ، علامت سؤال - ؟ - ، علامت تعجب - ! - -2شمارش تعداد کلمات دشوار 3 - هجایی و بیشتر - متون انتخاب شده
